Сценарий утренника "Шагаа!" в старшей группе
учебно-методический материал (старшая группа)

Шагаа байырлалы!

Сорулгазы:

1. Тыва улустун хундулээчел, эвилен ээлдек, эки чанчылдарынга уругларны кижизидери.
2. Национал оюннарнын чамдык хевирлери-биле таныштырар.
3. Оюннарга даянып алгаш, сагынгыр-тывынгыр чорукка кижизитпишаан, чугаа домаан сайзырадыр.

Дерилгези: тос-карак, чажыг чажар аяк, улегер домактар бижээн стенд.

Организастыг кезээ:тыва кожамыктар, сыгыт-хоомей музыкалары, ыры «Аяк-шайым».

Шагаанын чорудулгазы:

Уруглар ада-иелер-биле чолукшуур.

Башкарыкчы (тыва аялга дынналып турда эгелээр): Чаа унуп келген хой чылынын Шагаа байырлалында бугу ада-иелерге, башкыларга, коллектив кежигуннеринге изиг байыр!

Бурган башкы ыдыктап каан,

Буян кежик бодаразын!

Бурун Тыва езу-биле

Мендилежип чолукшуулу!

Ынчангаш Шагаавысты ушку (средний)  болуктун уруглары ада-иелер-биле кады байырлап эгелээр-дыр бис.

Шага чоон чук чоннарынын уе дуптен бээр сагып келгениэрги чылды удээн, чаа чылды уткан байырлалы болур. Ынчангаш унуп турар Хой чылында силернин ог-буленерге экини кузеп, Шагаа хунунде салган «Сан» хей –адынарнын ошпес одаа болзун, буянныг ажыл-ууленерге чедиишкинерни кузедивис.

Шаа кээрге часты оштап

Шага хуну унуп келир

Шагнар ыжы дээрже шойлуп

Сагыш хоонну сергедип кээр.

Аалдардан аал дамчаан

Адаан морей дамчып унер

Кырган, чалы, бичи чаштар

Кымнар анаа хоглевес дээр.

Уругларга шага хуну

Утундурбас байырлал-дыр

Улуг улус ону деткип

Улам соун болдурунгар.

Авалврга,ачаларга

Акыларга,угбаларга, башкыларга

Хоюг,чараш уннер-биле

Шагаавысты алгап йорээл.

Ыры «Шагаа»

Шагаада бир онзагай белеткел аъш-чем. Шаанда тыва чон Шагаа байырлалынга кустен бээр-ле белеткенир турган. Семис ирти азы ошкуну озээш уужелээр, чодураалыг чокпектерин база тыва чемнернин дээжизин тускайлап куткаш Шагаада бузары-биле шыгжап алыр. Ынчалгаш Тыва чем дугайында шулуктерни уруглардан дыннаптаалынар.

1-ги уруг: Чинге-тараа.

Чинге-тараа хамык чем дег

Чиксенчиг-даа, амданныг-даа

Аяк долдур оремелээш

Амдананып чип-даа ханмас

Кылыр ижи нарын-даа бол

Кым-даа ону бактавас чем.

2-ги уруг: Ааржы.

Шууреп каан ааржыны

Чунге дискеш кадырып аар

Амзаан кижи мактап ханмас

Амданныг чем ол-ла болгай

3-ку уруг: Курут.

Тыва чемде курут ышкаш

Дылга, ааска ажыг чем чок

Ынчалзачок кужур ханар

Ындыг чемни кым-даа тыппас

4-ку уруг: Суттуг шай.

Суруг малды чажымдан

Суруп ай депо скен мен

Сутке покпес анай дег

Суттуг шайга ынак мен.

        Чоон чук чонну чылдарны саннар-биле эвес дириг амытаннар-биле санаар турган. Ам бистерде дужулгеде Аът чылынче кирээлинер. Аът чогум кандыг амытаныл дынналынар.

Аът чылы бузурелдиг

Алызындан кижээ оннук

Ажылгыр-даа, шыдамык-даа

Чолу бедик амытан бо.

Аът чылы силер-биле байырлажып чоруп тура силерге йорээл созун чугаалаар-дыр.

Ачанарга ажыктыг

Аванарга дузалыг

Торе херээнге чуткулдуг

Торээн чуртунга толептиг

Чонунарга чоргаар

Шоваа эрес диртип чорунар!

Аът чылы дужулгеден дужуп, орнунга Хой чылын олуртуп тур.

Чыл бажы келди

Эртип турар эрги чыл

Бузурелдиг аът чылы

Дужулгеден дужуп тур.

Манаанывыс  Хой чылы

Маажым оожум унуп келди

Хундуткелдиг Хой чылы

Дужулгеже саадап туру.

(Уруглар шупту «курай» деп йорээр).

Кырган-ава тос-караан тудуп алгаш чажыын чажып унуп келир. Йорээл созун чугаалаар.

Башкарыкчы: ам дужулгеде олурупкан хой чылы кандыг чыл эвес дыннаптаалынар.

Хой чылы – идегелдиг

Ижер сут-даа элбек болур

Саржаг, чокпек, ааржы, курут

Сава санга долуп келир

Ажыл херек Хой чылда

Аайлажыычал,чогужуучал

А бистер ону мактап

Алгаалынар,йорээлинер.

Шагаавысты ушку болуктун оолдарынын мурнундан танцы-биле уламчылаар-дыр бис.

Оон  ынай Шагаа хунунде эн кол чуулду ээлеп турар-оюннар. Ам кандыг оюннар ойнап турганын уруглардан дыннаптаалынар.

1-ги уруг.

Шага хунну моорейлиг

Адыш чарыш маргылдаалыг

Кажык ойнап маргыжып

Адаанажып ойнаалынар

2-ги уруг.

Кажык ойнап даалылап

Кагжып оруп шыдыраалаал

Шуру шуутчуп, чинчи тыпчып

Шупту ойнап хоглээлинер.

3-ку уруг.

Тевектезе тергиин-не мен

Менээ четпес, бырашпас сен

Ийи будум шелип турда

Илдик турбас чуве-дыр ол.

4-ку уруг.

Мыжырашкан уруг-дарыг

Аскак-кадай дижип ойнаар

Оорушкулер оюн-тоглаа

Одекте-ле холзеп туру

База-ла бир онзагай оюн «Арбай-Хоор»,  бистер оюнну ойнавайн, ырлажыптаалынарам.

Ыры «Арбай-Хоор»

Тыва кижи тоогузунден

Чечен-мерген, тывызыксыг

Дурген чугаа, тывызыкка, кожаннарга

Чижиилинер уруглар че.

Кожамыктар.

Кожамыкка кончуг-ла бис

Кожа тыртып салыр-ла бис

Кожавыста болуктернин

Кончуг чараш кыстары бис

Частын башкы байырлалы

Шгаа хуну унуп келди

Чаптанчыг чаш эштеримге

Чалар от дег изиг байыр

Корушпести коруштурген

Кончуг чараш садигимни

Холчок чараш садигимден

Коруп алган садигимни

Чаштар сады «Дамыракта»

Чаптанчыг-ла чаштар ковей

Чаштар бисти чалгааратпас

Чазык чанныг башкылар хой

Кожамыкка кончуг-дыр бис

Кожа тыртып салыр-дыр бис

Тывызыкка кандыг-ла бис

Тывынар че салыптайн

1-ги уруг: Коорге ковей,кодурерге чиик.

2-ги уруг: Ийи угбашкынын экти ден.

3-ку уруг: Аптарам шупту ак кажык.

Тывызыкка кончуг-дыр бис

Тыва тыртып алыр-дыр бис

Дурген чугаага кандыг-ла бис

Кагжып шенеп коор бис бе?

1-ги уруг: Ховулаза

        ховулазын

        хоор чылгы

        коданазын.

2-ги уруг:  Хуннезе

                   хуннезин

                   хурен чечек                                                                                                                                                

                   хулумзурзун.

3-ку уруг: Чаашканаза

                  чаашкыназын

                  чаагай сиген

                  чаптып унзун.

Дурген чугаа ындыг-дыр че

Дууштуруп кааптывыс

Улегер соске кандыг-ла бис

Улежиксеп олур-ла мен.

1-ги уруг: Ада тоогузу-алдын

                  Ие тоогузу-монгун.

2-ги уруг: Ай херели чылыг чок

                 Артык снткил ажык чок.

3-ку уруг: Чечен менде, чечек черде.

Башкарыкчы: Тывызыкка, улегер соске

                        Дурген чугаа, кожамыкка

                        Алдырбас-даа,утурбас-даа

                       Аажок берге чаштар-дыр бо.