Знакомство детей с адыгским этикетом.Кунацкая.
план-конспект занятия (старшая группа) на тему

Конспект открытого занятия «Знакомство детей с адыгским этикетом: кунацкая- Адыгэ хьак1эщ!»

Темэр: Адыгэ хьак1эщыр

Мурадыр:

- Хьак1эщым адыгэ щы1эк1э-псэук1эм ч1ып1эу щиубытыщтыгъэр сабыйхэм ягъэш1эгъэныр;

- Хьэк1эн фэ1о-фаш1эм къенш1эк1ыгъэ хабзэхэр сабыйхэм къафэ1отэгъэныр, ягъэлъэгъугъэныр;

- Хьак1эщыр- гъэсыныгъэ-п1уныгъэм изыпчэгъу шъхьа1эу зэрэщытыгъэр зэхэфыгъэныр.

1офтхьабзэр зэрэрек1ок1ырэр:

Хьак1эщыр ренэу зэ1ухыгъ. Ащ пэмычыжьэу щагум шыш1о1ур 1ут. Хьак1эщ к1оц1ым 1анэ лъэкъуищыр ит, гъомлапхъэр тиз. Къогъум лэджэн-къумбгъаныр щыт, дэпкъым 1эплъэк1ыр пылъагъ. Нахьыжъхэм апае т1ысып1эхэр щытых, нахьык1эхэм атегъэпсыхьэгъэ пкъэухэри дэпкъым е пчъаблэм хэ1угъэх.

Хьак1эщ орэдыр къе1о. (хьак1эщыр сыдигъуи къызэрэзэ1уахрэри зэрэзэфаш1ыжьырэри хьак1эщ орэд!)

К1элэц1ык1ухэр «щагум» къыдэхьэхэшъ къэуцух, хьак1эщым къеблэгъэгъэ ны-тыхэм ш1уфэс арахы.

1офтхьабзэр зезыщэрэм къе1о: «Ижъырэм къыщегъэжьагъэу адыгэхэм хьак1эр агъэлъап1эу ащ тегъэпсыхьэгъэ хьак1эщхэр я1агъэх. Хьак1эщыр унэм пэ1удзыгъэу сыдигъуи аш1ыщтыгъэ ык1и ипчъэ рагъэтыщтыгъэп.»

Апэ шыш1о1ум сабыйхэр к1эрэтэщэх, ятэгъэлъэгъу, ар зытегъэпсыхьагъэр къафэтэ1уатэ.

С: мыр сыд зыщыщыр?

З: Нахьыпэм ц1ыфхэр зэрэзек1ощтыгъэхэр шыхэр арых, ык1и шыур щагум къыздахьэк1э шыш1о1ум иш рипхыщтыгъэ.

Ащ ыуж 1анэм к1эрэтэщэх, ащ тетхэр ятэгъэлъэгъу.

З: Мыр адыгэ 1анэ лъэкъуищ, ащ шхынхэр тетэу зэрахьэ хэбзэ. Джыдэдэм шхыныбэ тетми, нахьыпэм зы 1анэм тетыгъэр зы шхыныгъу. Мыхэр шъош1эх- щэлам, къуае, п1астэ, чэтлыбжь.

Упч1эр:  Мыдрэр сыд?

З. Мыр къундысыу. Ар щэм хэш1ык1ыгъ, псэуныгъэмк1э, ко1ц1хэмк1э щхыум фэдэу 1эзэгъу.

Джы адыгэ 1анэм, адыгэ шхынгхэм апае усэу тш1эхэрэр къэтэжъугъа1у.

1. Хьалыгьу фыжь

• Хьалыгьу фыжьыр

Тыдэ къик1ыгъ?

•  Нэнэжъ ы1эгу

Къыщык1ыгь.

2. Адыгэ 1ан эр лъэкъуищ,

Ищыгъу-п1астэ 1эшъу,

Ш1у уалъэгъоу узыпагъэт1ысхьэрэм,

Унагъом щыщ охъу,

Узыфаем афэш1 игугъу...

Л1эш1эгъумэ къызэраханэрэр —

Хъурэябэ адыгэ 1анэр,

Зэрэмытхьацэр — мыхьамел,

Хьак1эм пае те1эк1агъэу телъ.

3. АДЫГЭ КЪУАЙ

Адыга къуаер

Бжъалъэк1э рахы.

Джэныкъом щэгъу,

Щыгъуи хатакъо.

Гур къык1иубытэу

1эш1ушъы, 1эш1у.

1ушъхъэм етк1ухьэ,

Къарыу къьшхелъхьэ.

Адыгэ къуаер

Л1эш1эгъуи щылъын.

Зыпарэ закъуи

Къыщымыш1ын.

Мэш1о т1эк1уи хэлъ,

Тыгъэ т1эк1уи хэлъ.

Адыгэ ныом

Иш1улъагъу псалъ.

Ары ифаш1э ащ зык1энныр,

Адыгэ къуаер к1ышъо зэлъагь.

Адыгэ ныом

Ынэгу к1эплъагъ.

З. Шъухъупхъэ дэд. Джы хьак1эр зэрэдгъэшхэн фаем тытежъугъэгущы1. Тышхэным ыпэк1э сыд тш1эн фаер?

С. Зыттхьак1ын фае.

З. Тэрэз, къэшъуш1агъ. Хьак1эм зызэритхьак1ыщт 1эмэ-псымэхэри, псыри, 1эплъэк1ыри хэгъырэим ы1ыгъыщтыгъэ. Ар хабзэк1э анахьык1эу унэм исыр ары зытефэщтыгъэр. Хьак1эм къыпек1ок1ын фэягъэ хэгърэир.  

Ош1э-дэмыш1эу Къуижъые Тхъожъыем тесэу щагум къыдэхьагъ. Шыш1о1ум шхор ш1охидзи, хьак1эщым къихьагъ.

Къ: Шъуимафэ ш1ух, к1элэц1ык1ухэр!

С.- Опсэу, къеблагъ, тихьэк1э лъап1!

Къ. Хъярк1э сыкъеблагъ.

Сэ сц1эр Къуижъый, пшысэхэм сакъыхэк1и шъуадэжь хьак1ак1о сыкъэк1уагъ.

З. Тихьак1э, к1элэц1ык1ухэр, пстэуми къэшъуш1эжьыгъ, ау ащ шъуиш1эрэпышъ, нэ1уасэ шъуфэсщ1ыщт- шъуц1эхэр къашъу1о…

С.: ац1эхэр къа1о.

З. Тихьак1э гъогу къытек1ыгъ, мэлак1э л1агъэ, арышъ зедгъэтхьак1ын, дгъэт1ысыни дгъэшхэщт, т1эк1уи зедгъэгъэпсэфыщт. Сыд ащ хэп1ухьэрэр, Къуижъый?

Къ. Боу сигуапэ, боу игъу!

Къуижъые лэджэныр къыфахьы, къубгъаныр ы1ыгъэу пшъэшъэжъыем 1эплъэк1ыр ы1э едзэк1ыгъэу къык1эрэхьэшъ зырегъэтхьак1ы. Ащ ыуж к1алэми лэджэныр рехы зэк1ак1озэ, пшъэшъэжъыери ек1ыжьы.

Къуижъыер къащэтхъу:  Шъусабый хъупхъэ дэд, тхьам еджэгъэшхо шъуеш1!

З. Къеблагъ, Къуижъый, тимыхьамелэ хэ1аб!

Къуижъые 1анэм пэт1ысхьэ

З. Тихьак1э шхэнэу регъажьэ, сыд ащ ет1он фаер?

С. Гухахъоу ошх!

З. Тэрэз!

Хьак1эр зэшхахэм З. къе1о

Джы тихьак1э ушхагъэмэ т1эк1у удгъэчэфын, орэд ц1ык1ухэри къыпфэт1он.

Орэдхэр къа1о…

Къу: тхьашъуегъэпсэу, шъуигъомыли 1эш1у, шъуиорэди дахэ. Джы шъуик1элэц1ык1у1ыгъып1э сыгу рихьыгъэшъ ащ пае тыжъугъэгущы1

Сабыйхэм анахьыжъхэр нахь благъэу къет1ысыл1эх, нахьык1эхэм пкъэухэр а1ыгъэу щытых.

Къу. Шъуисабый1ыгъып1э сыд ыц1эр?

С. Налмэс.

- Шъукъэк1онэу шъуик1аса

- Ары

- Сыд адэ мыщ щышъуагъаш1эрэр?

-С. Усэхэр зэтэгъаш1эх, орэдхэр къыщэтэ1ох, тыкъыщэшъо, джэгук1э зэфэшъхьафхэми тыщагъэджэгу, сурэт ш1ынми тыфагъасэ, къапчъы сабыйхэм

- Сэри сик1ас ахэр.

З. Тихьак1э, адэ о сыд фэдэ джэгук1а пш1эхэрэр. Тэ тисабыйхэр пэ1ок1адзэм фэ1азэх. О уеш1эшъуна.

Къу: Боу сеш1эн…

Мэджэгух.

З. К1элэц1ык1ухэр, тихьак1э дгъэшхагъэ, дгъэуджыгъэ. Джы ащ зедгъэгъэпсэфынэу игъо хъугъэ. Арышъ чэщ хъяр къек1унэу тыфэлъэ1онышъ тик1ыжьыщт.

Хьак1эщ орэдыр къы1озэ зэфэтэш1ыжьы хьак1эщыр.

Хьак1эщым къыщышъохэрэп!