Конспект. “Ямьле яз”. (5-6 яшьлек балалар өчен).
план-конспект занятия (старшая группа) на тему

Конспект. “Ямьле яз”.

(5-6 яшьлек балалар өчен).

Максат: 1. Балаларны яз билгеләре, язгы табигатьтәге үзгәрешләр белән таныштыру.                                                                                                                           2. Табигатьнең сак карарга, аның матурлыгын тасвирлап сөйли белергә өй-рәтү.

3. Туган як табигатькә сак караш тәрбияләү.

4. Бәйләнешле сөйләм күнекмәләре булдыру.

Метод һәм алымнар: әңгәмә, рольле, сюжетлы уен.

Җиһазлау: Язгы күренешәләр сүрәтләнгән рәсемнәр, кошлар рәсемнәре, ко-яш, чәчәкләр, үлән, агач, яфрак рәсемнәре. Кошлар тавышы яздырылган ау-диоязма, магнитофон, ноутбок, мольберт,  интерактив такта, альбом, краска, су, кисточка.

Сүзлек өстендә эш: күлләвекләр, гөрләвекләр, терелтә, бөре, җимлек, сайрый. “һ”, “җ”, “ә” авазларын дөрес әйтү.

Эшчәнлек барышы.

Тәрбияче: Исәнмесез, балалар!                                                                             Балалар: Исәнмесез.                                                                                               Тәрбияче: Хәерле көн?                                                                                                      Балалар: Хәерле көн!                                                                                           Тәрбияче: Хәлләрегез ничек?                                                                                     Балалар: Яхшы. Әйбәт.                                                                                                 Тәрбияче: Матур итеп утырдык, дәресебезне башлыйбыз.                                                                                                          Тәрбияче: Балалар, сез бүген бакчага килгәндә урамга игътибар иттегезме? Нинди үзгәрешләр күрдегез? Урамда ничек, көн нинди?                                                                     Балалар: Көн җылы, кояшлы.                                                                                                                                                         – Урамда пычрак, кар эри.                                                                                              Тәрбияче: Әйе, балалар, урамда бүген көн шундый матур, күктә кояш елмая, җылы, кошлар сайрый. Димәк, елның кайсы вакыты?                                                                  Балалар: Яз.                                                                                                             Тәрбияче: Әйе, табигатьтә яз. Яз җитте.                                                                        Тәрбияче: Балалар, без бүген яз турында сөйләшербез. Матур итеп утырдык, Әйдәгез, игътибарны тактага юнәлтәбез. ( Интерактив тактада яз билгеләре буенча слайдлар).

Тәрбияче: Яз килде, кояш көлде,  

                    Дөньяга нур беркелде.  

                    Уянды бар агачлар,

                    Куанды бар алмагачлар.

                                       (“Яз”. Р.Валиева)    

Балалар: Яз.                                                                                                                                                Тәрбияче: Әйе. Балалар, урамда һава торышы нинди?                                                       Балалар: Көн җылы. Күктә кояш елмая.                                                               Тәрбияче: Көн аязмы?                                                                                                                                     Балалар: Көн аяз.  

Тәрбияче: Әйе. Ә күк йөзе нинди?                                                                                                                  Балалар: Күк йөзе зәңгәрсу, чиста.                                                                                                         Тәрбияче: Әйе. Бер болыт та юк.

(“Күк йөзе”, “болыт”сүзләрен дөрес әйтү).

Тәрбияче: Ә бу рәсемдә көн нинди?                                                                                                Балалар: Көн җилле. Агач ботаклары селкенә.                                                                                                                

Тәрбияче: Әйе. Урамда яз. Бүген көн шундый матур. Күктә нинди матур ко-яш елмая! Балалар, сез тагын нәрсәләр күрәсез? Кар нишли?

Балалар: Кар эри, тамчы тама.

Тәрбияче: Кар кыш көнендәге кебек акмы? Игьтибар белән карагыз әле?

Балалар: Юк. Кар ак түгел.

Тәрбияче: Карның төсе үзгәргәнме?

Балалар: Әйе. Кар аксыл, карасу.

Тәрбияче: Дөрес, балалар. Әнә анда кар сулары җыелып тора. Без кар сула-рын күлләвек дип атыйбыз. (“Күлләвек” сүзен дөрес әйтү).  

Тәрбияче: Елгаларда бозлар эри. Җыелган сулар гөрләвекләр булып агалар.

(“Гөрләвек” сүзен дөрес әйтү).

Тәрбияче: Молодцы. Ә хәзер, игътибар белән яз авазын тыңлыйк.

(Магнитофон язмасында “тып-тып-тып” тамчы тамган тавыш, “челтер-чел-тер” гөрләвек аккан, кошлар сайраган  тавышлар ишетелә).

Тәрбияче: Сез нинди тавышлар ишеттегез?

Балалар: Тып-тып-тып, челтер-челтер.

Балалар: Кошлар сайрый.

Тәрбияче: “Тып-тып-тып” ул нәрсә тавышы?

Балалар: Тамчы тама.

Тәрбияче:Тамчы тамган җирдә боз нишләгән?

Балалар: Боз тишкәләнгән.

Тәрбияче: Ә “челтер-челтер” нәрсә челтери?

Балалар: Гөрләвекләр  ага.

Тәрбияче: Әйе, дөрес. Яз җиткәч, бар табигать җанлана,табигать уяна. Әй-дәгез, без дә ял итеп  алыйк.Түгәрәккә басабыз, “Март” уены.

 Менә инде яз килде,

(кулларын алга сузып күрсәтәләр)

Түбәдән тамчы тама,

(бармак очлары белән уч төпләренә чиртәләр)

Көндез көн җылы була,

        (кулларын чайкыйлар)

  Суыта кичкә таба.

                ( чүгәлиләләр)

Тамчылар бии тып та тып,

(балалар кулларында бармак очларын “биетәләр”)

              Тамчылар сикерәләр,

(урыннарындасикерәләр)

              Аларны булмый туктатып,

              Алар яз китерәләр.

                (кул чабып бииләр)

Тәрбияче: Молодцы! балалар, сез ничек уйлыйсыз, яз тизрәк килсен өчен нәрсә кирәк?

Балалар: Кояш.

Тәрбияче: Әйе,кояшның җылы нурлары бар табигатьне җанландыра,җирне җылыта.

                   Там, беренче язгы тамчы, там,

                    Сөендер дөньяны.

                    И кояш! Тизрәк җылыт җирне,

                    Терелдер  дөньяны.

      (Тәрбияче мольберт тактага кояш рәсемен элеп куя).

Тәрбияче: Балалар, менә кояшта чыкты. Кояш нинди?

Балалар: Кояш сары, җылы, түгәрәк.

Тәрбияче: Әйдәгез, кояш турында шигырьне бергәләп сөйлибез.      

                   Кояш чык, чык, чык,

                   Тәмле ботка бирермен.

                   Тәмле ботка казанда,

                   Тәти кашык базарда.        

Тәрбияче: Кояш җылыткач, агачларда нәрсәләр барлыкка килә?

Балалар: Яшел яфраклар.

Тәрбияче: Әйе. Башта агачларда бөреләр күренә. Анннан бөреләрдән яфрак-лар чыгалар . (“Бөре” сүзе кабатлана).  (Интерактив тактада рәсемнәр, слайд-лар).

Тәрбияче: Ә җирдә нинди үзгәрешләр була?

Балалар: Җирдә үләннәр, чирәмнәр шытып чыга, чәчәкләр үсә.

Тәрбияче: Әйе, молодцы! Яз көне бакчабызда беренче чәчәкләр –лалә, ә ур-манда иң беренче булып умырзаялар чәчәк ата. Хәзер “Чәчәкләр һәм күбә-ләкләр” уенын уйнап алырбыз. Әйтегез әле миңа сез нинди төстәге чәчәк-ләрне беләсез?                                                                                                                           Балалар: Кызыл, сары, зәңгәр, ак, яшел чәчәкләр .                                                                        Тәрбияче: Бик дөрес, алар нинди?                                                                            Балалар: Матур, зур, кечкенә.                                                                                         Тәрбияче: Әйе, чәчәкләр сусыз шиңәләр, вазага утыртырга кирәк. Бакчадагы чәчәкләрне юкка өзәргә ярамый. Ә болар нәрсәләр?                                              Балалар: Күбәләкләр.                                                                                                            Тәрбияче: Әйе. Күбәләкләр чәчәктән-чәчәккә кунып бал җыяла. Аларны то-тарга, рәнҗетергә ярамый.                                                                                (Уенның тәртибе: тәрбияче балаларга бүлеп чәчәкләр һәм күбәләкләр тарата. Кулларында чәчәк булган балалар ягымлы сүз әйтеп тактага чәчәкне магнит белән беркетә. Ә икенче төркем балалар да ягымлы сүз әйтеп кулларындагы күбәләкләрне шул төстәге чәчәк өстенә куярга тиешләр).                                                                                                                Тәрбияче: Молодцы, балалар! Булдырдыгыз. Күбәләкләр ничек сөенә. Алар-ның һәрберсенең үз чәчәге булды.

Тәрбияче: Ямьле язлар җиткәч, җылы яклардан кошлар кайта. Без аларны күчмә кошлар дип атыйбыз. Әйдәгез, аудиоязмадан кошлар сайравын тың-лыйк.  

Тәрбияче: Балалар, кошлар ничек сайрыйлар? Алар нинди авазлар чыгара-лар?

Балалар: Кошлар матур сайрыйлар.

Тәрбияче: Чыпчык - чыркылдый, сандугач - сайрый, тукран – тукылдый.

Һәр кош үзенә хас аваз чыгара. Тактадагы рәсемнәргә игътибар итегез әле, тагын нинда кошлар күрәсез?

Балалар: Сыерчык, карлыгыч, кара каргалар.

Тәрбияче: Бик дөрес. Иң беренче булып кара каргалар кайта, алар җылы як-лардан  безгә язны алып кайталар. Кошларга хөрмәт, рәхмәт йөзеннән без ма-тур бәйрәм “Карга боткасы” үткәрәбез.

Тәрбияче: Балалар без кошларга ничек ярдәм итәбез? Нәрсәләр ясыйбыз?

Балалар: Җимлекләр ясыйбыз. Анда ярмалар,  ипиләр салабыз.

Тәрбияче: Дөрес, балалар. Ә җимлекне нәрсәдән ясап була?

Балалар: Җимлекне агачтан ясап була. Сок коробкасыннан.

Тәрбияче: Бик дөрес. Кошларны рәнҗетергә, кыерсытырга ярамый. Кошлар – безнең канатлы дусларыбыз.

Тәрбияче: Балалар, әйдәгез, ял итеп ”Очты,очты....” уенын уйнап алабыз.

        (Балалар түгәрәктә, бер бала уртага чыгып алып баручы була. Кош исем-нәрендә балалар кулларын күтәреп, кошләр кебек очалар, башка сүз булса, чүгәлиләр. Ялгышкан бала уеннан чыгарыла).

Тәрбияче: Уен сезгәошадымы?

Балалар : Әйе, ошады.

Ә хәзер, балалар, үзебез яз турында рәсем ясап карыйк. (Балаларга битләр, кисточка, краска, су бирелә). Рәсем ясау барышында тәрбияче берничә бала янына килеп сорау бирә:

-Максим син нәрсә ясыйсың?

-Мин кояш ясыйм.

-Кояш нинди төстә?

-Кояш сары төстә.

-Рузалия нәрсә ясый?

-Мин агачлар, кошлар ясыйм.

Тәрбияче: Молодцы, барыгыз да матур ясагансыз. Рәсемнәрне кырыйга куя-быз, кипсеннәр. Балалар, яз турында бик матур җыр да беләбез, әйдәгез җыр-лап алыйк.

                         “Яз җитә” (Җ.Фәйзи көе, Ф.Кәрим сүзләре).

                               Кояш көлеп карый безгә,

                               Күзләр чагыла,

                               Елгалардан бозлар ага,

                               Диңгез ягына.

                  Кушымта:  Яз, яз, яз җитә,

                               Тәрәзәне ачтылар.

                               Тып-тып-тып итә

                                Эре тамчылар.

Тәрбияче: Молодцы! Бик матур җырладыгыз. Балалар җыр нәрсә турында булды?

Балалар: Җыр яз турында.

Тәрбияче: Балалар, безнең дәресебез ахырына якынлашып килә,“Ямьле яз” рәсеме буенча хикәя төзик.

“Ямьле яз килде. Күктә кояш елмая. Күк йөзе зәңгәрсу, чиста. Көннәр бик җылы. Түбәдән тамчы тама. Карлар эри, сулар ага. Агачлар яфрак яралар. Җылы яктан кошлар кайттылар. Яз көне бик матур, рәхәт, күңелле. Без язны яратабыз”.

Тәрбияче: Балалар, бүгенге дәресебез сезгә ошадымы?                                               Балалар: Әйе, ошады.                                                                                                                  Тәрбияче: Бакчадан кайтканда язгы табигатьне күзәтергә онытмагыз. Тагын нинди үзгәрешләр күрерсез икән, киләсе дәресләрдә сөйләшеп бетерербез. Бүгенгә шуның белән дәресебез тәмам. Сау булыгыз!                            Балалар: Сау булыгыз!

Кулланылган әдәбият исемлеге:

1. Гарәфиева Г.З. Сөмбеләне кем белә? Балалар бакчалары тәрбиячеләре һәм музыка җитәкчеләре өчен методик ярдәмлек. - Казан: Татарстан Республика-сы “Хәтер” нәшр. (ТаРИХ), 2003.- 191 б.

2. Туган телдә сөйләшәбез. Балалар бакчасында татар телендә тәрбия һәм белем бирү. Методик кулланма өчен аудио-кушымта.

3. Балачак аланы: балалар бакчасы тәрбиячеләре һәм әти-әниләр өчен хресто-матия. – Казан: РИЦ, 2011. – 560 б.