Үзлектән белем күтәрү планы
проект по развитию речи (подготовительная группа) на тему

Үзлектән белем күтәрү планы

Тәрбияче : Мөхәммәтшина Алсу Фәйзи кызы

 Түбән Кама районы Ташлык авылы “Таңсылу” балалар бакчасы

Тема:  “Балаларның сөйләмен үстерүдә театр сәнгатенең роле”

Максат:  Балаларның  театр сәнгате үзенчәлекләрен үзләштерү аша  сөйләм телен үстерү.

Бурычлар:

-Балаларга театр турында белем бирү, театрның төрләре белән таныштыру;

-Сәнгать әсәрләре аша балаларның эстетик зәвыгын үстерү, сөйләм телен баету, аралашу культурасы тәрбияләү;

- Әкият геройларының хис – тойгыларын, халәт – кичерешләрен дөрес тасвирлый белергә өйрәтү;  

-Театр сәнгатенә карата мәхәббәт, татар телен өйрәнүгә кызыксыну уяту;

- Әкиятләр белән кызыксынуларын үстерү, коллектив эшендә катнашу теләге тәрбияләү;

-Матурлыкка омтылыш, сәнгать кешеләренә хөрмәт  тәрбияләү;

-Төрле театральләшкән тамашалар күрсәтү аша балаларда артистлык сәләтен үстерү.

Проектның актуальлеге:

Театр – балаларга якын булган сәнгатьнең бер төре.  Шуның нәтиҗәсендә заманча педагогика һәм психология алдында торган актуаль проблемалар хәл ителә.

  -Балаларга белем һәм тәрбия бирү.

  -Эстетик зәвык үсеше.

  -Әхлакый тәрбия.

 -коммуникатив сыйфатлар үсеше.

 -Аралашу культурасы тәрбияләү.

 -Ихтыяр көче тәрбияләү, хәтерне, күзаллауны, фантазияне, сөйләмне үстерү (диалог, монолог)

 -Уңай эмоциональ кәеф булдыру, киеренкелекнейомшарту, конфликатлы

 ситуацияләрне уен аша чишү.

Театраль эшчәнлекнең тәрбияви мөмкинлекләре бик зур, аның тематикасы баланың күп кырлы кызыксынуларын һәм теләкләрен кәнәгатьләндерә ала.  Бала әйләнә  - тирә һәм аның күптөрлелеге белән таныша,   үзен әйләндереп алган мохиткә җайлаша, ә тәрбияченең төгәл куелган сораулары балага уйланырга, анализ ясарга,  дөрес нәтиҗә чыгарырга  ярдәм итә.

Проектта катнашучылар:  Мәктәпкәчә яшьтәге балалар, тәрбиячеләр, ата-аналар.

Көтелгән нәтиҗәләр:

1. Балаларның әкиятләр белән кызыксынулары үсүе, коллектив эшендә катнашу теләге, матурлыкка омтылыш, сәнгать кешеләренә хөрмәт , театраль  эшчәнлек аша  иҗади шәхес тәрбияләнүе, сөйләм телләре баю.

2. Эстетик, иҗади зәвыклары үсү.

3. Театр сәнгатенә карата мәхәббәт, татар телен өйрәнүгә кызыксыну уяну.

4. Балаларның театр һәм театр төрләре турында белемнәре барлыкка килү.

5. Әкият геройларының хис – тойгыларын, халәт – кичерешләрен дөрес тасвирлый белергә өйрәнү.

6. Төрле театральләшкән тамашалар күрсәткәндә  балаларда артистлык сәләтләре үсү.

7. Рольләрне тырышып  башкару, курчакларын һәм җиһазларын эш беткәч урынына алып кую, сакчыллык  күнекмәләре формалашу.

8.Мәктәптә укырга өйрәнүгә әзерлек формалашу, сенсор һәм моторик күнекмәләре киңәю.

Нинди яшьтә булуга карамастан, кеше әкиятләрдә ниндидер серле, дулкынландырган хәзинә ачарга мөмкин. Бала вакытта әкиятләр тыңлап, кеше үзе дә уйламыйча   тормыш турында мәгълүмат туплый, шуңа күрә “Әкият безне нәрсәгә өйрәтә? дигән сорау аша "әкият дәресләрен" танып белү кечкенәдән башланырга тиеш. Һәр баланың күңелендә ирекле театральләшкән уен теләге яшерелгән.  Нәкъ  менә шул, баланың уйлавын активлаштыра, хәтерен һәм кабул итүен, күзаллавын, фантазияне   үстерә, сөйләм телен  камилләштерә.  Театраль эшчәнлекнең тәрбияви мөмкинлекләре күпъяклы: аның тематикасы чикле түгел, шуңа күрә ул баланың кызыксынуларын һәм теләкләрен кәнәгатьләндерә ала. Театраль эшчәнлектә катнашып, бала әйләнә – тирә һәм аның төрлелеге  белән  - образлар, төсләр, авазлар, музыка аша таныша, тәрбияченең дөрес куелган сораулары, балага уйларга, анализ ясарга, нәтиҗә чыгарырга ярдәм итә. Нәкъ менә театральләшкән эшчәнлек сәнгатьле сөйләм, инлеллектуаль һәм әдәби – эстетик тәрбиягә караган тәрбияви бурычларның күбесен чишәргә ярдәм итә.

Театральләшкән эшчәнлек беренче чиратта – ул импровизация, предмет һәм  авазларны  җанландыру.  Ул башка төрле эшчәнлекләр белән  дә  тыгыз бәйләнгән – җыр, көйгә хәрәкәтләнү, тыңлау. Алар барысы да бербөтен эшчәнлек булып торалар.

Театраль эшчәнлек – бала иҗатының иң киң таралган төре. Образга кереп, бала төрле рольләрне уйный, аннан үзенә эмоциональ ләззәт ала. Театраль эшчәнлек  шөгыльләре  баланың кызыксынуларын, сәләтләрен  һәм мөмкинлекләрен үстерә, бала яңа белемнәр алырга ашкына, үз максатына ирешергә ярдәм итә.

Проектны тормышка ашырганда, балалар белән эштә, түбәндәге формалар кулланыла.

-Әкиятләрне уку һәм күмәк анализ ясау.

-әкият өлешләрен уйнау.

-компьютер кулланып, әкиятләр, такмаклар, шигырьләр тыңлау.

-Режиссер уены  (төзелеш  һәм дидактик материал белән).

-Әкиятләрдәге вакыйгаларны   комментарий бирү аша  рәсемдә чагылдыру

 яки буяу.

-Сүзле, өстәл һәм хәрәкәтле уеннар.

-Пантомимик  этюдлар һәм күнегүләр.

-сулыш  гимнастикасы.

-Артикуляцион  гимнастика.

-Сүзле бармак уеннары.

-Тизәйткечләр өйрәнү.

Балалар белән эшләү кагыйдәләре.

-Балаларның теләге буенча роль сайлау;

-Өйрәнгән әдәби әсәрне бергәләп уйнарга теләк уяту;

-Һәр баланың уйнаган ролен, яулаган уңышларын  билгеләү;

-театр эшчәнлеген төрләндереп тору, яңа бурычлар кую, еш

репетицияләрне булдырмау;

Балалар беләчәк:

-Мөстәкыйль рәвештә әкият, шигырь, җыр сайлый ала;

-Төрле әкият героен сурәтли белергә өйрәнә;

-Тизәйткечне, җөмләләрне  төрле интонация, төрле темпта әйтә ала;

-Әкиятләр буенча этюдлар уйлап таба;

-Гади диалог төзи ала;

-Рольләрне һәм йөкләмәләрне үзара бүлә белә.

Театраль  эшчәнлек белән шөгыльләнеп балаларда:

-Үз – үзләрендә ышаныч.

-коллективта уйный алу сәләте барлыкка килә.

Проект эше түбәндәгечә үтә:

1. Әкиятләр, шигырьләр тыңлау һәм сәхнәләштерү бала алдында төрле әхлакый төшенчәләрне ача. Балалар әкиятнең эчтәлеген үзләре аша үткәрәләр, ә аннан соң әкияттәге вакыйгаларны әкият геройлары аша чагылдыралар.  Бу метод баланың шәхесенә тәэсир  итә, аны уйланырга, үз фикерен булдырырга ярдәм итә.  Уртанчылар төркеме балалары белән “Теремкәй”, “Шалкан”, “Камыр малай” әкиятләре сәхнәләштерелде.  

2. Балаларга тормыштагы вакыйгаларны чагылдырган, мәсәлән, кызның яки хатын – кызның уңай образын тудыруга (акыллы, эшчән, туганнары турында кйгыртучы, яхшы күңелле, кеше хәленә керә белә торган) һәм  малай яки ир – атның уңай образын тудыруга  юнәлдерелгән  (көчле, батыр, җитез) төрле иҗади биремнәр бирелә, мәсәлән:

- Ничек итеп, әти әнигә чәчәкләр бирә, ягымлы сүзләр әйтә?

 - әни исеменнән: “Син нигә үз артыңнан уенчыкларыңны җыймадың” соравын кабатлау (үпкә хисе белән, акрын, кычкырып, ачу белән)

3. Һәр баланың уникальлеген үстерүгә юнәлдерелгән  уеннар һәм күнегүләр. Мәсәлән, балаларга гадәти булмаган конкурс үткәрергә тәкъдим итәм “Мактанчыклар конкурсы”. Аңлатам, кем дә кем үзенең яхшы яклары турында түгел, ә уң яктагы күршесенең  яхшы яклары белән иң яхшы мактана, шул җиңүче була.  Уң яктагы күршесенә игътибар белән карарга кушам, ул нинди? нәрсә эшли белә?  Барысы да мактанып бетергәч, без җиңүчене билгелибез һәм нәтиҗә чыгарабыз, нәрсә күбрәк ошады – иптәшең турында мактанумы, яисә сине мактаганны тыңлаумы?

4. Әкият терапиясе методы. Бу метод иҗади инициативаны үстерү, баланың куркуларын җиңү өчен, киеренкелекне булдырмау,  коллективта иптәшләрең белән аралашканда уңай тирәлек булсын  өчен кулланыла. Мәсәлән, курку хисе белән танышканда, “Убырлы карчык” куркыныч әкиятен сөйләп, балалардан сорадым, әкиятне тыңлаганда куркыныч булдымы, ни өчен?  Бала куркуының сәбәпләрен белер өчен, үзләренең куркуларын рәсемдә чагылдырырга тәкъдим иттем. Балалар еланнар, эт, үрмәкүч ясадылар. Аннан соң мин балаларга рәсемнәрен вак кисәкләргә ертырга, аларны шар эченә тутырырга һәм урамга очыртып җибәрергә куштым, шар белән бергә курку хисе дә очып  киткәнен аңлаттым.

5. Проблемалы ситуацияләр вакытында үзеңне контрольдә тоту өчен театраль этюдлар кулланам.  Анда бала көчсез, курыккан, көчле, үзсүзле  кеше рольләрен башкара: “Батыр малай”, “Караңгы өйдә”, “Хисне танып бел”.

Баланың иҗади актив булулары күбесенчә  ата – ана кызыксынуларына бәйле. Ата – аналарның театраль эшчәнлеккә  кызыксынуларын театраль очрашулар үстерде. Анда ата – аналар эшчәнлектә актив катнаштылар, спектакльдә рольләр башкарганда портнёрлар булдылар, балаларга  костюмнар тегәргә булыштылар. Театр  түгәрәгенең   эшчәнлегенә  нәтиҗә ясап, балалар бакчасында “Яхшы эшләр фестивале”  үтә.

Өстә куелган бурычларны, максатларны тормышка ашыруда баланың иҗади инициативасы үсешен тикшерү максатыннан күзәтү оештырылды. Үткәргән диагностика нәтиҗәләре буенча, без,  сайлаган юлның  дөреслегенә ышандык. Хәзерге вакытта балалар афишалар, чакыру билетлары әзерләү эшенә ярдәм итәләр, сәхнәне әзерләү буенча, мөстәкыйль рәвештә  үзара эшне бүлә беләләр, костюмнар сайлыйлар,  рольләрне бүләләр, актив рәвештә диалог вакытында понтомима кулланалар, театраль эшчәнлектә катнаша алмаган иптәшләрен алмаштыра алалар. 

Проект буенча эшләү этаплары.

План буенча эшчәнлек төрләре