Мэктэпкэчэ яшьтэге балалар усешендэ уеннарныц эхэмияте
статья

Мэктэпкэчэ яшьтэге балалар усешендэ уеннарныц эхэмияте

Иц житди шегыльне до балалар ечен кызыклы, мавыктыргыч итеп уткэру, укыту-тэрбия биру процессында теп бурычларньщ берсе.

К. Д. Ушинский

Мэктэпкэчэ тэрбия учреждениелэренец теп бурычы -балаларны рухи яктан бай, эхлаклы, физик яктан сэламэт итеп устеру. Бу бурычлар терле юллар белэн тормышка ашырыла Ьэм аларны тормышка ашыруда устерешле технологиялэр куллану бик отышлы. Устерешле технологиялэргэ иц беренче чиратта, уеннарны кертергэ була. Уеннар, тэрбия чарасы буларак, баланыц шэхес булып формалашуына зур йогынты ясый, психик усешенэ ярд эм итэ. Алай гына тугел, алар нэнилэрдэ дуслык, иптэшлек, гаделлек, зирэклек кебек сыйфатлар да тэрбияли. Уеннар ярдэмендэ бала тырыш, кечле, сэлэтле, нык ихтыярлы булып усэ. Физик активлык, балаларда жцтезлек, елгерлек, кыюлык сыйфатлары тэрбиялэу белэн беррэттэн, уеннар нэнилэрнец игътибарын арттыруга, хэтерлэрен устеругэ дэ булышлык итэ. Уен вакытында балаларньщ иж;ат мемкинлеклэре ачыла, местэкыйльлеклэре арта, оештыру сэлэтлэре усэ. Кечкенэдэн алынган хэрэкэт кунекмэлэре нэнилэргэ тышкы денья белэн тирэнрэк танышырга ярдэм итэ. Уеннар, бер яктан, физик тэрбия чарасы булса, икенчедэн, куп кенэ уеннар эстетик тойгылар тэрбиялэугэ зур ярдэм итэ. Хэрэкэтлэрнец тегэллеге, уенньщ сузлэрен сэнгатьле итеп эйту, балаларньщ терле образлар башкаруы - болар барысы да балаларда канэгатьлэну хислэре уята, матурлыкны ацларга ярдэм итэ. Алай гына да тугел, уен вакытында баланыц куцеле кутэренке, кер була, Ьэм бу хэлат аныц нерв системасына уцай йогынты ясый. Уен вакытында туган шатлыклы кичерешлэр уенны кечле тэрбия чарасына эверелдерэ. Балалар бакчасы тэрбиячесе ечен уен - балаларны яхшырак ацлау, аларга тагын да ныграк якынаю чарасы да. Ченки нэкъ менэ уен вакытларында тэрбияче Бэр баланыц нэрсэгэ сэлэтле булуын, аныц оештыру мемкинлеклэрен яхшырак курэ ала, холкын гадэтлэрен кубрэк ацлый. Уен ярдэмендэ оялчан, уз эченэ биклэнгэн балаларны да «уятырга мемкин». Уендагы текстка, жырга кушылып, аньщ кагыйдэлэрен угэп, йэ булмаса ниндидер роль башкарып бала уз кеченэ ышанырга, эшлэгэн эшенэ бая бирергэ ейранэ, анда башкаларныц хэлена кера белу, ярдэмлашу, игьтибарлылык кебек матур сыйфатлар тэрбиялэнэ.

Уеннар куптерле була: устерешле уеннар, дидактик уеннар, аз хэрэкэтле уеннар, сюжетлы - рольле уеннар, сузле жырлы - биюле уеннар, хэрэкэтле уеннар, театральлэшкэн уеннар h. б. Уеннарньщ кайберларе физик тарбия чарасы булса, ягъни хэрэкэтлэну осталыгын устерсэ, икенчелэре эстетик тойгылар (сэнгатьлелек, торле образларны сурэтлэу h. б.) тэрбиялэугэ зур ярдам итэ.

Устерешле уеннар нэнилэрнец терле яктан усуен тээмин итэ, ижади мемкинлеклэрен, хыялларын баетуда, фикер активлыгы Ьэм зийеннэрен устерудэ ныклы этэргеч булып тора.

Устерешле уеннар, уткэрелу максатыннан чыгып, оч торга буленэлэр:

• 1. Танып белу. Бу уеннар балаларнын, ижади кузаллауларын арттыра, логик
• 2. Фикерлэу солатларен устера.
• 3. Сейлам устеру. Бу тер уеннар балаларнын; диалогик сейлэмен формалаштыра, сузлек байлыгын арттыра, бэйлэнешле сейлэм кунекмэлэре бира.
• 4. Эхлакый сыйфатлар тэрбиялэу. Бу тер уеннар ярдэмендэ балаларда дуслык, иптэшлек, гаделлек, зирэклек сыйфатлары тэрбиялэнэ. Тырыш, кечле, сэлэтле, нык ихтыярлы булып усулэрена этэргеч бирелэ.

Сузле жырлы - биюле уеннар вакытында баланыц теле ачыла, ул уз туган теленец айэцлелеген, матурлыгын тоя белергэ ейранэ, аньщ фантазиясе уса. Эйлэнэ - тиране кура, таный белу, матурлыкка соклану Ьэм аны ацлый белу, эдэбияткэ, сэнгатькэ тартылу, халкыбызньщ гасырлар давамында формалашкан мэдани кыйммэтлэрен узлэштеру йэм аларны килачэктэ файдалану телэге булдыру да шушы уеннар аша алып барыла.

Хэрэкэтле уеннар балаларньщ физик усешенэ булыша, саламэтлеген ныгыта, аларньщ хэракэт координациясен яхшырта, югары киеренкелек талап итэ торган шегыльлардан соц (математика, сейлэм устеру h. б.) арыганлыкны бетерэ. Уен кагыйдэлэрена буйсыну балаларда чыдамлык, ихтыяр кече, сабырлык тэрбияли.

Аз хэрэкэтле уеннар наниларнец хэрэкат усешена йогынты ясый, алар балаларныц игътибарлылыгын, кузэтучэнлеген, хэтерен, дикъкатен арттырырга, тапкырлык, зийенлелек устеруга, куру, ишету эгъзаларыныц камиллэшуенэ зур ярдам итэ. Олеге уеннар ярдамендэ балаларда сабырлык, туземлелек, кыюлык, намуслылык кебек эхлакый сыйфатлар да тэрбияланэ.

Сюжетлы - рольле уеннар аша бала деньяны танып белергэ, матур сойлашергэ ейранэ, узен зурлар тормышына эзерли. Терле тормыш шартларын уйнап Караганда, балалар бер -берсенэ юл куярга, кешелэрдэ азрак ялгышырга, конфлектлардан читтэ калырга, узара дус чолганыш тудырырга гад этл знал эр. Шушы уеннар вакытында баланыц шэхесе формалаша, ац дерзящее уса, ихтыяр кече арта. Моннан тыш уен балаларныц психик усешен билгелэуче иц ышанычлы диагностик чараларньщ берсе булып санала.

Дидактик уеннар - балаларны уйланырга, эзлэнергэ, фикер тупларга, берлэштерергэ, кунекмэлэрне, гадэтлэрне тормышта кулланырга ейратуче йэм тэрбия бируче кечле чараларньщ берсе.

Балаларныц сейлэм телен устеру йэм ныгытуда иц камил ысуллардан - театральлэшкэн уеннар санала. Уз чиратында, бу тер уеннар, балаларныц эдэби эсэрлэрнец эчтэлеген белу, рольлэрне башкарганда мимика, хэракэт йэм интонация белэн эйтелергэ тиешле фикерен ацлатуны уз эченэ ала.

Димак, балаларныц рухи яктан бай, физик яктан сау-сэламэт булып усуенда уеннарныц эйэмияте бик зур. Уен бала ечен чын шегыль, тормышка, хезматкэ эзерлэну ул.