«Агаш-аразына айылдап»
план-конспект занятия по окружающему миру (средняя группа)

Школго jетире ÿредÿниҥ Муниципал бюджет тöзöми

«Кан-Оозы jурттыҥ огош болчомдордыҥ турачагы»

«Агаш-аразына айылдап»

Селишева Айана Александровна

Кан-Оозы jурт

2020 jыл.

Тема: «Агаш-аразына айылдап»

Балдардыҥ jажы: 4-5 jашту.

Балдарла öмö-jöмö öткÿрер иштиҥ уламjызы: тил темиктирер иш öткÿрери бÿдÿретен амадулары: Jерлик тындулардыҥ тыш бÿдÿмин, öҥин, jиир курсагын, jÿрÿмин билерине ÿредери; тындулар керегинде jаан эмес jурамалдар тургузып, балдардыҥ тилин темиктирери; jерлик ле айылда jаткан тындулардыҥ башказын кöргÿзери.

Таскамал уулантылар:

1. Ӱредÿ – темиктирÿ билгирлерин чокумдары;

2. Эрмек-куучынныҥ, тилин темиктирери;

3. Су-кадыгына темигÿ берери.

Озолодо öткÿрер иш:  тындулар кöргÿскен jуруктарды аjыктаары.

Тузаланар jазалдар: тындулардыҥ jуруктары.

Сöзлик иш: jерлик тындулар, берлога, логово, нора-ичеген, дупло-кöҥдöй.

Öйи: 20 мин.

Балдарда öмö-jöмö иштиҥ öдöр аайы:

Таскадаачы. Jакшлар балдар, бÿгÿн бис кайкалду jорыкка барарыс, jе озо баштап бойыстын jакшы кÿÿн-санагысла, jараш кÿлÿмjигисле ÿлежип ийектер.

Колдорордоҥ  тудужала туруп ийеле, мен ле кожо айдаар

Jакшы ба, кÿн,(колдорорды öрö тудар)

Jакшы ба, тумчук (тумчугарды тудар)

Jакшы ба, ээриндер (ээриндерер чöйöр)

Jакшы ба, тиштер (Тиштерер кöргизер)

Эриндерле очомдогор,

Тиштерле токылдадар.

Колдорор öрö кöдÿрер,

Колдорорло jаҥыгар.

Эмди ÿзе кожо

Jакшылар! айдар.

Jол-jорыкка барарга слер бу табышкакты табар:

Кышкыда уштунат,

Jаскыда кийинет,

Jайгыда jиилек ле

Мешке  сыйлайт.   (Агаш аразы)

Ийе, балдар, бис агаш аразына барарыс.

Агаш аразына барарыс,

Кожо нак базарыс.

Чичке jолло öдöрис,

Бой бойыстыҥ кийнинеҥ.

Сабарыстыҥ бажына турарыс,

Агаш аразына jÿгÿрерис.

Буттарысты öрö кöдÿрерис

Тöҥöзöктöргö базарыс.

Тöҥöзöктöргö базарыс.

Сÿÿнчилÿ базарыс.

Кöрзöрдö балдар, бис агаш аразына jедип келдис.

База табышкак табар:

Акjулга агаш айылду.

Кырга чыкса кыйбадак,

Тöрт таманы тайбадак.

Балдар тийиҥ.

Таскадаачы. Ийе, ол тийиҥ. Jурукта тийиҥди корÿп ол кандыйын куучындагар. Куйругы кулактары кандый тийиҥниҥ?

Балдар. Тийиҥ кичинек, jараш тынду. Коркыш jакшы агаштарла калып jат. Куйругы барбак, jараш. Кÿреҥ тонду.

Таскадаачы. А тийиҥ кайда jадат?

Балдар. Агашта коҥдöйдö

Таскадаачы. Тийиҥдер нени jиирге сÿÿйт?

Балдар. Кузук, мешке.

Таскадаачы. Сÿрекей jакшы, оноҥ ары барарга база табышкак табар керек:

Кыш ортозында

Тÿн ортозы jетти деп,

Кандый аҥ аҥданат,

Катап ойто уйуктайт?

Балдар. Айу.

Таскадаачы. Айу кандый кем айдар?

Балдар. Айу jаан, колдоры jаан, уйкучы. Атрак кÿреҥ тонду.

Таскадаачы. Айунын туразын  ичеген.

Таскадаачы. Кышкыда айулар нени эдет?

Балдар.  Уйуктагылайт.

Таскадаачы. Айу неле азыранат? Нени jийт?

Балдар. Мöт, jиилек.

Таскадаачы. Ийе чып чын, кандый санаалу балдар.

Оноҥ ары кандый тынду туштаарын табышкакты табала билип ийерис.

Кандый тынду  кышкыда,

Аштаган, ачынган jÿрет?

Балдар.  Бöрÿ.

Таскадаачы. Бöрÿ.Чын, ол бöрÿ. Бöрÿ керегинде куучындап берер

Балдар. Бöрÿ боро, атрак тонду.  Jаан, курч тиштерлÿ.

Таскадаачы. Бöрÿлер неле азыранат?

Балдар.  Койондорго аҥдайт.

Таскадаачы. Эмди ойноп ийектер.

Айучактар чылап базар,

Койоноктор чылап калыгар.

Бöрÿ чылап турген jÿгÿрер,

Тÿлкÿчек чылап jараш базар.

Таскадаачы. 

Чÿмдÿ jараш куйрукту,

Чÿп-чÿҥкÿрек чырайлу  Ол кем?

Балдар. Тÿлкÿ

Таскадаачы. Чын, тÿлкÿ jараш, барбак куйрукту. А слер билерербе тÿлкÿге ондый  барбак куйрук не керек? Тÿлккÿ сÿмелÿ, jылбыҥдуш  куйругыла ол бойыныҥ изин догылтат, кемде истеп болбозын деп. Кем билер, тÿлкÿ нени jиирге сÿÿйт?

Балдар. Койоноктор, чычканактар тудуп jийт.

Таскадаачы.  Ийе, чын. Бу кандый тынду керегинде табышкак?

Кыш келерде - кышка тÿҥей,

 jай келерде – jайга тÿҥей.

Таскадаачы. Чын койонок. Бу койонды аjыктап кöрöр. Ол керегинде нени айдарга jарар?

Балдар. Койонок кичинеек, узуун кулактарлу, кышкыда кардый апагаш тонду, jайгыда боро тонду.

Таскадаачы. А слер сананзар, койонок не тонын солыйт?

Балдар. Öштÿлеринер качарга jеҥил болзын деп, кышкыда карга ак тоны кöрÿнбес, а jайгыда öлöҥгö, jерге кöрÿнбес.

Таскадаачы. Койон кайда jадат?

Балдар. Агаштардыҥ öлöҥниҥ тöзинде.

Таксадаачы. Ийе, чын балдар, койондо ичеген jок, ол агаштыҥ, öлöҥниҥ тöзинде уйуктайт, jадат.

Таскадаачы. Бу агаш аразында jадып турган тындуларды jаҥыс сöслö канай айдар?

Балдар. Jерлик тындулар. Чып чын.  Jерлик тындулар айылдыҥ тындуларынаҥ неле аҥыланат?

Балдар. Олор бойыныҥ курсагын бойы бедиреп табат. Бойы азыранат, балдарын база бойлоры азырайт. Jадар jерин база бойлоры табып jазап jат. А айылдыҥ тындуларын кижи азырайт.

Таскадаачы. Ийе, айылдыҥ тындуларын кижи кичееп jат, олордыҥ балдарын база. Jадар jерин база кижи белетеп берет. Сурекей jакшы, онойдо бистиҥ jол-jорыгыс учына jетти, ойто айлыска jанактар.

Ончобыс нак  бутка туруп ийзес,

Тыҥ базып, калып иииийзес jыгылбай.

Бис тÿрген, jеҥил айлыска

Jедип келерис ойтоло.

Рефлексия.

Таскадаачы. Jе айлыска jедип келдис, балдар. Кемге бу jол-jорык тузалу, солын болды? Незиле? Санагарга не артты?

Балдар. Jерлик тындулар керегинде кöпти билип алдыс,  тындулардыҥ jиир ккурсагын, jадар jерин чокымдап билип алдыс.

Jаан быйан, слер бÿгÿн сÿрекей сÿÿнчилÿ, саналу болдыгар.