Улегер домактар
материал на тему
Предварительный просмотр:
- Ада тоогузу- алдын,
Ие тоогузу- монгун
- Ай херели чылыг чок,
Артык сеткил ажык чок.
- Октаргайнын иези- хун,
Кижинин иези – чер.
- Агы чечээ – ажыг,
Артык сос –анчыг.
- Кара донат хем донурган,
Кара сагыш бодун донурган.
- Дыт – човурээлиг,
Сос – чорулдээлиг.
- Ийи чурт аразынга мези чайбас,
Ийи кижи аразынга сос дажывас.
- Амыдыралг ынак- сегиир,
Ажы-толге ынак- байыыр.
- Чанчыл билир- чоок торел,
Дылын билчир- хан торел.
- Ыштыг-даа бол оо эки,
Ырак-даа бол эжи эки.
- Бодун кижизидер дизе
Боданыр херек.
- Сеткилге ак херек,
Ажылга шынар херек.
- Доргун бажы шыктыг- чимистиг,
Торээн дунмазы эки- чемниг,
- Уран кыс ширтек сырып билир.
Ус оол монгун шуткуп билир.
- Чарт угаан утпас,
Сарыылдыг баш часпас.
- Бузут багы- човадыр,
Бузук сава- чудадыр.
- Дыннааны чулчурбас- хоп болур,
Корбээни хооретпес- меге болур.
- Арыг урезин озуучел,
Ак сеткил- бузурээчел.
- Сеткил чаражы –эп,
Чечек чаражы –шенне.
- Арт кырынга чажыын чаш,
Арат чонунга кужун киир.
- Тараадан халбактанган-тодуг,
Малдан халбактанган- каас.
- Черни час оттурар,
Сеткилди эжи оттурар.
- Хатчыл частын дуну - соок,
Кара сагыштын караа – соок.
- Уран кыстын оеэ чараш,
Ус дарганнын эди чараш.
- Оглунга иези болушпаска эки,
Кызынга адазы болушпаска эки.
- Дагалыг тайбас,
Дангырактыг утпас.
- Чевен кыс чеп эжип билбес,
Чевен оол балды сыптап билбес.
- Сыдым, шалбан часъка оттурбе,
Шынчы эжинни нугулге борава.
- Адын кам чор,
Адан сактып чор.
- Сыяп сеткил туредир,
Шолук сеткил човадыр.
- Хол даян аннава,
Хоп дыннаш ажынма.
- Хуннэчел кыс эп баксыдар,
Хунду билбес кадык баксыдыр.
- Деспе хээзи эзер каастаар,
Эш экизи чуртун каастаар.
- Шапты балды куш тодер,
Чалгаа кижи ажыл чылзыр.
- Чоруй чоруй ооренир,
Чорук чорааш боданыр.
- Унуш унун уер урээр,
Нугул сос эп урээр.
- Эжин электеп болбас,
Эдинге менээргенип болбас.
- Чонун шоодуп болбас,
Чоорганын кааставас.
- Элегернин чоруу бутпес,
Ээремчиктин дузаа бутпес.
- Кижини багай дивес ,
Кидисти чуга дивес.
- Оорунге ожээргеп болбас,
Оонге окпээргеп болбас.
- Сагыш улуг чорбас,
Саатыгны коргутпас.
- Эки аъдын чаа мунма,
Эки эжин бактава.
- Сагыш улуг чорбас.
Шаан бодап чоруур.
- Оол уруг отка душпес болза,
Орланы эки дижир.
Кыс уругнун аксы чыдывас болза,
Ыытавазы эки дижир.
- Кырган-даа болза иези эки,
Хырай-даа болза боргу эки.
- Чаш кижини коргудуп болбас,
Чаваа аътты туредип болбас.
- Урээри белен, будурери берге,
Аргызары белен, семиртиири берге.
- Садары белен, садып алыры берге,
Чарары белен, Чазаары берге.
- Улуургак болбас дээр.
Уйгужу болбас дээр.
- Адыыргак болбас дээр,
Арагазак чорбас дээр!
- Бактын когулгезин бил,
Экинин сумезин бода.
- Улуургактын уундан чайла,
Улугларнын сумезин бода.
- Ада созун артынга кагбас,
Ие созун ийинге итпес.
- Чаш дээш базынма,
Чавыдак дээш шоотпа.
- Оскен мен дээш, хоореп болбас,
Ончулуг мен дээш, байыыргап болбас.
- Адааргак болбас,
Олутпай болбас.
- Чалымчак болбас,
Олутпай болбас.
- Оваартынмас ботка моондак,
Озан-чудук орукка моондак.
- Эргелиг эжин хомудатпа,
Эки адын аргыспа.
- Адалыг оол томаанныг,
Иелиг кыс шевер.
- Эки аданын оглу сергек,
Эки иенин кызы шевер.
- Чалгаа кижи бажын дырбаныр,
Чашпаа кижи домак дыннаалаар.
- Борт чоктун кулаа донар,
Эш чоктун буду донар.
- Тенек кижи багай,
Терек бурузу ажыг.
- Теведен аът хояр,
Тенектен ыт коргар.
- Ыглаган багай,
Ыраажы чараш.
- Боданган часпас,
Боду ушкан ыглавас.
- Ожеш ооделевес,
Оттунчек ооренир.
- Чем далдава,
Чеме дыннава.
- Арнын чуур,
Адын бодаар.
- Эниин алгыртпас,
Эжин ыглатпас.
- Кургаг черге
Хеме чорбас.
Харам кижээ
Эш тывылбас.
- Ак чем хоолулуг,
Ава созу унелиг.
- Эки аъттын бажын бедикке азар,
Эки эштин адын экиге чедирер.
- Маадыр олзе-даа,
Мактал ады олбес.
- Харам кижи оорунге дуза чок,
Кара сеткил кижиге дузачок.
- Кырзанын дужунден орге-куске ыравас,
Хыныырнын сеткилинде диленчи манавас.
- Эки чагыгны эдерерге,
Эжик ажып берген-биле домей.
- Биче сеткилдиг кижи
Бир-даа багай чувеге таварышпас.
- Эр кижи бодалдыг чоруур,
Эки бакты ылгап чоруур.
- Торээн чуртун кижи кагбас,
Торээн ада-иезин кижи кагбас.
- Карангы-даа болза сылдыс коступ турар,
Хары-даа болза кижини кижи коруп орар.
- Экиэжин утпайн чор.
Эки аъдын кагбайн чор.
- Чалгаа кижиден,
Кежээ кижи коргар.
- Кыс уруг иезин солуур,
Оол уруг адазын солуур.
- Суг корбейн идиин ужулба,
Эчизинге четпейн далашпа.
- Дурген багай,
Оожум быжыг.
- Бак кижээ сос аартык,
Бак эътке чам аартык.
- Хая корнуп чмненме,
Казандыкка паштанма.
- Танып соглээрге буян боор,
Даап соглээрге нугул боор.
- Сооктан дожан унер,
Содаачыдан шош унер.
- Узер буга мыйыс догээр,
Улегер билбес куш догээр.
- Кылык ожер,
Кызымак тиилээр.
- Ээремнин дуву ырак,
Эртемнин дозу ырак.
- Пашты тиккенде-от салыр,
Состу соглээнде-эчизинге чеддер.
- Эртип келген орун билбес
Эдеришкен эжин билбес.
- Харам кижээ чон чок,
Калчаа кижээ уне чок.
- Балды чокта ыяш берге,
Башкы чокта эртем берге.
Кыскаш чокта – кызыл-демир берге.
- Демниг быжыг
Тепкииштиг кижи чоргаар.
- Алышкы улуска дем херек
Ажылдаар уеде суме херек.
- Аъды чааштын боду чадаг,
Аазатпайнын боду турег.
- Ада олзе-даа оглу артар,
Аьды олзе-даа эзери артар.
- Далаш чорбас, таваар чоруур,
Дурген чорбас, дуугей чоруур.
- Ажынчак болбас,
Назылыын хундулээр.
- Улуургак болбас,
Улуун хундулээр.
- Могезинге менээргевес,
Малынга маадырланмас.
- Алыксак болбас,
Аржаанын токпес.
- Баштай ушкан эжин каттырбас.
- Улуун хундулээрин билбес,
Бичезин азыраарын билбес.
- Ийи хоноган черин
Адам чурту дивес.
- Ийи хонган черин
Ием чрту дивес.
- Аъдынны бактава,
Аал орун бактава.
- Турамык чорба-дузалап чор.
Кыртыжан чорба-кызымак чор.
- Билииргектин аксы чугурук,
Бижииргектин холу чугурук.
- Суг корбейн идиин ужулбас.
Сураан дыннаш шугулдап болбас.
- Казыргынын хады долгай,
Харамнын караа куду .
- Донгур ог дээш ойба,
Торелин –биле таныш.
- Чадыр ог дээш ойба,
Чонун-биле таныш.
- Эки кижи эвилен,
Эки аът эргелиг.
- Ковук харнын даажы чымчак,
Хоглуг эштин чаны чараш.
- Шалын шугур дижир,
Чашпаа кижи каткыжы дээр.
- Хоптактын кара коску,
Хопчунун домаа хой.
- Чалгаанын чылдаа хой,
Чазыйнын чараазы хой.
- Шынчы бардам див,
Шыргайны мунгаш дивес.
- Ужур билбес далаш,
Угун билбес кортук.
- Саазын чуга-даа болза,
Шашпас болза дежилбес.
- Кижи сагынгыр-даа болза
Кылбас болза ооренмес.
- Эштиг болза дуне кортпас,
Дааш дыннааш далажып болбас.
- Актыг эжин алгыртпа,
Адыгны мунар диве.
- Кылыктыгнын хыы ханмас,
Кылган чувезин будурерин билбес.
- Чашпаанын созу хой,
Сайгырактын чини хой.
- Эки созун эътке сатпа,
Чажыт созун чага сатпа.
- Чепти чежип оорен.
Чеченни сактып оорен.
- Дезигни аргамчы-биле тудар,
Тенекти когулге-биле тудар.
- Кылын дожек чымчак,
Улуургак чан багай.
- Ооруучел кижи эки,
Ожеш кижи багай.
- Сактып четпес ажык.
Санап четпес олча.
- Ажыкка амырап болбас,
Арагага сундугуп болбас.
- Эъттин безин чиве,
Эжин чагыын утпа.
- Чарлык кушту утпай чор.
Чагыг состу утпайн чор.
- Чаваа аътты туредип болбас,
Чаш кижини коргудуп болбас.
- Чавааны шаварга аскаар,
Чашты аттынарга ыглаар.
- Боду ушкан уруг ыглавас.
- Оорзек мал киштеген,
Окпежи уруг ыглаган.
- Чарышта туруш чок,
Чаштаа чашпаа чок.
- Тоткан эник ээзин ээрер,
Доруккан оол иезин чанчаар.
- Чаш малдын оюну чараш,
Чаш уругнун чаны чараш.
- Малга манаг херек,
Кижээ эш херек.
- Мун лан орнунга
Чус эштиг чор.
- Эжишкилер найыралы
Эртине дагны тургузар.
- Демниг сааскан
Теве тудуп чиир.
- Чадаг чорба, аъттыг чор,
Чааскаан чорба эштиг чор.
- Эки кижээ эш хой,
Эки аътка ээ хой.
- Эштин эргизи эки,
Эттин чаазы эки.
- Эдин камнаваска орлур,
Эжин камнаваска чарлыр.
- Ыт думчуу борбаннатпа,
Уруг кара кыланнатпа.
- Ооржу кижи коданчы кижиден коргар,
Тоолчу кижи уйгужу кижиден коргар.
- Арнын бодава,
Адын бода.
- Харам кижээ эш ырак,
Чоржан аътка чер ырак.
- Чайын шанаан белетке,
Кыжын терген белетке.
- Аныяндан адын камна.
- Далашкан куске сутке дужер.
164.Дон черге оон огле,
Долем черге малын малда.
165. Тараалыг кижи тодуг,
Адалыг оол томааныг.
166.Чалгаадан сос унер,
Чазыйдан оор унер.
167.Хойлуг кижи каас,
Инектиг кижи тодуг.
168.Демнигде куштуг,
Тепкииштигде быжыг.
169.Чалгаа чорба, кежээ чору.
Чиир эъттин чаглыы херек,
170.Кылыр иштин дегии херек.
171.Шугум чазаарда шыгаар,
Шуугаар бетинде боданыр.
172. Эки кылган ажыл,
Элеп, читпес алдар.
173. Эки дарган эргээн какпас,
Уран кыс удаазынга ораашпас.
174. Ажылынга кызымак,
Амыдыралынга ынак.
175. Тура чокта куш чок,
Тус чокта амдан чок.
176. Оттулбаска хайынмас,
Олурарга бутпес.
177.Шапты бижек эътке дыынмас,
Чалгаа кижи ишке дыынмас.
178. Ном кижинин оннуу.
179. Эртинени черден казар,
Эртемнерни номдан тывар!
180. Сеткилдин бичези херек,
Эртемнин улуу херек.
181. Ада кижи оглун сактыр
Алдын-доос кудуруун сактыр.
182. Ада көрбээнин оглу көөр,
Ие көрбээнин уруу көөр.
183. Ада сөзүн ажырып болбас,
Ие сөзүн ижип болбас.
184. Ада турда - чон таныыр,
Аът турда - чер көөр.
185. Ада чокта - чартык өскүс,
Ава чокта – бүдүн өскүс.
186. Ада чокта – эш чок,
Аъды чокта – бут чок дег.
187. Ады арт ажа бээр,
Сураа суг кеже бээр.
188. Аъды чүгүрүк мактадыр,
Ады чүгүрүк хоптадыр.
189. Ажыктыг эжиниң дузазын билбес,
Арган аъдының човаарын билбес.
190. Ажыл соонда
Аъш-чем амданныг.
191. Алыры амыр,
Бээри берге.
192. Алышкылар ынаа
Хая-даштан артык.
193. Аң түрээнде, турлаам дээр.
Кижи түрээнде, төрелим дээр.
194. Аът багын мунуп билир,
Төрел багын кирип билир.
195. Аштаанын уттуптар,
Доңганын утпас.
196. Аштай-аштай, тодугга чедер,
Доңа-доңа, чылыгга чедер.
* * *
Багда доң быжыг,
Сөсте шын быжыг.
* * *
Бай мен дээш балдыр эъди октава,
Чок мен дээш чода эъди чиве.
* * *
Бак келзе, туттунма,
Эки келзе, салдынма.
* * *
Бак сагыш башка халдаар.
* * *
Баштай ушкан эжин каттырбас.
* * *
Бижектиң чидии херек,
Сөстүң чигези херек.
* * *
Биче чалгаа улуг чалгаага чедирер.
* * *
Будуктуг ыяшка куш чыглыр,
Буянныг өгге чон чыглыр.
* * *
Даг аътты човадыр,
Кылык ботту човадыр.
* * *
Даг дег караны
Довук дег ак базар.
* * *
Даг көрбейн, эдээң азынма,
Суг көрбейн, идииң ужулба.
* * *
Даг көргенде, бөрү омак,
Даай көргенде, чээн омак.
* * *
Дагыр эргек
Тала тыртар.
* * *
Дазылдыг-даа болза, турлур,
Дагалыг-даа болза, таяр.
* * *
Далайга дамды дуза.
* * *
Далашкан күске сүтке дүжер.
* * *
Далдааш, таска дүжер.
* * *
Дамчыыр чугаа – далай чалгыы.
* * *
Дамырактар чыылгаш, хем болур.
Тарамыктар чыылгаш, күш болур.
* * *
Даңзазы чок – таакпызырак,
Дашказы чок – арагазырак.
* * *
Демнигде – күштүг,
Тепкииштигде - быжыг.
* * *
Демниг сааскан
Теве тудуп чиир.
* * *
Довурактан тодар,
Малгаштан байыыр.
* * *
Дорттааш, тос хонар.
* * *
Думчукка тулганда,
Бызаа сугжу.
* * *
Дуңмалыг кижи дыш,
Угбалыг кижи ус.
* * *
Дурту кыска,
Туразы улуг.
* * *
Дус чокта, амдан чок,
Тура чокта, күш чок.
* * *
Идик бакта – эжик ырак,
Эзер бакта – кодан ырак.
* * *
Каас-тодуг чуртталга –
Карак кызыл ажылда.
* * *
Кагган сөөктү катап хемдивес,
Кагган эшти катап кыйгырбас.
* * *
Кадыг черге мал доктаавас,
Харам кижээ эш доктаавас.
* * *
Калбак кезек – от чуду.
Харам кадай - өг чуду.
* * *
Кара сеткил – чыда,
Харам сеткил – дужак.
* * *
Кашты көрүп кажараар.
* * *
Кежиглиг хемни үер үрээр,
Кежээ келинни хоп үрээр.
* * *
Кежээниң мурнунда – хүндү,
Чалгааның мурнунда – кочу.
* * *
Кижи аксынга кирген човаар.
* * *
Кижи экизи – найыралда,
Аът экизи – мунушта.
* * *
Кокайга хой кадартпа,
Хопчуга сөс дыңнатпа.
* * *
Кудай багы арлыр,
Кижи багы арылбас.
* * *
Күжүгенниң тены чидиг,
Хүннээчелдиң караа көскү.
* * *
Күзээнин чедер,
Сураанын тывар.
* * *
Кылык ботту човадыр,
Даг аътты човадыр.
* * *
Кылыр иштиң деги херек,
Чиир эъттиң чаглыы херек.
* * *
Кырган аът орук часпас.
* * *
Кээргээрге, кеземче болбас.
* * *
Олутта олча чок,
Чыдында чыргал чок.
* * *
Оолдуг кижи оя сөглээр,
Кыстыг кижи кыя сөглээр.
* * *
Оттулбаска –хайынмас,
Олурарга – бүтпес.
* * *
Өдүрээн часса-даа,
Хөлүн часпас.
* * *
Өңгүрнүң оңары белен,
Өжештиң чарлыры белен.
* * *
Өскүзүнден өлбес,
Чаңгызындан чарылбас.
* * *
Сеткилдиң бичези херек,
Эртемниң улуу херек.
* * *
Серемчиде хорамча чок.
* * *
Сөглээн сөс –
Керткен ыяш.
* * *
Тайып ужар,
Даянып турар.
* * *
Тенек баш бут човадыр.
* * *
Тенектиң сөзү анчыг,
Теректиң бүрүзү ажыг.
* * *
Төрел багы – аал чуду,
Төл багы - өг чуду.
* * *
Улуг дээш өөрүп болбас,
Биче дээш өкпелеп болбас.
* * *
Үжүк билбес кижи
Үнү чоктан дора.
* * *
Хаандан хаалгачы кончуг.
* * *
Хат чокта, сиген бажы шимчевес.
* * *
Хем келдейбес,
Чон чолдайбас.
* * *
Хомудаачалга сөс аар,
Кошкакка дүк аар.
* * *
Хоп хорандан хоралыг.
* * *
Хөй мегелетпес,
Хөлеге туттурбас.
* * *
Хөөрем чорук көвүк ышкаш.
* * *
Хүлбүс аткан черинден
Хүннүң аңнаар.
* * *
Хүндүлээрге – хүлге олурар,
Мактаарга – башка олурар.
* * *
Хүннүң кээр аалчы хүндү чок.
* * *
Хүн херелдиг,
Күдээ дузалыг.
* * *
Хүрең-дайның маңын көөр,
Күдээзиниң күжүн көөр.
* * *
Хырны мурнаан,
Ады соңнаан.
* * *
Хырнын чажырарга, аштай бээр,
Кылыын чажырарга, көстү бээр.
* * *
Хырны тотса-даа,
Караа тотпас.
* * *
Чадаг кижээ чер ырак,
Чалгаа кижээ чем ырак.
* * *
Чайда ядыы чок,
Кышта коя чок.
* * *
Чашпаа кижиниң сөзү хөй,
Чалгаа кижиниң чылдаа хөй.
* * *
Челелиг бызаа арган,
Чевен кижи самдар.
* * *
Чепти эжип өөренир,
Чеченни сактып өөренир.
* * *
Чоокка чованчыг,
Ыракка ыянчыг.
* * *
Шугум чазаарда, шыгаар,
Шуугаар бетинде, боданыр.
* * *
Экиде – эдержир,
Бакта – кагжыр.
* * *
Эштигде хөглүг,
Эптигде күштүг.
* * *
Ээремниң дүвү ырак,
Эртемниң дөзү ырак.
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Куш-ажыл дугайында улегер домактар
Собраны тувинские пословицы о труде...
Улегер домактар-биле ажылдаарынга методиктиг сумелер
Даны методические рекомендации по ознакомлению детей с пословицами....
