Олонхо о богатыре Моннуруур Б858
план-конспект занятия по художественной литературе (подготовительная группа)

Моньуруур бо5о.

1. Былыргы.

    Былдьаьыктаах кэм

    Быралыйар быдан мындаатыгар,

    Урукку

            Охсуьуулаах олук

            Отой ула5а уор5атыгар,

            Эргэтээ5и

            Этиьиилээх эньэр

            Иьиллиэн-кэлиэн иннинэ,

            Ааспыт

            Алдьатыьыылаах кэм

            Адьас аанныы илигинэ

            Унаар ньуурдаах,

            Алтан ыйдаах,

            Аллар уулаах,

            Орто аан дойду

            То5о тоттонон,

            Торолуййан тупсан

            Утумэн учугэйдик

            Уоскээбитэ эбитэ уьу.

2.  Маннык бэйэлээх,

     Мааны мандардаах,

     Урдук дьоллоох,

     Ускэм баайдаах

     Орто аан дойдуга

     Мин дуо!- диэн

     Ураанхай саха

     Ууьаан олохсуйбут,

     Ус саха

     Уоскээн уксээбит,

     Туорт саха

     Тороон уодуйбйт,

     Биэс саха

     Бииьээн тэнийбит.

 3. Аллараттан тахсар аргыары

    Атахпынан саба уктуом диэн,

    Уоьэттэн туьэр ургуору

    Утулупунэн буолуу анньыам диэн,

    Хотуттан, со5урууттан кутуллар

    Курас тыыны,

    Илинтэн, ар5аттан охсуллар

    Идэмэрдээх тыалы

    К8хсубунэн бу8лу8м,

    Ту8спунэн тоьуйуом дэн,

    Аан дойду

    Аарыма ба5аната аатыран,

    Орто дойду

    Улуу тулааьына буолан,

    Урунь Куннэ кулумурдуур

    Ус Кырыылаах

    Моньуруур Б858 бухатыыр

     Олорбута эбитэ уьу.

4. Ус Кырыылаах

    Моньуруур Б858

    Моонньун этэ

    Богдойон та5ыста,

    К8хсун этэ

    К8пп8й8 улуннэ.

    Булгунун былчыньа

    Тууга киирбит

    Дьорохой кудук

    Дууллайа м85устэ.

    Балык этэ

    Баара5ай буочука

    Уобуруччутун курдук

    Т8лутэ м8хто.

    Хара будьурхай батта5а

    Кулун кутуругун курдук

    8р8 ытыллан та5ыста.

    Аан алаьанан

    А5ылаан кэбистэ.

    Уот кутаанан

    Уьууран ылла.

    Уонна дьиэтигэр тахсан-

    Куйа5ын-таньарын таньына,

    Саатын саада5ын иилиннэ.

5. Онтон туран-

    Чэлгиэннээх тэлгэьэтигэр

    Тэлэкэччийэн тахсар

    Мииэр миньэтин,

    Аналлаах атын

    Эргиччи тардан.

    Харалдьыктан к8ппут

    Хара улар крдук

    Халарыктаан тахсан

    Миинэн кэбистэ.

    А5а кыннын

    Анды Моньуруон о5онньор

    Дойдутун туьа

    Манан этэ диэн,

    Салайа баттаат

    «Кыыс» гына

     Кымньыылаан кэбистэ

                                      (тобуктарын охсоллор).

6. Ат сылгы-

    Дэриэспэ таастары

    Тиии- бур5аа курдук

    Тибиличчи тэбинэн,

    Туруу таас хайалары

    Турань буор курдук

    То5ута тэбэн,Омуннанан ойдо,

    Сурдэнэн суурдэ.

    8р да,

   8т8р да гыммата

   Анды Моньуруон о5онньор

   Ааттаах алааьын

   Ар5а са5атыгар тиийэн кэлэн

   Харыс гына

   Тура тустэ.

                                     (тобуктарын охсоллор).

7.(тойук) Дьэ-буо

                Тобугурас к8мус туйах

                8р8 эбэн,

                Омур5анан 8йдо

                Сурдэнэн суурдэ

                Дьэ-буо.

8. Биьиги киьибитАтыттан туьэн:

    «Ыньырдахпына,

    Ыраах да буоллаахпына

    Баар буолаар!» - диэн

    Ыытан кэбистэ.

    Бэйэтэ,-

    Алта салаалаах

    Айыы намыьын кымньыытынан

    Сири устэ охсоот-

    Хайа астахха

    Хаана суох,

    Сиирэ астахха

    Симэьинэ суох,

    Тимир ку8х дьуьуннээх,

    Киил дьилбэгэй бэйэлээх,

    Уорбэ га5аан муостаах,

    8ру8стээх сирэйдээх,

    Устээх саастаах,

    Урдук дуул моойдоох

    8ньурумэр атыыр о5ус

    Буолан хаала.

9. Туорт ата5ын

Туурэ уктээтэ,

Турдэччи тутунна,

ту8ллэньни хаамта.

Хара5ын уота

Харда5ас уот курдук

Таньнары сардыр5аата.

Татта5ар танаатыттан

Сарадх т8л8н

Сардыргыы ыьылынна

Кумунан-кумунан,

Куччаан-куччаан,

Хоро5ор муостаах хал5аьатыгар

Хонууга хааман киирд.

                                       (палочканан охсоллор)

10. Ынахтар, субайдар

Ханнык ынах киирдэ диэбиттии,

Хайыьан к8р8-к8р8,

Аахайбакка ааьа хааман

Аьыы сырыттылар

Муус Бур5аат

Муодар5аата дуу,

Сытыр5ата дуу,

Хантайа-хантайа к8рд8,

Чарапчылана-чарапчылана кэтэстэ.

Атыыр о5ус

Аахайбаттыы туттан,

Муус Бур5аат диэки

Чугаьаан истэ.

Сэрэнэ-сэрэнэ

Сэргэхтик туттан,

ааьыах курдук

Мэччийэ сырытта.

                            (туйахтар, муостар тыастара)

11. Абааы уола

Иньсэтэ к8пт8,

Сыньаа5ын ута суурдэ,

Иьиллэр-иьиллибэт:

«Бээбу

Сулуйарга собул5алаах,

Ыстыырга ыстыалыктаах

Улуу кунан кэллэ.

Утэ-Утэ улэннэттэ5ии,

Салла-салла сыбыр5атта5ым.

Тойон муьэтин

«Топ» гына обордо5ун.

Куйахатын утэн

Кугур-Хачып ыстаата5ын,»-

Ди-дии

8ь8хтоох, уорбэ утэьэтин

8ттугэр таттан баран,

Оргууй а5айдык

Утары хааман

Чугаьаан истэ.

12. Сымна5аьыр5артан ыкса киирэн

Тутаары дугдуннаан истэ5инэ.

Атыыр о5ус

Кэннинэн чохчос ичнаат,

Буулдьа курдук

Уостуурунэн туьэн кэбистэ.

Дьэ-буо

Кырыылаа5ынан кыдыйсымыах

8ргосто 85унэн 8лорсумуох

Эрдээх киьи буоллаххыына

Эт сутуругунан эттэьиххэ.

                                   (муос, туйах тыастара)

13. 8ро баьан таьааран

Устэ-туортэ

8рутэ быра5аттаан.

Уорбэ ча5аан муоьугар

8турутэ туьэртээн

Олорон кэбистэ.

Унькурус-куолэьис гынан

Бэйэтэ-бэйэтиттэн буола о5уста.

Кутур 8ст885у

Бэрбээкэйиттэн ылан-

Илбис кыыьыгар

Биэс тарбах

Мэнэгэйдээх биэриитэ,

Уон тарбах

Оно5ойдоох уунуута! - диэн

8р8 кыыратан кэбистэ.

Ону,

Ибис кыыьа

Хара маньаас суор буолан,

«Хаар» диэбитинэн

Харбаан ылан

Кулук диэки

Купсуьуйэ турда.

14. Хаах-хаах

Ок-сиэ нохойдоон

Кырыратта5а

Тугун омунай

Иэхэй-чуохай

Иэрэн- дбиэрэнь

Бадыа-будуо

Ахханхнаарай

Буурай-сиэрэй

Куллур-халлыр

Хаах-хаах.

15. Дьэ-буо

рогой урдээтэ

У8руу-к8туу уксээтэ

Айыы дьоно

Айхаллаан турдулар

Дьэ-буо.

16. У8руу урдээтэ,

8р8гой,

Уруу улахана буолла.

Ыьыах киэньэ ыньырылынна.

Уруу кэнниттэн-

О5олорун ох курдук ситэрэн,

Энньэ-сиэтин холбоон,

Суоьу ас уурэн,

Алгыс ал5аан,

Уруй этэн

Атаардахтара уьу.

17. Дьэ-буо

Охтоохтон охтуман

Саалаахтан саныман

Иитэр суоьугут

куру8лэлэннин

Т8р8т8р о5о5ут

уйаланнын

Дьэ-буо.

18. Биьиги дьоммут

Дойдуларыгар кэлэн

Аал уоту оттон

Аьара дьиэни ититэн

Ыраахтарыгар дьаарбыйан

Ку8-дьаа олордохторо уьу.

19. Ура5ас тургуппат

Уйгута дэбилийин!

Ойон сылайбат

Оьуохай дьиэрэйдин!

Аллараттан тахсар вргыар

Сабылынна5а буоллун!

Саргы салалыннын!

8р8г8й урдээтин!

Ити курду,

Айыы-хаан

Аарыма бухатыыра-

Ус Кырылаах

М8ньуруур Б858

Кэнчээрини кэньэтэн,

Киьи-суоьу т8рд8 буолан

Олорбута эбитэ уьу!