21-лагьай февраль – Лезги чIалан хайи югъ я!
план-конспект занятия (старшая группа)

21-лагьай февраль – Лезги чIалан хайи югъ я!

Кьиле тухвана: Габибулаева Рабият Магомедсалиховна.

Мярекатдин девиз: «Дидедин чIал аманат я!»

Мярекатдин мурад – метлеб:

• лезги чIалан сувар къаршламишун;
• аялрин чирвилер деринарун;
• рахунин чал гегьеншарун;
• хайи Ватан, чIал кIанарунин гьисер кутун.

Тарсунин тадаракар:

Цуьквер, шарар, ноутбук, колонкаяр.

Мярекатдин финиф.

Мярекат тухузвай зал жуьреба – жьре шараралди, уьквералди гуьрчегарнава.

ЧIал гуьзел я! Гьар миллетдихъ аквадай.

КIвал бахтлу я, дидед чIалал рахадай.

Зи диде чIал, зи лезги чIал, зи масан!

Ваз гьуьрметда, дидедиз хьиз зи хъсан.

Гьуьрметлу балаяр, исетда чна леги чIалаз талукьварнавай чин мерекат башламишда.

Къе чна къаршламишзавайсувар им хаий лезги чIаларин сувар я. Лезги чIал, диде чIал, им чаз виридалайни багьа чIал я. Сифтени-сифте аялдин сивяй акъатзавай гаф диде я. Гьа гафунлай башламишна адаз чIал чир жеда. Дидед чIал чир тахьун им чи гьар са касдиз айиб кIвалах я.

Акьулни чIал кьвехверар я. Жуван лезги чIал хъсандиз чир хьун инсандин еке бахтлувал я.

Россия – им гьар жуьре миллетрин гьукумат я. Вишни къанни цIипуд чIал ава чи гьукуматда. Гьар миллетдиз вичин кьайдаяр, вичин агьвалатар, вичин хайи чIал ава.

- Балаяр, чун яшамиш жезвай республика гьим я?   - Дагъустан?

Гила чна чин дагъустандин тарифдин манидихъ яб акалин

Гимн Дуьняда гьикьван чIалар аватIа, гьакьван миллетарни ава.

- Чаз чи республикада гьи чIаларин ванер къвезва?  - Дарги, Авар, Лак, Табасаран, Урус ва масабур.

- Балаяр, чи миллетдин чIал гьим я? – Лезги.

- Балаяр, чун яшамиш жезвай район гьим я, аялр?  - Сулейман Стальский район.

- Аман ин тIварунихъ гала?  - СтIал Сулейманан.

- Чин хуьруьн тIвар гьим я?  -КIварчагъ.

Гила балаяр, чун килигда чин  КIварчагъа гьихьтин гуьрчаг карханаяр аватIа. Больница, школа, круб ва масабур. ( Показать фотографии)

Чи хуьре балаяр, чаз ванн къвезвайди анжах лезги чIал я, а республикада чаз ванн къведа урус, табасаран, дарги.

Чи гьукуматда балаяр, вири инсанривай рахаз жеда, гьарма вичин хаий чIалал, амма урус чIал чаз виридаз герек я, урус чIалин виридаз чир хьун лазим я. Чи ясли бахъчада, чун са лезги чIалал рахазвач, чна урус чIалин чирзава.

2000 лагь – йисалай 21 лагь – февраль вири дуьнядин хаий чIалан югъ яз малумарнава.

И сувар балаяр, жегьил сувар я. Адан 20 йис ять. И сувар чна гзаф важиблу сувар яз гьисабзава. Гьар халкьдиз ава вичин чIал, вичин къайдаяр, вичин адетар. Гьа къайдайралди, адатради, чIалади чир жезва гьим гьи миллет ятIа. Гьарда вичин къайдаяр, адетар хвена кIанда, чIалалди дамахни авуна кIанда. Вири къуватралди жуван чIал хвена кIанда. Дидедикай рахайтIа чавай чи чIалай гзаф гафар жагъуриз жеда.

-Гьихьтин гафар лугьуз жеда квевай куьн дидейриз?  - Азиз диде, масан диде, ширин диде, гуьрчаг диде, рикI алай диде, сабурлу диде, виридалай хъсан диде.

Дуьз я балаяр, и гафар чи сиявей лап регьетдиз акъктда, вучиз лагьайтIа абур чи рикI лап хушвилялди къвезвай гафар я. Гила балаяр чун «Таржума» къугъвада.

- Таржума им вуч лагьай гаф я, перевод авун урус чIалай лезги чIалаз таржума къугъун ихьтинди я. Месела масло – гъери, хлеб – фу, вода – яд, творог – шур ва я. Лезги чIалалди чаз гзаф манияр, махар шиирар кхенва. Гили чна яб акалин лезги шииррихъ.

Шиирар.

1.  Лезги чIал.         Владик Батманов.

Эй къадим тир, зи лезги чIал

Вири халкьар гьейран я вал

Рагъ я вин нур вегьезвай чIал

Уьмуьрдин гатфар лезги чIал.

Къачунва зи дамах меци

Лезги чIалин гафар яз хци

Авач затIзаз валай верцIи

Бахтунин лувар лезги чIал.

Лезги гафар – руьгьдин девлет

ЧIалаз, халкьар, ая гьуьрмет

Авайди туш чIалан къимет

РикIин шагь дамар лезги чIал.

2.  Зи чIал

Зи хайи чIал, зи лезги чIал,

Дувул фенвай дегьнедиз.

За хуьда ам тийиз усал

Мусурмандин Мекке хьиз.

За зи чIалал дамахзава,

Ам виридалай багьа я,

Гьамга яд хьиз булахдавай

Ширин я ам, михьи я.

3. Зи лезги чIал

Играми зи лезги чIалан

Аламатар чIехи я!

Ша агат куьн адан къулав,

Ам са рагъ хьиз чими я.

Адахъ ахьтин гьунар ава,

Кьуркьушум ракь цIурурдай.

Гафар хци турар ава,

Шумуд тарих чIагурдай.

4.        Лезги Ватан

Зи лезги чил, лезги Ватан

Фер фейиди кIарабрай

За хуьда, эхь, сес ви патан

КьейитIан жув азабра.

Вун галачиз девриш я зун

Уьмуьр чIулав етим я.

Анжах са вав вердиш я зун.

Тек вун галаз итим я.

5.  Хайи Ватан

Маса чилин къизилрилай,

Заз зи чилин къванер кIанда.

Саф булахдай авахьзавай

Шир-ширдин хуш ванер кIанда.

6.   Зун лезги я

Зун лезги я, Шалбуз дагъдин шим я зун!

Зун лезги я, акъсакъалрин ким я зун.

Зун лезги я, дерин фикир авай руш,

Зун лезги я, садахъайни кичIе туш!

Зун лезги я, Шарвилидин хтул я!

Зун лезги. къагьриманрин птул я!

Зун лезги я, гьуьрметзавай весийриз,

Зун лезги. куьмекзавай несилриз!

Мани : « Дидедин чIал».

Зи гафарихъ яб це, зи хва,

Лезги чIалав аламат гва.

Гьатун патал и ашкъи чанда,

Вун адан цIу кана кIанда.

Дидедин чIал, дидедин чIал,

Чан зи хайи дидедин чIал.

Дидедин чIал, дигедин чIал,

Чан зи хайи дигедин чIал.

Ваз хайи чIал кIан хьухь, зи хва,

Ам диде хьиз на хуьх, зи хва.

КьатIутI вуна адан сесер,

Ийидайвал рикIиз эсер.

Гьар гьарфунихъ ава аваз,

Гьар гаф мили шиир я ваз.

Хайи чIалан суьгьуьрдаваз,

Уьмуьр гьала бахтавар яз.

Седакъет Керимова

Танец: Ф. Зейналова «Лезги чIал».

Гьа иналди чна чи сувар акьалтIарзава. Бахтлу ислягь уьмуьр хьурай квез балаяр.