Моорей "Эн-не тергиин ада"
материал (старшая группа)

Муниципальное казенное дошкольное образовательное учреждение детский сад «Чаптанчыгбай» села Тээли муниципального района

«Бай-Тайгинский кожуун Республики Тыва»

(Супер-папа)

(Адалар хунунге тураскааткан моорейнин  сценарийи)

улуг болук

Воспиталь Хертек С.А.

16.11.2018

с. Тээли.

Адалар хунунге турааскааткан  «Чаптанчыгбай» уруглар садынга ачалар аразынга болур.

«Эн-не тергиин ада»

 деп моорейнин  чижек сценарийи.

                                                                                                        ноябрь16 , 2018чыл.

Сорулгазы

 І.Ада кижинин ог-буледе ролюн билиндирер, уруглар кижизидилгезинге харыысалгазын бедидер, хей-аъдын кодурер. Уруглар сады-биле харылзаазын быжыглаар.

2.    Ог-буледе ада-биле уругларнын аразында харылзаазын быжыктырар

Дерилгези: Ада дугайында улегер домактарны, шулуктерден одуругларны чараштыр бижээш азар, зал иштин шарлар – биле дерип каастаар.

Моорейнин  чорудуу.

1.    Организастыг кезээ.

Башкарыкчы: Ада- чурттун  алдар - адын тудуп чоруур.

                        Ажы-толдун  аас- кежиин  улежип  кээр.

                         Амыдырал – чуртталганын дазылы боор.

                          Адаларнын  алдар –ады хундуткелдиг.

Ноябрьнын уш дугаар субботазын  Адалар хуну кылдыр доктааткан. Бо хунну демдеглеп тура, суму, кожуун, республика чергелиг адалар  чыыжын болгаш моорейлерни эрттирери чанчыл апарган.  

Адалар хүнү деп байырлалдың тыптып келген кыска төөгүзүн таныштырыптайн.

Хөй, хөй чурттарда, июнь айның үш дугаар улуг хүнүнде Адалар хүнүн байырлап турар. Адалар хүнун эң-не эгезинде Америкага демдеглеп эгелээн. Сонора Смарт деп херээжен кижи 1909 чылда, церьковка “Иелер хүнүн” демдеглеп турар мөргул (во время службы)  үезинде мынча деп боданган. Мээң авам чок апарган соонда, бисти 5 ажы-төлун ачам азырап, кижизидип өстурген-не болгай. Ачамны Уияльм Джексон Смарт дээр. Сонора: “ Мээң ачам онзагай, ол бодунуң ада хүлээлгезин эки күүседип, шыдамык, ак сеткилдиг, уругларының ынак ачазы чораан. Сонора чазак баштыңчыларынга мындыг сүме киирген. Адалар байырлалын тургусса чүл деп, сумезин киирерге, удаваанда ол байырлал ынчаар тывылган. Оон эгелеп-ле шупту чурттарга, хоорайларга билдингир апарган. Ынчангаш-  Адалар хүнү - оолдар, уругларның адазынга ынакшылын, өөрүп четтиргенин илереткениниң демдээ кылдыр тывылган.

Бистиң Тывага “Адалар хунун”  2012 чылдың сентябрь 25-те Улуг Хуралдың депуттатары, тускай байырлал кылдыр доктааткан. (Кодекс чести мужчин Тувы.).9 кезектен тургустунган.(коргузер).

Ынчангаш бистин «Чаптанчыгбай» аттыг уруглар садынын адалар хунунге турааскааткан «Эн-не тергиин ада» деп моорейин эгелээр-дир бис.  

Башкарыкчы: Ажыл-ишчи, моге-шыырак

                        Аваларнын чоленгиижи

                         Адаларга байыр тудуп,

                         Адыш часкап Чалаалынар!

Б- Хундулуг адаларнын изиг-изиг адыш часкаашкыннары- биле уткуп алыылынар

Олар богунгу бай        ырлалдын каастакчылары.

Б-Ада бурузу моорейге тиилекчи болуру-биле шупту бир ун-биле “Мен тергиин ада мен!”-деп аргыржыптаалынар 1,2,3 дээрге адалар алгыржыр.

Моорейнин негелделери-биле таныжыптаалынар:

1-ги тур:Болун чогаалыкчы таныштырары. (3мин)

2-ги тур: «Айтырыга харыылар» (викторина)

3-ку тур: «Эн-не спортчу ада» (Армреслинг, отжимание )

4-ку тур: «Эн-не тывынгыр шевер ада. (уран-холдар)»

5-ки тур: « Эн-не уран талантылыг ада»

Моорейнин жюри кежигуннерин таныштырыптаалынар!

   1. _____________________. – « _______ » уруглар садынын эргелекчизи.

   2.________________________– улуг болуктун торелдер комитетинин кежигууну.

   3.  _______________– улуг болуктун кижизидикчи башкызы.

   Ынчангаш моорейнин киржичилеринге чедиишкиннерни кузевишаан, бирги турну эгелээр-дир бис.

Адаларга улуг болуктун уругларынын «Эжишкилкр самы»-деп танцызын баралгадыр-дыр.

 Башкарыкчы: «Ача» дээрге, «ачы» дээнзиг

                          Ачы-дуза оон келир.

                          Ачам сенээ ынчангаштын,

                          Аажок ынак урен-дир мен.

I тур «Таныштырылга». Боттарын таныштырары-биле

 бирги киржикчини____________________________________________  адыш часкап уткуп алыылынар!

2-ги киржикчини   _____________________________________ ______________ чалап алыылынар.

Дараазында моорейивистин 2-ги турунче кирээлинер!  

II тур «Айтырыг- харыылар».

 Башкарыкчы: Эр кижинин будуш мозулуу оон мерген угааныында, коргуш чок эрес-дидим болгаш шыдамык, тура-соруктуг чоруунда.

    Бо турда  ада бурузу улегер домактарнын тончузун  чугаалаар. Эр кижинин амыдыралга туружун тыва улустун улегер домактарында бир янзы айтып коргускен. База Тывада болуушкуннар болгаш сураглыг кижилер дугайында айтырыглар.

Дурген Харыылар:

1. Аът болуру кулунундан,

           Кижи болуру чажындан.

2. Ие көрбээнин кызы көөр,

     Ада көрбээнин оглу көөр.

3. Ие сөзүн ижип болбас.

Ада сөзүн ажырып болбас,

4. Ада кижи оглун сактыр,

Алдын-доос кудуруун сактыр.

5. Оолдуг кижи оя сөглээр,

      Кыстыг кижи кыяа сөглээр.

6. Ада турда чон таныыр,

Аът турда чер коор.

7. «Тывада Адалар хүнүн каш чылдан эгелеп демдеглеп эгелээнил?»            (2012ч ноябрьның 3 дугаар субботазы.)

8. Иелер хүнүн каш чылдан эгелеп демдеглеп эгелээнил?»                                     (1998 чылдын ноябрь айнын сөөлгү улуг-хүнүнде)

9. Уруглар хүнүн кажан эрттирип турарыл? (Июнь 1 де)

10. Чоон чуък улустарынын календары-биле, бо чүү чылыл ? (Сарыг ыт чылы)

11. Тыва кадыг идиктиң бажы (шиш ээтпек) чүнү илередип турарыл?             (Тыва улустун бойдуска хумагалыын илередип турар- оът-сиген таптай баспас кылдыр)

12. Куш-ажылдын эге хевири? ( Айбы, Айбылаары)

13. Надя Рушева-деп кымыл? (талантылыг тыва  чурукчу уруг. Авазы Наталья Дойдаловна Ажыкмаа- Рушева, ачазы Константин Николаевич Рушев. )

14. Тыва сураглыг цирк артизи кымыл? (Владимир Оскал-оол).
15. Сергей Кужугетович Шойгу-деп кымыл?  (Россияның камгалал сайыды, армияның генералы ,Россия Федерациязынын маадыры база Тыванын чоргааралы)

Чечен- мерген адалары деткиилинер.

Б- Хартыга дег кашпагай

Арзылан дег кучу куштуг

 Адалары кайда барды

Адаан моорей эгеледи!

3-ку тур «Эн-не куштуг ада». 1-Бо турда ачалар бот-боттары кужун шенежип хол басчырлар. (Армреслинг, отжимание )

2- тыва улустун оюну тевек тевери.

Башкарыкчы: Мээн ачам бодуун кижи

                        Мерген болгаш сагынгыр- даа

                        Кылыр ишке кызымакай

                         хынамчалыг топтап  суйбаар… 

 Ынчангаш, бистин ачалар аразында кандыг шевер кижи чок дээр.

( Саазындан кылыглар.)

4-ку тур «Эн-не тывынгыр шевер ада. (уран-холдар)»

Башкарыкчы: Ырлап,самнап ойнап турда

                          Баштак хоглуу дендии ача

                           Эзир самын самнап турда

                            Ээлгрир кончуг ада

5-ки тур «Уран талант». Ачаларнын талантызын сонуургап корээлинер!

    Хундулуг корукчулер, ада-иелер ! Моорейивис адакталып тур. Жюри кежигуннери ажылын уламчылап, туннелдерни ундуруптери-биле удептээлинер.

Улуг болуктун уруглары «Ачамга»-деп ырыны бараалгадыр -дыр.

 Жюриге сос: Туннелдери , диилекчилерни шаннап мактаары.