"Тыва Республиканын Монгун-Тайга
материал (младшая группа) на тему

«Тыва Республиканын Монгун-Тайга кожууннун»

 муниципальдыг районнын чагыргазынын ооредилге болгаш

аныктар политиказынын эргелели

Мугур-Аксы суурунун № 1 «Хунчугеш» уруглар сады

Куш-культура (НОТ)

Кышкы хоглуг оюннар

2-ги бичии болуктун кижизидикчи башкы:

Кожербей А.И.

Мугур-Аксы суур, 2017ч.

Куш-культура

Тема: «Кышкы хоглуг оюннар»

         Сорулгазы: Кыш, соок, хар, дош, кышкы оюннар дугайында билиндирип ооредир, билиин быжыглаар, харнын, доштун шынырларын билирин быжыглаар, кол шимчээшкиннерни болгаш оюн хевирлиг мергежилгелерни шын, чараш кылдыр кылып, мага-бодун дорт чараш кылдыр тудуп билиринге база мячикти ийи холдап ырады чууктап, дугаанын адаа-биле унгеп эрттеринге ооредир.

        Аваангыр, кашпагай, сонуургак, ээлгир, куштуг чоруун база куш дамырын сайзырадыр; логоритмниктиг болгаш кинезиолоктуг мергежилгелернин дузазы-биле уругларнын салааларынын шичээшкиннерин, угаан-бодалын, сактыычал, чогаадыкчы чоруун сайзырадыр.

       Бойдуска болгаш чараш чуулге ынак, кышкы бойдустун чаражын эскерип билиринге, дидим, шыдамык чорукка, командазы дээш аарып билиринге, бодун хостуг алдынып билиринге кижизидер.

       Уругларны хоглуг, оорушкулуг, кичээнгейлиг, идепкейлиг болдурар.

        Материал: Чымчак модультар, обруч – 2 шт., дугалар, мячиктер, шнур, паролондан кылган борбак харлар, кышкы арганын хевири, ТСО, баян, ыры, шулуктер.

        Башкы: Соок кыш-даа душту

                       Сонгаларда хыраа чайыннаан

                       Бажыннын кырын

                       База ак хар шыпкан.

                   Хову, шолду, даглар, сыннарны

                       Хоюг ак хар шуглаан

                       Хемнер, холдер дошталган

                       Чаштар шанаан донче соортуп

                       Чаржып бадып чунгулап тур.

           Уруглар, богун бис кышкы оюннар ойнаар дээш харлыг аргада чедип келдивис. Арга кыдыында харлар-биле ойнаар бис бе?

           Оюн: «Харжыгаштарны оору чашчып ойнаалынар» (черде «харларны» холдарын долдур тудуп алгаш оору октап, бот-боттарынче октажып ойнаар). Оюн соонда «харларны» чыып алгаш, ыяштар доразынче уруп, чажып каарлар.

Эге кезээ.

          Башкы: Хар-биле ойнап алдывыс, а ам киреривис мурнунда шаптараазынныг оруктарны эртпишаан чеде бээр бис.

          Уруглар оожум аялганын аайы-биле бут бажынга ээжек-биле, дискектерин бедик кодуруп, «хортук» кырлааны дег кылаштаар.

          Холдары быктында, а буттарында хар чыпшына берген дег бир-бир холу-биле олуй-солуй кактап кылаштаар.

           Харлыг туннель адаа-биле бажын дээспейн эртер дээш олуруп алгаш кылаштаар.

           Чангыс колоннага оюн хевирлиг мергежилге: «Харжыгаштар ужуп бар чор». (Хогжум аайы-биле даалгаларны кууседир):

Харжыгаштар, харжыгаштар

Хат аайы-биле ужугуп бар чор (бут бажынга чиик ман)

Харжыгаштар, харжыгаштар

Холчок оожум черже душту (коргузер)

Куштуг хат хадып келгеш

Хииктелдир боолдей берди (боолденип кылаштаар).

Харжыгаштар ужугуп бар-ла чор (бут бажынга чиик ман)

             Хат оожураан, долгандыр шимээн чок (чугурбушаан келгеш, олура кааптарлар: харжыгаштарны хат келгеш боолдептерге, «хортук» болуп хуула бериптир).

Тынышка мергежилгелер:

Арыг агаарны хорээн долдур киир тынып алган, ундур тынган.

             Башкы:  Соокта дашкаар ундур тынган агаар бусче шилчий бээр. Кым хой агаар ундур тыныпкан болдур, ол кижинин бузу хой болур.

            -  Эр-хейлер!

            - Че, арга кыдыында чедип келдивис. Манаа ойнап хоглээр бис.

Кол кезээ

               Башкы: Солун оюннар ойнаарынга белеткенип сула шимчээшкиннерден кылыптаарынар.

               Элезинниг хапчыгаштар-биле мергежилгелер:

1. Дорт турар, холдарны куду бадырар, бир холунда элезинниг хапчыгаштар бар. Холдарын, адыжын оору кылдыр дорт сунар (хапчыгашты коргус). Холдарын артынче тудар (хапчыгашты чажырар). 4-6 катап.
2. Донгайгаш хапчыгашты мурнунга салыр. Дорт турар. Холдарны артынче тудар. Донгайгаш хапчыгашты алыр. Дорт туруптар. Дорт турар. Холдары куду. 4 катап.
3. Чадыг кырынга олуруп алыр, буттарын дорт салыр, хапчыгашты бир холунга тудар. Солагай буту дорт кодурер. Он талакы холда хапчыгашты кодуруп алган буттун адаа-биле оттургеш солагай холга салыр. Солагай холда хапчыгашты база шак-ла ынчаан он талакы холче салыр (тыштанып ап турар).
4. Долгандыр чангыс колоннага кылаш, ман. Хапчыгашты коробкага салыр.

Кол шимчээшкиннер.

            Башкы: Хар кижиден хар-биле тудуп корээлинер. Белен силер бе?

1. Оюн хевирлиг мергежилге: «Хар кижи». Харны бичиилеп ап алыр. (Харны алырын коргузер). Адыш иштинге таптай тудар (таптаар).

             Бот-бодувусче хар-биле соккулажыр бис бе? (Соккулажып ойнаар, бот-боттарынче октааш, дозуп ап база болур).

            Холдарывыс озе берген-дир (холдарын силгиир).

          Башкы: Ам-на хар кижини тудаалынар че.

          Харны борбактап эгелээр: баштай эн улуг борбакты, оон арай бичии борбакты, эн соолунде эн бичии борбак харны тудар (коргузер).

          Борбактап алган харларын чанынче чууп эккээп алгаш, баштайында улуг борбакты, а оон соонда арай бичезин, оон эн бичиизин тудуштурар хар кижи кылдыр салыр, караан, думчуун, аксын кылырын коргузер. (Хар кижи болу бээрге донгайгаш холдарын кактаныр).

          Башкы: ойнап, хоглеп билир болза, соок биске коргунчуг эвес.

          Ийи командага уступ алгаш ойнаар.

2. Оюн: «Хос ыяш адаанче борбак харны чууктаалынар». Ийи команда «Хар туннельди»: дугалар азы обруч адаа-биле шын унгеп эрткеш «борбактап каан харны» - обруч иштинде салып каан мячикти алгаш адаа хос модульче киир чууктаптар, ырай берген мячикти эккелгеш дедир обручуларже киир салып каар. Мурнааны команданын бажында мячигин оору кодуруптерге команда «Ураа!» деп алгырар.
3. Капитаннарга оюн «Кым мурнааныл?»

Геометрлиг хевирлер биле: (уш-булунчук, квадрат, кубик, тогерик) бажынчыгаш тудар.

Шимченгир оюн: «Дош, хат болгаш соок».

Уруглар долгандыр туруп алгаш, адыштарын часкавышаан чугааланыр:

Соок доош;

Кылагар доош;

Хунге чайынналган.

Бусту бээрге дааштыг:

«Дырс, дырс…» (холдарын часкаар, буттарын деспээр).

          «Хат» дептерге уругар тарадыр маннажыр. «Соок» дептерге долгандыр четтинчиптер. Оюнну 2-3 катап ойнадыр.

          Эвээш шимчээшкинниг оюн: «Аккыр койгунчугаш олурган»

         Салаалар-биле оюннар: «Шивижигеш», «Чараа-чечен», «Ийи бичии тогериктер», «Чангыс улуг тогерик».

Релаксация.

      Уруглар чадыг кырынга ишти-биле азы ооргазы-биле чыдып ап болур, карактарын шиип алыр, мага-бодун сула салыптар.

      Башкы: Бир-ле бургег, чылыг хунде хар чаап келген. Харжыгаш дээрден оожум аяар чаап бадып турган, хар чаап баткаш бажыннарнын крыша кырынга, ыяштарнын будуктарынче, уругларнын боргунге, моюндуруунга, эктинге база дужуп турган. Хол-биле дээптерге эрий бээр, эпчигейи холчок. Хар оожум чаап-ла, чаап-ла турган. Хар чоорту кылын апарган. Чаа чагган харнын аккыр, арыг чараш деп чувезин. Тударга артында чымчак! Харнын аккыр чаражынга карактар чылчырыктап турар. Черде душкен хар-биле уруглар харны борбактап алгаш соккулажып, ырадыр октап ойнап турган. Оон ынар хар кижи тудуп ап-тыр.

      Хар-биле ойнаарга солун-на-дыр! Агаарнын арыг деп чувезин, хорекче киир тынарга магалыын.

      Уруглар караан коруп кээр, оруп алырлар.

Туннел кезээ.

       Кышкы арга кыдыынга бистин оюннарывыс дооступ тур. Садикче чанар уевис келди.

     -  Чуннун кичээлин эрттирдивис?

     -  Солун болду бе?

     -  Чылдын кайы уези чувел?

     -  Кандыг оюннар ойнадывыс?

     -  Хар биле ойнаарга солун-дур бе?

     -  Хар-биле чуну тудуп алган иик бис?

     -  Чаа чагган хар кандыг чувел? (арыг, ак, чымчак).

     -  Хар ур чыткаш эргижиреп каарга кандыгыл? (кадыг, хирлиг,..)

     -  Дош кандыгыл? (кадыг, кылагар, соок, тайгыр)

      Башкы: Кадыын быжыглаар дизе арыг агаарга ойнап, кичээлдеп, дадыгып алдывыс. Эр-хейлер!

       Кичээл тонер. Уругларга ыт-кадынын хандызын ижиртир.