"Чага Байрам"
методическая разработка (старшая группа)

 Школго jетире ÿредÿниҥ Муниципал бюджет тöзöми

«Кан-Оозы jурттыҥ огош болчомдордыҥ турачагы»

Ойын-кӧргÿзÿ

«Чага байрам»

Тургузаачы: Селишева А.А.,

таскадаачы

Кан-Оозы jурт, 2020 jыл.

Чага байрам.

Ойыннын туружаачылары: ведущий, Аранай, Шаранай, Тастаракай, Койон, Чычкан.

Ведущий: Jакшылар ба, балдар! Бугуҥ бисте jаан байрам.

Кирип jаткан jаҥы jылла слерди!

Арчын jытту алтайыс

Сыйлазын слерге ырызын,

Ынаарга курчаткан тууларыс

Сыйлазын слерге ийдезин.

Алтайыстын бийик сындары

Алкыжын слерге jетирзин,

Арка-сынарды jенилтсин.

(балдар улгерлерин кычырат)

Ведущий: Байрамды бÿгÿн бистиҥ балдар Алтайы керегинде ÿлгерлериле ачып jат.

Балдар ÿлгерлер кычырат.

Ведущий: Кÿҥчыгыш jылтоолошло биске кандый jыл кирген? (табыштар угулат уйдыҥ, койдыҥ, аттыҥ,чочконыҥ)

 – Уй ба, чочко бо, ийт бе? (балдардыҥ карулары)

-  Чын. Чычкан jыл кирип jат. Чычкан jылысты уткып ийектер.

Кенетийин арыган-чылаган Койонок  кийдире мантап келди.

Койонок: Ой, балдар, андар-куштар!

                  Тÿбек келди, оны канайдар!?

Ведущий: Не болды? Не болды?

                  Капшай айтсаҥ, койонок.

Койонок: Шокчыл кискелер, Аранай ла Шаранай,

                  Чычкан jылды карануй кыпта бӧктӧп салган.

Ведущий: Kапшай кожо баралы,

                   Чычканды олjодон айрылы.

Аранай:     А бисти не бедирерге,

                    Бис бойыс jедип келдис.

Ведущий:  Kандый jӧжӧ керек? Акча керек пе? Капшай биске айдыгар!

Аранай:

Биске jӧжӧ керек jӧк,

 Бис тегин де бай.

 Слерди ченеп кӧрӧргӧ,

 Бис эку турбай.

Шаранай:

 Биске акча керек jок.

 Бис тегин де бай.

 Чычкан jыл олjодо

 Слерден болуш сакып jат.

- Бистин jакылталарды бÿдÿрзер, бис оны божодорыс.

Баштапкы jакылта:

- Кем jараш  кожондоп билер?

Аранай: Мен,мен билерим: Ой.ой,ой. Ай,ай,ай. Иииииии (кожондоп jат)

Ведущий: Бу Аранай ла Шаранай кожондоп билбес ошкош. Бистин балдар слерден jакшы кожондойт. Угар .

Кожон «Jелбеген»

Ведущий: Баштапкы маргаaнды балдар jенип алды.

Шаранай: А мени энем jараш кожондоп турган деп айткан.

Аранай: Санаркаба, Шаранай. Бис бу балдарды ат jарышта jенерис.

Шаранай: Чын да дезен.

Алтай албатынын ойыны «Ат jарыш»

Ведущий: Ат jарышта балдар jенди база ла.

Аранай : Ох, арыдым, Шаранай бар амыралак .

Ведущий: Балдар, Чага байрамды уткуп, кем jараш алкыш сӧстӧр айдар?

Койон: Jакшызы коп Чагаа байрам,

             Jaанга, jашка jаразын.

             Jaнырган айдын jолыла

             Jÿректерге чагылзын.

Балдар алкыш сӧстӧр айдат

Ведущий: Койонокко алкыш сос  учун jаан быйан. Бис ого кожон сыйлап берерис.

Балдар «Мен, мен койонок» деп кожон кожондойт.

Эжиктеҥ табыш угулат, атту Тастаракай байрамга келди.

Тастаракай: Оой, jакшылар ба, балдар! Бу слерде бугуҥ кандый байрам?

Балдар: Чага байрам.

Тастаракай: Бу мен кеченен ле ала кандый бир сÿÿнчилу кокырлар угар кÿÿним келет. Слерде каткымчылу куучындар бар ба, балдар?

Ведущий: Бисте кокырлу ÿлгерлер бар.

Балдар кокырлу ÿлгерлер кычырат

Тастаракай: Jе, эмеш санам jарый берди. Jе туней ле та не де jетпей туру. Биjелер кÿÿним келет!

Ведущий: Бисте сÿÿнчилу биjе бар.

Кызычактардыҥ биjези «Солоны»

Тастаракай: Сÿÿнчилу боло берди меге! Jаан быйан, балдар!

                       Чычкандый ичегенду ле уйалу болыгар,

                       Айыл-jуртыгар амыр турзын.

                       Чычкандардый нак jадыгар,

                       Су-кадыгар бек болзын!

Ведущий: Чычкан jылды канай аргадарыс? А бу бистин Аранай ла Шаранай кайда барды. Биске Чычкан jылды аргадар керек.

Аранай: А бис мында ла. Бисте мындый jакылта бар. Слер оны будурип болбозор. Бисле кожо «Эдрек» деп ойын ойногор.

«Эдрек» деп турген ойын.

Ведущий: Аранай ла Шаранай, Чычкан jылды божодор.

Аранай: Калганчы марган - таш кӧдÿриш. Кем бу ташты тӧнӧштин ÿстине кӧдyрип ийер.

Шаранай: Ой, не де эмес бир ле коло кӧдурийерим. Jок, бир ле сабарла кӧдурийерим.(кӧдурип болбой) Ака, кел болушсан.

Ойын «Таш кӧдÿриш»

Ведущий: Таш кӧдуриште база ла балдар jеҥип алды.

Аранай: Jе канайдар, узе ле ойындарда jенÿни балдар алды. Чычкан jылды олjодон божодотон турyс.

Шаранай: Слер, балдар, jаны чычкан jылда jакшы балдар болор. Баштак кылыктар ас болзын.

Аранай: Су-кадыгар бек болзын, jаандар сӧзин угып jÿрер, jаштарын кичееп jурер.

Чычкан jыл: Jакшылар, балдар, айылычылар. Jаан быйан, мени аргадап алганар учун.

Талкан,кӧчӧ-ток курсак

jaнны jылда коп болзын,

Курут, сарjу, ак быштак

Чычкан jылда jеткил болзын.

Куп-чегенер толо турзын,

Коорчок судер ажын jатсын.

Кулумjи чырайардан айрылбазын,

Кун-санаагар jарык болзын.

(балдарды кундулеп jат)

ПРИЛОЖЕНИЯ

Кожондор

Jелбеген Сагал

(кокыр кожон)

Сагалынан тартсам,

Ачынбас Сагал,

Сакыдым,сакыдым,

Турбайт сагал.

Тату неме jибес Сагал,

Талкан берзе,jиир Сагал.

Туруп ла келзе,омок Сагал.

Барбан-барбан jакып ийер:

«Баштак болбо,балам?»- деер.

Сагалынан тартсам,jобош Сагал,

Санаалу буткен,ойгор Сагал.

«Таадам!»-дезем,суунер Сагал,

Талкан берзем jиир Сагал.

Койонок

Jaлан jерде ойынду,

Jaр алдында jадынду.

Jaжыл корбо кыркыйтан.

Jaраш седен койон мен.

Мен,мен койонок.

Мен,мен,койонок.

Кырлан jерде уйамды

Кызыл тулку таппайтан.

Боочыдагы jолымды

Боро ÿкÿ билбейтен.

Мен,мен койонок.

Мен,мен,койонок.

Чага байрамнын алкышатры

Кур когÿсте байлыгыс

Чычкан jылда ӧнжизин,

Алтай болгон чырайыс

Алтын-мӧнÿн кӧрÿнзин.

Кун Алтайдын быйаны

Кин Алтайга jайылзын.

Алтын Казык – тӧс jылдыс

Алын jолыс алказын.

Ойгор санаa jендеп турзын.

От-jалаар туралап ӧтсин,

Ончо калык бирлик jатсын.

Оды бирлик кÿйÿп турзын.

Айлу-кÿндÿ ак jарык

Ээлгелу алкыш берзин.

Эл тергее алтайыс

Эзен-амыр ол турзын.

Талкан,кочо-ток курсак

Jaны jылда кӧп болзын,

Курут,сару,ак быштак

Чычкан jылда jеткил болзын.

Кÿп-чегенеер толо турзын,

Кӧӧрчӧк,сÿдеер ажын jатсын.

Кулумjи чырайардан айрылбазын,

Кун-санаагар jарык болзын.

Jaкшызы кӧп Чага байрам

Jaанга,jашка jаразын.

Jaнырган айдын jолыла

Jÿректерге чагылзын.

              Тожыла Енчинов