Сценарий утренника "Шагаа"
материал (старшая группа) на тему

Дерилгези: Тыва ог ишти

Киржикчилери: Ак-Сал ирей -

 Ак-Кыс кадай -

Оору аалдын уруглары,

Алдыы аалдын уруглары.

                                                           Чорудуу:

Танцы «Мендилежип чолукшуулу»

Тыва аялга дынналып турар. Ак-кыс  кадайнын  оо.  Огде Ак-кыс кадай уруглары-биле орар.   Огде  ажы-толу  кажык ойнап, тараа соктап турарлар.  (Даштын  ыт ээрип, аъттар даваны дагжаар)

Ак-кыс кадай: - Ойт,  кызым, Хартыгавыс чуу кончуг  туткуланып турары ол, аалчылар келген-дир, уткуп хулээп ап корем (аалчылар келгеш, Ак-кыс кадайнын   ажы-толу-биле амырлажып, чолукшуп турарлар)

- Амыр, амыргын-на бе?

- Амыр, амыр.

- Сол-менди-ле бе?

- Менди-ле. А силер эки-ле бе?

- Эки-ле.

Ак-кыс кадай : Кайыын унген, кайы чедер дээн?

Ак-Сал ирей: Сонгу барыын чукте Адыглыг дагнын эдээн чурттаан алды оолдуг Ак-Сал ирей  деп ашак мен.

Ак-кыс кадай: Оо! Силерни кончуг сагынгыр, тывынгыр, хундулээчел адашкылар    деп дыннаан бис харын.

Ак-Сал ирей: Бис база силернин ажы-толунернин дугайын дыннап шаг болган бис, ам оларнын боттары-биле таныжып алыр дээш келдивис.

Ак-кыс кадай: Огбелерден дамчып келген езу-чанчылдарывысты  утпайн сактып, сонуургап чоруурунар кончуг-ла эки-дир.

Танцы «Мендилежип чолукшуулу»

Ак-Сал ирей:  Хамык чоннун ооруп-хоглеп байырлаары, Шагаавысты -  амыр-менди, хоглуг-баштак уткуулунар,  ажы-толум!

Ак-Сал ирей:   Шагаа дээрге   чогум чул ол, уругларым, билир силер бе?

1-ги уруг: Шагаа дээрге тыва чоннун

Чаагай сузук чанчылы-дыр.

Айнын чаазын, хуннун эртенин

Алгап-йорээн байыры-дыр.

2-ги уруг: Шагнын соолгу эргилдези

Чыккылама кышты солуур

Чырык чаагай частын бажы

Шагаа айы Чаа чыл-дыр.

3-ку уруг: Арбын малы кышты хур

     Ашканынын демдээ ол-дур.

     Аккыр суттен кылган чемнин

     Арбын апаар эгези-дир.

4-ку уруг:Шагдан тура дойлаарывыс

Шагаа хуну унуп келди.

Дашкаар унуп, силгиленип,

Даштыг черге сандан салып,

Суттен чажып, отка оргуп,

Чудулгевис сагыылынар.

5-ки уруг:

Амыр-менди чолукпушаан,

Ак чем амзап, йорээл салчыыл.

Алгы дожеп, шанак мунуп,

Артыы дагдан чунгулаалы.

Даалы, кажык, тевек ойнап,

Талалажып кагжыылынар.

6-гы уруг:

Хырбачаны, согажаны

Хырый кезип, ууже бузуп,

Улуг паштар чак долдур

Улай-улай улдуртуулу,

Далган, тараа, саржаг, чокпек

Тавак долдур сыгажыылы.

7-ги уруг:

Аарыг-аржык чагдавазын,

Айыыл-халап таварбазын!

Бурган башкы ыдыктап каан

Буян-кежик бодаразын!

Бурун тыва ёзу-биле

 8-ки уруг:

Шагдан тура манаанынар

Чаа чыл- даа унуп келди

Дагаа чылы шуптунарга

Уутунмас улуг олча кежикти

Ог-буленерге оорушку маннайны,

Соннезин-не, эргим чонум!

Ыры «Шагаа – часты чала»

Ак-Сал ирей:   Эр-хейлер, уругларым. Байырлалывыс дугайында холчек-ле эки билир-дир силер.

Ак-кыс кадай: (Йорээл салыр)

Оршээ Бурган! Оран-Тандым,

      Алдын-тандым, Кок дээрим,

Ал-бодум, арбын-чонум,

Адын адап, могейип, чалбарып тур мен.

Оршээ! Оршээ!

Эрги чылды удеп,

Чаа чылды уткуп тур мен.

Арзайтылар, дээрлерим,

Авыралдыг оран тандым!

Чаа унер мечи чылда

Чаа чалбак чагдатпа,

Чаннык-халап дужурбе,

Чаагай кежиктен хайырла,

Чайнын чаъстыындан,

Кыштын чымчаан хайырла!

Аарыгдан астырып тур,

Човуландан дестирип тур,

Оршээ хайыракан!

Ак-Сал ирей.

Чыл-даа солушту, Чылан кежи  союлду

      Амгы чаа чыл Ажыт кирип келди.

Эки чуве бээр турзун  Багай чуве болбас болзун!

Эртип турар эрги чылдын

Эртинезин хайырлазын!

Оршээ! Оршээ! Чаа чыл-биле!

Оршээ! Оршээ! Шагаа-биле!

Ак-сал ирей:

-  Эртип турар эрги  Мечи чылывыстын аксы-созун дыннавышаан, хулээлгезин  Дагаа чылынга хулээтсе чул?

- Шын-дыр, шын-дыр.

Сценка «Дужулге».       (Эрги болгаш чаа чыл солчулгазы)

Танцы  «?»

Башкарыкчы: Чанчыл ындыг , ужур ындыг, чалыы салгал уламчылаал! Аалдарга уступ алгаш, адаан-моорей кылыылынар! Кайы аалдын уруглары аас-чогаалынга кончуг эвес, корээлинер, уруглар.

Ак-кыс кадай:

Чечек черде, чечен менде дижиривис,

Чечен –мерген состуглерни, чалап тур, бис.

Чечен чугаалар моорейи    (2 оол унуп келир)

Ак-сал ирей:

Кожамыкка кончуг-ла бис,

Кожуп-кожуп салыр-ла бис.

Бугу-ле бо аалчыларга

Кожа тыртып бээр бис бе?

Кожамыктар

      Ак-сал ирей:

- Эр-хей болдунар, эмин-эртир солун болду!

 Улегер соске кандыг силер

Улежиксеп олур-ла бис.

Улегер домактар моорейи

Ыры «Анайжыктар»

Ак-кыс кадай:

Киир тынгаш 1-ден ковей адагылаар,

Ийи-ле сос кожуп алгаш, дурген-дурген

Ундур тынгаш,  чыскаалдырар

Кончуг солун моорей бар, дыннаалынар.

Узун тыныш моорейи

Ак-сал ирей:

Тывызыымны дытта дижир,

Тыпкан кижи эр-хей дижир,

Тывынгырлар, сагынгырлар

Тывызыкка кандыг силер?

Тывызыктар моорейи     

Ак-кыс кадай:

Шынап-шынап шынап чугаа

Шынап состуг шынчы чугаа.

Дурген-дурген дурген чугаа

Дурум состуг дурген чугаа.         

Дурген чугаалар моорейи     

Ак-кыс кадай:   Тевек база тываларнын

                              Тергиин солун оюну-дур

                              Чеже салгал  дамчып келген

                              Чер-ле санап шыдавас мен.

    Тевер, дагыыр, чиннээр болгаш

                                         Дедир-удур ундуржурун

Кызыл чиннеп, «човадырын»

                                               Келген чонга коргусуннер!

Танцы: «Тевек»

 Ак-сал ирей:

Борбак  кылдыр быжыг шараан

Боошкун-даа мурнунарда

Ол бо чукче караан базып

Ойнакчыны кыйгырып тур!

Оюн   «Ортеннээш».

Ыры «Шагаа хуну»

Ак-кыс кадай:

Кузээнинер будуп турзун,

Бодаанынар бодаразын

Шоштуг дайын ынай турзун!

Чолдуг чыргал бээр турзун!

Аарык-ажык ынай турзун!

Аас-кежии бээр турзун!

Кыраан кижи дыштыг орзун!

Кылык кижи оожургазын!

Аныяк оскен сагланназын!

Азыраан мал арбын болзун!

Ааткыышта чаш кадык болзун!

Бак чуве турбас болзун!

Бай-ла чуве бээр турзун!

Чаа чыл-биле! Шагаа-биле!

       Ак-сал ирей:

Дагаа  чылын уткаан Шагаавыс байырлалы адакталды. Амыдырал чуртталганарга аас-кежикти, аал-оранынарга амыр-тайбынны, ал-бодунарга кан дег кадыкшылды кузедивис. Шагаа –биле, Чаа чыл-биле!

Байырлалдын тончузунде Ак-Сал, Ак-кыс уругларга чигирзиг белектер улеп бээр.