Чǎвашсен ĕлĕк- авалхи йĕрки тǎрǎх ирттернĕ «Çǎварни» уявĕн сценарийĕ
методическая разработка (старшая группа) по теме

Сергеева Зоя Алексеевна, пĕрремĕш квалификациллĕ воспитатель 

Петрова Олеся Вячеславовна, пĕрремĕш квалификациллĕ воспитатель

Чăваш Республикинчи Çĕнĕ Шупашкар хулин «13-мĕш «Теремок» ача сачĕ» муниципалитетǎн шкул умĕнхи бюджет вĕренÿ учрежденийĕ.

Чǎвашсен  ĕлĕк- авалхи йĕрки тǎрǎх  ирттернĕ

«Çǎварни» уявĕн сценарийĕ.

Пĕлÿ тĕллевĕ:

• Ачасене чăвашсен ĕлĕк-авал  йĕрки тǎрǎх  ирттернĕ «Çăварни» уявĕпе паллаштарасси.
• Чăваш халăхĕн йăла-йĕркепе, юрри-ташшипе, вăййи-куллипе тĕплĕнрех паллаштарасси.

Аталантару тĕллевĕ:

• Чăваш халăхĕн вăййи савăнăçпа пултарулăх йăли-йĕрки пулнине кăтартасси.
• Ачасен шухăшлавне, тимлĕхне, сăмах йышне пуянлатасси.

Воспитани тĕллевĕ:

• Чăваш халăхĕн вăйи-куллине юррисенче илемне курма  хăнăхтарасси.
• Ачасене вăйă-кулăри ырă самантсене чуна хывма, тăван халăх культурипе мухтанма, тăван чĕлхене хисеплеме вĕрентесси.

Кирлĕ хатĕрсем: шăпăр, канат, сĕтел, кăçатă, тутăр, сăмавар, икерчĕ.

        Уяв юхăмĕ.

(Ачасем çунашкасене илемлетнĕ. Воспитательсемпе хĕрачасем хитре тутǎрсемпе саппунсем  çыхнǎ. Арçын ачасем çĕлĕксем çине чечексем тата лентǎсем тирнĕ. Аякра кучер çуналлǎ лашапа тǎрать. Кучер та çĕлĕкĕ çине лента тирнĕ, пушшине, лашипе çунине те хитрелетнĕ. Ачасем «Çерем пусса вир акрǎм» - чǎваш халǎх юррине юрласа выляççĕ. Хĕрачасем пĕр енче утаççĕ, арçын ачасем тепĕр енчен хире- хирĕç утаççĕ. Çав вǎхǎтра лашапа Ҫуркунне юрǎ юрласа  килет.)

Çуркунне: Вǎрман витĕр, уй- хир урлǎ

Сǎртсем тǎрǎх çулпалла

Ашмалла чухне – ашса

Утмалла чухне- утса

Ывǎннǎ чухне- канса

Çил- тǎмана çĕнтерсе

Çил- тǎвǎла пĕтерсе

Пǎрсене ирĕлтерсе

Хĕл сиввипе кĕрешсе

Çитрĕм  Чǎваш Çĕр - шывне

Ачасем, эсир мана кĕтнĕ - и?

Эп килессе сиснĕ - и?

Ачасем:     Çуркунне, çуркунне!

Кĕтнĕ  çав эпир сире!

Çуркунне: 1.  Ак, хĕвелĕ шуса тухрĕ

(Хĕвел костюмĕ тǎхǎннǎ ача тухать)

Вĕри унǎн пайǎрки

Çав пайǎрка ǎшшипе

Ирĕлет юр муклаки.

2.  Шǎнкǎр- шǎнкǎр шǎнкǎртатĕç

Кĕçех шыв канавĕсем,

Ĕнер çеç шур юр выртатчĕ,

Паян пĕчĕк путексем

Сип - симĕс кавир çинче

Савǎнǎçлǎн сиккелеççĕ.

Симĕс курǎкне çиеççĕ,

Хĕвел ǎшшине сисеççĕ,

Чун савǎнать çуркуннен.

Çакǎ мар-и вǎл телей?

3.  Тǎри юрǎçсем уйра

Тǎсса ярĕç çак юрра:

«Тǎр – тǎри, тǎр- тǎри

Эпир килнĕ куртǎр – и?»

4.  Тинех çитрĕç чечексен

Вǎранмашкǎн вǎй – халсем,

Сарǎ, хĕрлĕ, шупка, шурǎ,

Сенкер, кǎвак тĕслисем.

5.  Ванюк, Марук чупса тухǎр,

Илĕр пĕрле  пураксем.

Каяр пурте вǎрмана,

Чечексене пуçтарма.

Çуркуннен парни ку пулĕ

Сар хĕвелĕ ǎшшǎн кулĕ.

Ертӱçĕ: Ачасем куртǎр – и, мĕнле ырǎ чунлǎ вǎл Çуркунне?

1 мĕш ача: Таймапуç сана, сар хĕвелĕм!

2 ача: Таймапуç сана, ǎшǎ çил!

3 ача: Таймапуç сана, çуркунне!

4 ача: Таймапуç сана, çĕр анне!

(Каланǎ чухне кашни ача пуç таять.)

Хĕвел:  Килĕр, килĕр карталанǎр,

Эп вĕри çав, çав тери

Юрлǎр, ташлǎр,

Выльǎр, кулǎр,

Ǎшǎ çитрĕ сисрĕр- и?

Ачасем, эпĕ сире вǎййа чĕнетĕп.

1.Вǎйǎ «Чуречерен хĕвел пǎхать».

Хĕвел пǎхрĕ чуречерен

Пӱртре ǎшǎ çав тери.

Алǎ çупǎр, алǎ çупǎр,

Ташлас килет мĕн тери!

(Ташлаççĕ, тĕрлĕрен хусканусем тǎваççĕ. Çумǎр чупса тухать, ачасем тараççĕ)

Çумǎр: Мана эсир кĕтнĕ- çке!

Ертӱçĕ: Çук кĕтмен -  çав, сана çумǎр! Пурте тарса пĕтрĕç- çке!(Каллех хĕвел тухать.Ачасем ташлаççĕ, çумǎр килсен тараççĕ.)

Ертӱçĕ: Ачасем, çуркунне хǎйпе пĕрле уявсем илсе килет. Паян пирĕн Çǎварни уявĕ. Çǎварни çинчен сǎвǎсем вĕрентĕр- и?

Ачасем: Вĕреннĕ!

1 ача.    Çǎварни çуни, çĕн çуна

Çул якатма тухрǎмǎр.

Кĕвĕç, кĕвĕç çынсене

Кĕвĕçтерме тухрǎмǎр.

2 ача.     Пурçǎн тутǎр куç тулли,

Унǎн çӱçи ум тулли.

Хĕрсем кунта куç тулли,

Таса кǎмǎл чун тулли.

3 ача.     Çǎварни килет  пĕр эрне.

Ма килмест – ши ик эрне?

Виçĕ эрне килсессĕн

Тата лайǎх пулĕччĕ.

Çуни шума пǎрахĕччĕ,

Юр ирĕлсе пĕтĕччĕ.

4 ача.     Чуптар, пичче, лашуна,

Ан хĕрхенсем уттуна.

Пирĕн пĕчĕк ачасем

Пиртен иртсе каяççĕ.

Хǎйсен хитре юррине,

Шǎрантарса юрлаççĕ.

5 ача.     Сĕтел пулать тǎваткал,

Ури пулать тǎваттǎ.

Эпир кунта юрлани,

Эпир кунта ташлани

Сирĕншĕн  уяв парни!

Ертӱçĕ.  Вуник хутлǎ хуткупǎс,

Тǎсса яр-ха юрруна.

Тух-ха, Ванук, пирĕн умма,

Ташласа пар ташшуна.

«Чǎваш ташши такмаксемпе»

6 ача.     Тупрǎмǎр вĕт лашине

Чупрǎмǎр çǎварнине,

Тупрǎмǎр вĕт туссене

Юрламашкǎн юррине.

Çуркунне: Маттур, ачасем! Чǎнах та эсир питĕ илемлĕ юрлатǎр. Сирĕн  юррӑрсем ман кǎмǎла çĕклерĕç. Ачасем, сирĕн пата эпĕ пĕччен килмен. Хампа пĕрле хамǎн туссене те илсе килтĕм. Авǎ курǎр такам хǎрǎк йывǎçсене касать. Кам – ши вǎл? Ачасем, кайса паллашǎпǎр.

Ертӱçĕ: Сывǎ-и, ырǎ çыннӑм? Кам эсир? Пирĕн пĕлес килет?

Иван Паттǎр: (тарне шǎлса илет) Эпĕ Иван Паттǎр-юмахсенчи чи вǎйлǎ çын. Çут çанталǎка питĕ юрататǎп, çавǎнпа та хǎрǎк туратсене, хǎрǎк йывǎçсене пуçтарса тирпейлетĕп.

Ертӱçĕ: Иван-Паттǎр, пирĕн ачасем сирĕн вǎйа тĕрĕслесшĕн. Эсир хирĕç мар-и?

Иван - Паттǎр: Манпа кĕрешесшĕн-и? Эп хирĕç мар.

Вǎйǎсем.

1. Канат туртасси.

2.Чавсасемпе вǎй виçесси.

3. Çунашкасемпе ярǎнтарасси.

Çуркунне: Ачасем, эпĕ тата вǎрмантан асаннене  лартса килтĕм. Пĕлместĕп ĕнтĕ, те килĕшĕ вǎл сире, те çук. Акрǎм карчǎк, кил кунта, сире ачасем курасшǎн. (Акрǎм карчǎк ачасен çунашкисене кантрапа çыхса лартнǎ та çул тǎрǎх тарать)

Ертӱçĕ: Ачасем, курǎр-ха, пирĕн çунашкасене вǎрлаççĕ!

Иван-Паттǎр: Çиччас ку вǎрра халех çавǎтса килетĕп.(Акрǎм карчǎка çавǎтса килет) Мĕншĕн ачасен çунашкисене вǎрларǎн?

Акрǎм карчǎк: Пĕлместĕп çав, темшĕн вǎрларǎм. Ватǎлтǎм, пуç тǎнĕ ĕçлемест.

Иван-Паттǎр: Халĕ ачасенчен каçару ыйт.

Акрǎм карчǎк (чĕркуçленет): Каçарǎр мана, ачасем! Ытлашши ан вǎрçǎр. Акǎ илĕр çунашкасене, мана вĕсем кирлех те марччĕ.

Ертӱçĕ: Ачасем каçаратпǎр - и?

Ачасем: Каçаратпǎр.

Акрǎм карчǎк: Эпĕ сирĕнпе вǎйǎсем вылясшǎн. Эсир хирĕç мар – и?

Ачасем: Хирĕç мар.

Вǎйǎ: 1. Шǎпǎр урлǎ сиксе каçасси.

 2. Кǎçатǎ инçете ывǎтасси.

 3. Куç хупмалла (Акрǎм карчǎкǎн куçне çыхатпǎр. Вǎл ачасене хǎвалать).

Чǎваш хĕрарǎмсем юрласа кĕреççĕ, пĕрин аллинче – икерчĕсем, теприн аллинче - сǎмавар.

Ертӱçĕ: Çǎварни икерчисем çиме те вǎхǎт çитрĕ. Ачасем, çǎварни кун кашни килте икерчĕсем пĕçернĕ.

1 хĕрарǎм:  Пуçтарǎнǎр, ачасем,

Çак сĕтел тавра.

Çийĕр тутлǎ икерчĕсем,

Паян уявра.

2 хĕрарǎм:  Вĕри пылак  чейпеле

Хǎналǎп сире.

Ĕçĕр, çийĕр, ачасем,

Савǎнар пĕрле.

Пурте икерчĕпе чей ĕçеççĕ. Аякра мар çǎварни карчǎкĕ тǎрать. Ǎна улǎмран тунǎ.

Ертӱçĕ: Ачасем , курǎр-ха, пиртен инçех те мар çǎварни карчǎкĕ тǎрать. Вǎл пирĕнпе сывпулашасшǎн. Айтǎр-ха ун патне кайǎпǎр. Ачасем Çǎварни карчǎкĕ патне пыраççĕ.) Халĕ  эпир  ǎна çунтарса яратпǎр. Вǎл пĕтĕм чир – чĕрсемпе, усал шухǎшсене хǎйĕнпе илсе каять.

1 ача: Сывǎ пул, Çǎварни карчǎк!

2 ача: Чир – чĕрсене пĕрле илсе кай!

3 ача: Усал – тĕселсене те пуçтарса кай!

4 ача: Пахча – çимĕç ǎнса пултǎр!

5 ача: Ача – пǎча пӱрт тулли пултǎр!

6 ача: Выльǎх – чĕрлĕх те вите тулли пултǎр!

7 ача: Сĕтел çинче çǎкǎр – тǎвар ан татǎлтǎр!

Çуркунне: Халĕ ачасем паянхи уява хисеплесе, çут çанталǎкне, çут тĕнчене, хĕвелне, çумǎрне ыр сунса тепре юрǎ тǎсса ярǎпǎр та кайран лашапа катаччи чупǎпǎр.

Чǎваш халǎх юрри «Улми лайǎх – и?»

Юрǎ хыççǎн ачасем лашапа катаччи чупаççĕ.