“Сүзләр иле”ндә кунакта (Шәүкәт Галиев иҗатына багышланган әдәби-музыкаль кичә)
материал на тему

“Сүзләр иле”ндә

кунакта

(Шәүкәт Галиев иҗатына багышланган

әдәби-музыкаль кичә)

Казан шәһәре Яңа Савин районы      

                   Муниципаль  мәктәпкәчә  белем бирү учреждениясе

 “ Катнаш төрле 110 нчы балалар бакчасы”.

Төзеде татар телен өйрәтүче тәрбиячеләре :

                                                                                                       Маликова А.Ф. ; Хайрутдинова Г.Н

2012 ел

Зал бизәлеше: Түрдә заманча җиһазланган бүлмә күренеше. Анда балалар өчен йомшак йорт җиһазы җыелмасы куелган,өстәлдә көндезге аш әзерләнгән.

Катнашалар: Сүзлек бабай,Әни,Ялкау,Аю(бакча хезмәткәрләре башкара),Әтәч,Күсе баласы, Песи, Куян,Тиен,Көтүче,Сарыклар.

Күңелле көй яңгырый,балалар, йөгерешеп ,залга керәләр һәм ярымтүгәрәк ясап басалар.

1 нче бала: Нур сибелә көлтә-көлтә,

Нинди рәхәт якты иртә,

Юллар мине алга илтә,

Үзеннән- үзе йөгертә!

     2 нче бала :  Кояш күктән кулын суза –

Җылы -йомшак нурын суза:

Үсегез, ди, бабаларым,

Сезгә, ди, минем нурларым.

     3 нче бала:  Җиләк-җимеш, гөлләр үсә,

Үсә,якты көннәр үсә,

Үсә алма бакчалары,

Үсә бакча балалары.

Балалар “Тәмле җилләр” җырын башкаралар.

      Бала :           Күңелемдә канатлар бар,

 Ашкынулы уйларым бар,

 Әлегә мин әйтми торам,

 Ә-әх,

 Шундый да чын хыялым бар!

Балалар:       Әйтче,әйтче тизрәк.

Бала:             Әйт тизрәк үсәр идем,

                     Әй мин дә китәр идем,

                     Хайран матур якларга

                     Сәяхәт итәр идем!

Тылсымлы, серле көй яңгырый. Сүзлек бабай керә.

Сүзлек бабай:  Исәнмесез!

Бала:                 Исәнмесез! Сез кем буласыз? Кайчан килдегез?

Сүзлек бабай:  Мин- Сүзлек бабай,

                          Бай бабай,

                          Бик күп сүзем

                          Бар бабай.

                          Тере сүзләр

                          Иле бу,

                          Төрле сүзләр

                          Җире бу.

                           Кызыксынган

                           Балага  

                           Кызык хәлләр

                           Бар анда!

Бала:                 Шушы илгә без дә керикче,

                          Ниләр барын беликче?

Сүзлек бабай:  Ә сез дөнҗяны таныйсызмы?

                           Чынны ялганнан,

                            Аерасызмы,бутамыйсызмы?

Бала:                   Күз-колак булып карыйк,

                            Хикмәтен белеп калыйк...

Сүзлек бабай:    Алайса,әйдүк,керегез!

                            Сүзләр иленә рәхим итегез!

                             Маҗаралар,тылсымнар

                             Сезгә юлдаш булсынныр!

Заманча көй яңгырый. Сәхнәгә бии-бии Ялкау чыга,артыннан Әнисе килә.

Әни:              Улым тиз бул,сүндер бу музыканы. Эшләр көтә,дәресләрең әзерләнмәгән бит.

Ялкау:             Эшлисе дә килми,

                         Укыйсы да килми.

                         Минем бары тик

                         Йоклыйсым гына килә.  (караватка ята)

Әни:             Иренә ул укырга,

                      Иренә ул эшләргә,

Иренсә дә, барыбер

Туры килә үсәргә.

Юк,болай торып эш чыкмас. Уятым әле үзен!

Тор,балам,тор,балам,

Тик син генә тормаган –

Мәче дә торган инде,

Күр битен юган инде!

 Ялкау:          Йокла ,балам,- дип,

Әнкәй тирбәтте,

Йокларга шулай

Үзе өйрәтте.

Ә хәзер әйтә:

• Тор,- ди, - йоклама,
• Син зур инде, -ди,-
• Аунама,бала!

Әни:              Әлли-бәлли димим мин сиңа,

Төшәр чагың җитте бишектән.

Ач күзеңне,балам,дөнҗя бу,

Көтә сине ачык ишекләр!

Кемнәр ничек эшләгәнне

Кешеләр онытмыйлар,

Соңыннын,уң кулын кысып,

Рәхмәт әйтеп котлыйлар!

Ялкау:           Ә мин ернәрсә белмим.

                      Ничек эшкә өйрәним?

Әни:              Беркемдә белеп тумый,

Өйрәнми белеп булмый,

Кем белгән соң тумыштан?-

Өйрәнәләр тормыштан.

Ялкау:           Ярар,ярар,мин дә өйрәним әле.

Әни :             Улым,акыллым,

Тыңла әйткәнне:

Йоклат сеңлеңне,

Ю тәлинкәне.

Утын ярып куй,

Бәбкәм,ничек тә

Әтәчне тотып

Сарайга биклә.

Ярый, улым,мин күрше апаларга йомыш белән кереп чыгыйм әле.

Әни чыгып китә.

Ялкау :          Бутала уйлар

Әнием киткәч

Сеңелкәш,утын,

Тәлинкә,әтәч....

Ялкау малай эшкә тотына,ләкин барысын да киресенчә эшли.

Сүзлек бабай : Сеңелкәшен ул

Җитәкләп чаба

• Уйный тор! –диеп,

Сарайга яба.

Утын пешекли,

Кайнар су салып,

Тәлинкә вата,

Балтаны алып.

Тик әтәч кенә

Карышты шактый.

Караватка һич

Ятмый да ятмый.

Әни керә.

Әни: Улым мин кайттым. Син кайда? (борчылы)

Ач күзеңне ,балам,дөнҗя бу –

Йокымсырап җирдә яшәмә.

Канат бирдем синең хыялга,

Илһам килсен янып эшләргә!

Ялкау:  Нишлим соң? Булдыра алмыйм бит.

Әни:   Булдырасың,балам,булдырасың. Әйдә,бүтән балаларның ничек эшләгәнен кара әле.

“Кә-кә-кә-кә-кә-бес-тә” уены оештырыла. Балалар урыннарына утыралар. Сәхнәгә,кулларына эш кораллары тотып,икенче төркем балалары чыга.

1 нче бала:  Оста иртән үк

Эшкә кереште,

Эш кораллары

Юксынган эшне.

2 нче бала:    Сөенде ышкы:

-Эш-эш,эш-эш! –дип.

3 нче бала:    Шатланды пычкы:

Тыр-шыр,тыр-шыр! – дип.

4нче бала:    Очынды чүкеч:

• Шәп!Шәп! Шап! Шап! –дип.

5нче бала:    Талпынды балта:

• Шат!Шат! Шалт! Шалт! –дип.

Бергә:            Куллар,мускуллар

Сагынган эшне,

Кинәнеп эшли –

Бәхетле кеше!

Күңелле,дәртле көйгә эш кораллары белән бию башкарыла.

       Ялкау:            Алтын куллар бу балада,

Шуңа эшләр аның алда.

Әни:              Алтын түгел,

Гади куллар –

Синдә дә бар андый куллар!

Балалар урыннарына утыралар.

Ялкау:          Зур үскәч эшләр

Шактый арта шул

Бар юынасы,

Теш чистартасы,

Чәчне тарыйсы,

Күлмәк киясе,

Ашап туйгачтын

“Рәхмәт” диясе.

Әни:     Шулай,улым,шулай. Табын  артына утырырга вакыт җитте.

Әни малайны кыстый- кыстый ашата.малай киреләнә.

Белмим,нинди баладыр,

Ашатуы бәладер –

Авызын салындырып,

Утыра ялындырып...

Сүзлек бабай: әни тәмам аптырый,

Чәйнәп кенә каптырмый...

Читкә бора ул башын,

Этәреп куя ашын.

Ялкау: (ашын читкә этеп) . Ашамыйм,теләмим!

Бала:   Чын сәбәбен беләм мин,

Утырмый ул иренеп,

Чындыр,кабар җире юк –

Эче тулы кирелек!...

Ялкау:  Миндә кирелек? Син үзең Кирлемән!

Бала:     Хак сүз өчен

Какма син,

Рәнҗетүдән

Саклан син!

Яхшылыкка өйрән син!

Әни:     Балалар, минем улыма табын янында  үз-үзеңне ничек тотарга,ничек ашарга кирәклеген күрсәтегез!

Бер бала өстәл янына утыра, “ашый”.

Әни:   тырыша бит,тырышы!

Булдыра бит,булдыра!

Әнә,әнә,күрәмсең,

Абыйсыннан уздыра!

Йә балам,йә әле,

Тагын чак-чак,тагын да!

Сынатма,күпме кунак

Карап торган чагында!

... Шулай тырышкач,бала

Ничек алга чыкмасын –

 Тагын сабан туенда

Җиңәр әле барысые!

Ялкау:  Мин дә тырышыйм әле,

Иң тәмле ризыкларның

Барысын ашыйм әле.

Әни:  Ярар,улым,акыллы бул. Ә  мин барасы җирләремә барып кайтыйм.

Ялкау: Тәмлене яратам,татлыны яратам,баллыны яратам – барысын яратам!

Ялкау татлы җиләк-җимешләрне башкаларга күрсәтеп йөри,балаларны кызыктыра. Берничә бала аның янына килә,ләкин малай җимешләрне алар белән бүлешми. Шул вакыт сәхнәгә бер кыз бала чыга,аның кулында җиләк-җимешләр тутырылган кәрзин. Ул балаларга җимешләр таратып йөри.

Кыз бала: Кем алма ярата?

Кем җиләк ярата?

Кем йөзем ярата?

Кем үзен ярата! (Ялкауга күрсәтеп)

2 нче кыз бала: Бу баланы беләсезме?

Ни чагылса күзенә,

Ике куллап ябыша:

Ялкау: Миңа! Миңа! Үземә!

1 нче бала:  Конфет алып кайтсалар,

Тавышына түз генә;

Апасына да бирмәс:

Ялкау: Миңа! Миңа! Үземә!

2 нче бала:  Курчак аюны да ул

Утыртты да тезенә:

Ялкау: Килмәгез,тимәгез,

            Миңа! Миңа! Үземә!

3 нче бала:    Урманга баргач  та ул

Читкә киткән тиз генә.

Зуррак аю күргән шул:

Сәхнәгә аю чыга.

Ялкау: Миңа! Миңа! Үземә!

5 нче бала: Әмма Аю үзе дә,

                    Бу бала кебек икән:

Аю :   Миңа! Миңа! Үземә!

5 нче бала:   Малайны алып киткән.

Аю Ялкауны алып чыгып китә.

6 нчы бала:  Без бергә чакта көчле,

Башкарырбыз бар эшне!..

Аю янына барыйм,

Иптәшемне коткарыйм.

Йөгереп чыгып китә. Шулчак ишек шакыйлар.

Сүзлек бабай: Чү! Безгә кемдер килә.

Көтүче керә

Көтүче:    Күпме вакыт эзләп йөрим,

Сезгә шундый сорау бирим.

Ике тәкәбез югалды,

Берәрегез күрмәдеме?

Бала:    Әйдә,бергә уйнап алыйк!

              Табылмасмы,карап карыйк!

“Көтүче һәм сарыклар” дигән уен оештырыла. Уен бетүгә, Көтүче Сарыкларны тотмакчы була,алар ачалар. Араларыннан ике Тәкә генә торып кала,алар көч сынашалар.

Көтүче:    Башкалар башка – дөп тә дөп,

                  Мөгезләре – дөңк тә дөңк! –

Ике тәкә сөзешә,

Һава яңгырап тора!

Кайсы җиңәр икән дип,

Малайлар карап тора.

Сәхнәгә ике малай чыга,алар бәхәсләшәләр.

1 нче малай:  Агы җиңә!

2 нче малай: Карасы!

1 нче малай:  Агы җиңә!

2 нче малай: Карасы!

Көтүче:  Малайга-малай килгән –

                Бәхәс кызган,карачы!

1 нче малай:  Агы җиңә!

2 нче малай: Карасы!

1 нче малай:  Агы җиңә!

2 нче малай: Карасы!

Көтүче:  Маңгайга- маңгай килгән,

Малайларның арасы!

Йөрәк тибә дөп тә дөп,

Йодрык төшә гөп тә гөп! –

Ике малай алыша,

Һава яңгырап тора!

Тәкәләр: (көлеп). Кайсы җиңәр икән?

Көтүче: Тәкәләр көлеп тора!

Көтүче сугышкан малайларны аера.

        Көтүче:  Зурлар җиңми,

Икмәктер,

Үткенлектә

Хикмәктер!

Инде юлны бүлешмәгез,

Булса да ул бер генә –

Тизрәк йөреп була бит,

Юл бирсәң бер-береңә!

Малайлар бер-берсенә кул бирәләр,кочаклашалар.

Бала:  Бакчабызда

Эшләр муеннан –

Бушап булмый һич

Төрле уеннан!

Ш.Галиевның “ Соры һәм ак” шигыре буенча җырлы уен оештырыла. Баларлар  урыннарына утыралар. Залга куян,тиен һәм аю киеме кигән балалар керә. “ Курыкма,тимим!” дигән шигыре сәхнәләштерелә.

Сүзлек бабай:  Малай урманга кергән,

Каршында Куян күргән.

Куянкай дер-дер килгән:

Куян:  Инде нишләтер?

Малай: Күрергә килдем, курыкма,тимим.

Малай куянны сыйпый,саубуллаша.

Сүзлек бабай:  Малай эчкәрәк кергән,

Каршында тиен күргән.

Тиенкәй дер-дер килгән:

Тиен :  Инде нишләтер?

Малай: Күрергә килдем, курыкма,тимим.

Малай Тиенне ашата,саубуллаша.

Сүзлек бабай:  Урманда озак йөргән,

                           Анда Аюны күргән.

Малай: Инде нишләтер?!

Аю:   Курыкма,тимим,

Шәфкатьле баланы мин

Күрергә килдем!

Куян,Тиен малай янына киләләр.

Куян: Әйбәт малай бу,ул безне саклый.

Тиен: Ул безне яклый,ул безнең яклы!

Аю: Карга әйтер: “ Аппагым!”

Тиен: Керпе әйтер: “ Йомшагым!”

Куян: Куян әйтер: “ Батырым!”

Аю: Бака әйтер: “ Матурым!”

Малай: Ә кешегә ни кала?

Бергә: Шәфкатьле  бул син , бала!

Малай: Аю абый,минем иптәшем кайда соң? Аны җибәр инде, зинһар?!

Аю: Шәфкатьле баланың сүзен тыңламыйча булмас.

Җибәрәм. Ә сез урманны саклагыз,табигатьне яклагыз!

Аю чыгып китә. Әни керә.

Әни:Менә мин дә кайттым. Минем улым кайда соң?

Ялкау керә.

Ялкау: Әни,әни,Бәхетгәрәй

Кергәндә аяк чалды..

Әни,әни,Исламия

Мине үчекләп калды..

Әни,әни,Кәусәрия

Биткә бәрмәкче иде..

Бергә: Әләкче,әләкче!!!

Ялкау: Әни,әни, иптәшләрем миңа” әләкче” диде.

Әни:    Тегесе- начар,

Ә бусы – яман..

Ошатмыйча син

Сөйлисең һаман.

Ә син иң элек

Үзең яхшы бул,

Шул чакт,а бәлкем,

Дөнья яхшырыр?

Икеләнгән чакларда,

Иркәләнгән чакларда,

Киреләнгән чакларда –

Бул үзеңә командир –

Син үзеңә фәрман бир!

Сүзлек бабай:  Һәркем бәхет ачкычын

Тиеш үзе ясарга,

Шунсыз һич тә мөмкин түгел

Бәхетеңне ачарга!

Ялкау:    Мин аңладым,аңладым!

Бүген күргәннәремне

Санасаң искитәрлек,

Күңел тулы матурлык –

Гомерлеккә җитәрлек!

Әйдә,әнием,өйгә кайтабыз,дәресләремне әзерләргә кирәк. Эшләрем артта калмасын.

Әни: Нәк шулай тиеш шул,балам. Син һәрчак акыллы,тырыш бул! Шул вакытта сине һәркем яратыр,үөрмәт итәр. Без китик инде,балалар. Сау булыгыз. “ Сүзләр иле”ндә әле тагын очрашырбыз.

Сүзлек бабай: Йә,балалар, “ Сүзләр иле”ндә сезгә ошадымы?

Сүзлек бабай: “ Сүзләр иле”ндәге маҗараларны кем иҗат итте икән? Беләсезме?

Балалар: Шәүкәт абый Галиев.

Алып баручы: Сүзлек бабай, син хәзер бездә кунакта кал. Без Шәүкәт  абыйның күп шигырьләрен беләбез, аларны бик яратабыз. Хәзер сезгә шуларны сөйләп күрсәтәбез.

1 нче бала:  

Тыңлаучан бала

Шәвәли бик сүз тыңлый,

Кабат әйттереп тормый,

                                                  Йөгереп килеп җитә,

          Берәү: “ Мә,конфет!” – дисә.

2 нче бала:

Шәвәли һәм мотоцикл

•  Курыкмагыз,таптатмам,ди,

Өйрәнеп киләм инде –

Әти күтәреп утыртса,

Кычкырта беләм инде.

3 нче бала:

Маңгае бәрелгән кыз

“Күземнән ут күренде..” – дип

Үкереп җылаучыга

Әйткән Шәвәли:

-Кычкырма,

Күзләреңнән су чыга!

4 нче бала:

Охшашлык

Кайчак,җылап,әтине

Җиңәрмен дип ышанам.

Шундый кире,бирешми –

Ул да миңа охшаган!

Сүзлек бабай:  Булдырдыгыз,рәхмәт сезгә.

Бала: Шәүкәт абыйның шигыйрләре бигрәк кызык,күңелле.

1 нче бала:   Әнкәм сөеп-сөеп әйткән,

Әткәм чөеп-чөеп әйткән,

Апам биеп-биеп әйткән

Матур сүзләр җанымдадыр!

2 нче бала:    Әбкәм сыйпап-сыйпап әйткән,

Бабам сыйпап-сыйпап әйткән,

Абзам сынап-сынап әйткән

Зирәк сүзләр аңымдадыр!

3 нче бала:    Туган тел – иң татлы тел,

Туган тел – иң тәмле тел,

Тәмле дип,телең йотма,

Бергә: Туган телне онытма!

Кичә “Җирдә миңа ни кирәк?” җыры белән тәмамлана.