Адыгэмэ илъэсыкIэр зэрагъэмэфэкIыщтыгъэр
методическая разработка

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение

«Средняя школа № 24» а. Шенджий

Дошкольные группы

СЦЕНАРИЙ МЕРОПРИЯТИЯ

«АДЫГЭМЭ ИЛЪЭСЫКIЭР ЗЭРАГЪЭМЭФЭКIЫЩТЫГЪЭР»

        Мурадхэмрэ пшъэрылъхэмрэ: адыгэ лъэпкъым илъэсыкIэм зэрэпэгъокIыщтыгъэхэм нэIуасэ фэшIыгъэнхэр; сабыйхэм ягулъытэ хэгъэхъогъэныр; адыгабзэр зэрагъэшIэным фэгъэчэфыгъэнхэр.

        IэпыIэгъухэр: хьамшхунтIэ чъыг, зэмышъэгъу бзыхьафхэр, адыгэ шхыныгъохэр, усэхэр, къашъохэр, орэдхэр, джэгукIэхэр, хырыхыхьэхэр.

Адыгэ орэд мэкъамэр къэIу. КIэлэцIыкIухэр зезыщэрэм къычIещых. КъегъэтIысых.

        Зезыщэрэр: Шъуимафэ шIу, кIэлэцIыкIухэр. Шъумафэ шIу, тихьэкIэ лъапIэхэр!

        КIэлэцIыкIухэр, хэт къысиIощт? Непэ сыд фэдэ мафа?

        КIэлэцIыкIу: Гъэтхапэм и 21.

        Зезыщэрэр: Адыгэхэм а мафэм сыд хагъэунэфыкIырэр?

        КIэлэцIыкIу: ИлъэсыкIэ маф.

        Зезыщэрэр: Тэрэз. А мэфэкIыр цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэм зэрагъэмэфэкIырэр зэтефэрэп. Тэ, Урысыем ис цIыф  лъэпкъхэмкIэ хабзэ зэрэтфэхъугъэу щылэ мазэм и 1-м илъэсыкIэр тлъытэнэу етэгъажьэ. Адыгэхэм илъэсыкIэр алъытэнэу зыщырагъажьэщтыгъэр гъэтхэпэ мазэм тхьэмэфищ зыпыкIыкIэ арыгъэ. Лэжьыгъэр бэгъонэу, тыгъэр лъэшэу къепсынэу, ощхыр фабэу къещхынэу  тянэжъ-тятэжъхэр лъаIощтыгъэх.

        КIэлэцIыкIухэр, адыгэмэ илъэсыкIэр зэрагъэмэфэкIыщтыгъэм тежъугъэплъ.

        Гъоур: О чыл, о чылэ мафэ хъун! О тхъагъор, насыпыр зиунэ къихьан! ИлъэсыкIэ мафэ, илъэсыкIэ гъэтхэ гушIуагъо къызфэкIон чыл! Пчэдыжь тыгъэр къыкъокIыгъо имыфэу, инэбзыйхэр ошъочапэм къытыримыдзэзэрэ, чъыгыудж-чъыгышхом дэжь жъи кIи шъукъекIуалIэх! Насып факIоу шъукъекIуалIэх. ИлъэсыкIэм тыпэгъокIыщт.

Нанэр матэм лэжьыгъэхэр илъэу ыIыгъэу къыкъокIы.

        Нан: Зимафэ мэфишъэ хъунэу цIыф лъэпкъ. Зиилъэс илъэс минэу бэгъон. Зылъапсэ пытэу, зижъ Iумафэу, мафэ нэфхэр къызфэкIонэу цIыф лъэпкъ.

        Зезыщэрэр: Сыдэу дэгъуа укъызэрэкIуагъэр, нан. ГущыIэ дахэхэр къытфэпIуагъэх.

        Нан: Сэри лъэшэу сигуапэ сыкъызэрэкIуагъэр.

Нанэм чъыгым зыкъыфегъазэ.

        Нан: Сыдэу чъыг ин дэда мыр, сыдэуи даха! Сыд фэдэ чъыга мыр? Хэты къысиIощт?

        КIэлэцIыкIу: Мыр хьамшхунтIэ чъыг.

        Нан: Тэрэз. Адэ сыд фэдэ пкIышъхьэ-мышъэхьа хьамшхунтIэ чъыгым къыпыкIэхэрэр?

        КIэлэцIыкIу: Плъыжьыхэуи шIуцIэхэуи къыпэкIэх.

        Нан: Тэрэз. Адэ хэт къысиIощт, сыдэущтэу цIыфым хьамшнутIэр къышъхьапэрэ.

        КIэлэцIыкIу: ЦIыфым ар ышхын ылъэкIыщт ыкIи ар хэгъэжъукIыгъэу псы IэшIу ешъошъущт.

        Нан: Сыдэу шъуIуш дэд. Джы сыкъышъоупчIы сшIоигъу. Сыдым пае бзыхьаф шъо зэфэшъхьафхэр хьамшхунтIэ чъыгым пашIэщтыгъэх?

        КIэлэцIыкIу: Гухэлъэу, мурадэу тиIэхэр къыддэхъуным пай.

Нанэм къареты бзыхьаф шъо зэфэшъхьафхэр.

        Нан: Ащыгъум бзыхьаф шъо зэфэшъхьафхэр чъыгыуджым джы пытэжъугъалъэх.

Бзыхьафхэр кIэлэцIыкIухэм хьамшхунтIэ чъыгым палъэх.

        Нан: Апэрэ бзыхьафыр сэ пыслъэщт. ИлъэсыкIэ мафэ къышъуфакIу, шъунасыпышIоу, шъутхъэжьэу, чэфыр, гушIуагъор шъугу имыкIэу шъущыI.

        КIэлэцIыкIу: ИлъэсыкIэ мафэ зэкIэхэми къытфакIу.

        КIэлэцIыкIу: Узи, бзаджи тимыIэу тхэм тыщегъаI.

        КIэлэцIыкIу: Насыпыр тиунэмэ арымыкIэу тэрэпсэу.

        КIэлэцIыкIу: Гъэбэжъу илъэс къытфэрэс.

        КIэлэцIыкIу: Дунаир мамырэу ренэу щэрэт.

        Нан: Джы гухэлъэу, мурадэу тиIэхэр къыддэхъущтых.

Тыгъэм елэIуныр.

        Зезыщэрэр: Чъыгыуджыр загъэкIэракIэрэм ыуж чылэм дэсыр зэкIэ дахэу къызэхэуцохэти тыгъэу къыкъокIырэм зыфагъазэщтыгъэ елъэIунхэу.

        КIэлэцIыкIухэр, хэт къысиIощт. Сыда ащ мэхьанэу иIагъэр?

        КIэлэцIыкIу: Тидунай къэфэбэнэу ары.

        КIэлэцIыкIу: Льэжьыгъэхэр къыхэкIынэу ары.

        КIэлэцIыкIу: Къэгъагъхэр къызэIукIынэу ары.

        КIэлэцIыкIу: Чъыгхэр къэтIэмынхэу ары.

        Зезыщэрэр:Чылэм анахь лIыжъ Iушэу, губзыгъэу дэсыр цIыфхэм апэ къиуцощтыгъэ. ЛIыжъым зы пшъэшъэжъыерэ зы шъэожъыерэ къыгуагъэуцощтыгъэх.

ЛIыжъыр къыкъокIы пшъэшъэжъыерэ шъэожъыерэ игъусэхэу.

        ЛIыжъ: О куп, сэри сыкъышъухэлъажьэ сшIоигъоу сыкъэкIуагъ.

        Зезыщэрэр: Лъэшэу тигуапэ тат, къеблагъ. ГущыIэ дахэ къытфапIомэ тшIоигъу.

        ЛIыжъ: Дэгъу, бзыхьаф горэ къысэшъутымэ, сигуапэу къышъуфэсIон.

Зезыщэрэм бзыхьафыр лIыжъым къыреты.

        ЛIыжъ: Узырэ бзаджэрэ къытэмынэсэу

Псауныгъэ тиIэу,

Зауи бани тахэмыплъэу

Егъэзыгъи тимыIэу,

Рэхьатныгъэ тиIэу

Джащ тетэу тыщэрэI.

        Зезыщэрэр: Опсэу, тат. ГущыIэ лъапIэхэр къытфэпIуагъэх. Джы къэтIыс. КIэлэцIыкIухэм орэд къытфаIощт.

Орэдэу «Дахэ сидунай»

Гъэтхэ огур гугъэ лъагэшъ,

Дахэ сидунай.

ЧIылъэ уцри ащ нахь дахэшъ

Дахэ сидунай.

Мамыр тыгъэр зышъхьащытри

Насып жъуагъор зыфэлыдри

Сидунаеу дунай лъагэшъ,

Дахэ сидунай.

Мамыр тыгъэр зышъхьащытри

Насып жъуагъор зыфэлыдри

Сидунаеу дунай лъагэшъ,

Дахэ сидунай.

        Зезыщэрэр: Ащ нэужым Iоф тхьабзэу рагъэкIокIыщтыгъэхэр зэкIэ зэпхыгъагъэхэр гъатхэу къихьагъэр арыгъэ. Ялэжьыгъэ бэгъонэу, ябылымышъхьэ хэхъонэу лъаIощтыгъэх.

        ТихьэкIэ лъапIэхэр, тикIэлэцIыкIумэ орэд закъоп къаIонэу ашIэрэр. Усэхэри ашIэх.

ГутIэ Дамир

Март

Гъэтхэпэ мазэшъ, чэфыгъу,
Гъэтхамэ къэугъэшъ гушӀуагъу.
Ос фыжьым щагур ебгынэ,
Губгъори мары къэпцӀанэ.

Псыхъом телъ мылыр къэчагъ.
Ощхыци къыхидзы ежьагъ…
…Огури нахь къызэокIы.

Фабэу хыжьыри къыблехы,

Псы ткӀопсыр мылмэ къапэзы,
Мэзым джы осыр зытредзы.

Апэрэ бзыухэр къэсыжьы,

Псы цIыкIухэр инмэ ячъэжьы.

Бгъанэ Мос

Гъэтхэ нашхъор

Гъэтхэ нашхъом зигъэхъупхъэу,

ЧIым къыхещы уцыкъашхъор

Бзыу бынхэр зэлъежъыу,

Псыхъо нашхъор къегъэжъыу.

Гъэтхэ нашхъор зэрэкъуаджэу

Зи къэмынэу къызэлъяджэ:

«ЖьыIоу пстэуми шъукIэтаджэх,

Шъупсэу, шъулажь, дэгъоу шъуеджэх!»

Къымыгъанэу зы мэз къуапи

Гъэтхэ нашхъом зэлъефапэ,

Сады минхэр къегъэтIэмы,

Икъэгъагъэхэр – Iэрамы!

Мэзым бэмэ зырагъахьы,

ЯгушIуагъоу ар къаплъыхьэ.

ЦIыкIуи ини зыIэпещэ,

АшIогухьэу ижь зыIуащэ.

        Зезыщэрэр: Адыгэ шъолъырым зэнэкъокъоу «Сыбзэ сидунай» зыфиIоу щырекIокIыгъэм хэлэжьэгъэ пшъэшъэжъыехэр гъатхэм ехьылIэгъэ усэхэм къяджэщтых.

Батмэн Ясмин

Гъатхэр сипынджыр къытеуагъ

Чъыг къутамэр мэкIэ-макIэу

Сипынджыры къытеуагъ:

 «Мы тичIылъэ IэпкIэ-лъапкIэу

Сыдэу даха!..» - къысиIуагъ.

ЧIыгури огури орэд шъабэшъ,

Шъэф хэмылъэу хэткIи нафэ.

Гъэтхэ мафэр непэ фабэшъ,

Лэжьыгъацэр жъуагъэм хафэ.

Хьафэп, чIыфэп ощхыбыбыр,

Къещхы-мэщхы, мэщхы-къещхы.

Ощхы ужым чъыг пшъэфабэр

Орэд фыжькIэ чIым къытещы.

Зэщ хэмылъэу къужъIэрысэр

Чэрэз чъыгмэ афеплъэкIы.

ТекIы, IокIы пщэф шъхьэрысыр,

Къушъхьэм текIы, къызэплъэкIы.

СфэлъэкIыщтмэ, зы нэплъэгъукIэ

Дунай нэфыр къэсплъыхьащт,

Ащ сыблэплъмэ – сызыплъэхъукIэ!-

ГъучIы лъахъэр къыстрилъхьащт.

Сыдэу непэ гур сфэпсынкIа?

ШIугъэу щыIэр гъатхэм ыбз.

Тыгъэпс фабэр ом къепсыкIы,

Сипчэдыжьи бгъэм дизыбз.

Батмэн Бэлл

Гъатхэу сигушIуагъу

Чъыгы шъхьапэр фыжьэу-фыжьэу

Осыф Iатэу хатэм дэт.

Уцы шхъуантIэр къэущыгъэу,

Дэнэ бгъэгоу огу къабзэм

ПцIэшхъожъыер щыбзэрабзэ.

Сыдэу, сыдэу о сигъатх,

УгушIуагъу о, угугъатхъ.

Гъэтхэ мафэр къытфихьагъэшъ,

Шъофи мэзи къэткIухьан,

КIэлэцIыкIухэм тигушIуагъошъ,

Тиорэди ар хэтлъхьан.

        Нан: А тат, тимэфэкIы фэгъэхьыгъэу хьакIэу непэ къекIолIагъэр бэ. Ини цIыкIуи джы типшъэшъэжъыехэм якъашъо теплъын.

Къашъоу «ЗэфакIу»

        Тат: Сыдэу дахэу къашъохэра типшъэшъэхэр. Ахэмэ якъэшъо дахэ фэдэу тигъатхи дахэу орэхъу!

Зезыщэрэр: КIэлэцIыкIухэр, къоджэхь-къоджэшх тыжъугъэджэгу.

Къоджэхь-къоджэшхыхэр. КIэлэцIыкIухэр зэхэтIысхьэх.

Зезыщэрэм къырегъажьэ.

1:Ышъо шIуцIэ, ыцIэ Iае, ищэ IэшIу. (Псыцу)

2:Зэшхэр зэрылъым къелъэлъых, чIым хафэмэ шъхонтIабзэу къэкIых. (Чылапхъ)

3:АтакъакIэм фэдэу къэгъэщыгъ, къазщырыцэм фэдэу цэхэр Iутых. (Гъупчъэ)

4:Ныо цIыкIу хэтэдж. (ШIуанэ)

5:Ошъо чэпэплъ, шъо плъыжь Iэбгъу. (Тыгъэ)

        Зезыщэрэр: Сыдэу гъэшIэгъон. Псыцу тиI, чылапхъи зэдгъэгъотыгъ, шIуани, гъупчъи зэдгъэуIугъэх. Тилэжьыгъэ бэгъоным пае тызщыкIэрэ закъор игъом ощх  къытфещхыныр ары. Ощхым ыгу дгъэушъэбын, орэд къыфэтIон.

Орэдэу «Ощхы быб» зыфиIорэр кIэлэцIыкIухэм къаIо.

Къещх, къещх, ощхыбыб,

ЧIыгоу пагъэм къытебыб!

Губгъо инхэр къэгъэшъокI,

Чъыгы тхьапэхэр къэтхьакI,

Къэгъагъ цIыкIухэр къызэIух,

Къужъы IэшIухэм къячъэбзэх,

Къещх, къещх, ощхыбыб,

ЧIыгоу пагъэм къытебыб!

Нэшэбэгухэм псы къафащ,

Уцы цIыкIухэр къыхэщ,

ТикIэй псыхъо къыхэгъахъу,

ЧIылъэм сапэ темыгъахъу.

Къещх, къещх, ощхыбыб,

ЧIыгоу пагъэм къытебыб!

        Зезыщэрэр: Тыкъэшъуагъ, орэд къэтIуагъ джы зыдгъэпсэфын.

Зыгъэпсэфыгъо такъикъ (Зезыщэрэм къарегъэшIы)

«Жъогъокъопитф»

Апэрэ къуапэр – Сян

ЯтIонэрэ къуапэр – Сят

Ящэнэрэ къуапэр – Сшыпхъу

ЯплIэнэрэ къуапэр – Сшы

Ятфэнэрэр - Сэры

Тиунагъо исыр джары.

        Гъоур: Уахътэр лъытэгъэкIуатэ. КIэлэ лъэшхэр, чанхэр, бланэхэр мэфэкIым къекIолIагъэх. Ахэр зэнэкъокъунхэу хьазырыпсэу щытых. ШъукъыхэкI, кIэлэ бланэхэр!

ДжэгукIэу «НэшъоупIыцI»

(Гъоурым къарегъэшIы)

        Гъоур: ДжэгукIэу «НэшъоупIыцI» зыфиIорэмкIэ тыджэгущт.

Мурадхэр: сабыйхэм якъулайныгъ, ягулъытэныгъ, япсынкIагъэ ихэгъэхъон.

        ДжэгукIэр къэзыIуатэрэр: ДжэгукIэм нэбгырищ е нахьыбэ хэлажьэ. КIэлэцIыкIухэм къангъэбылъыр къезщэкIыщтыр агъэунэфы, ащ нэужым ынэхэр кIапхэх. Ащ ыIитIу къеIэты Iэгушъохэр дэгъэзыягъэхэу. КIэлэджэгухэр чэзыу-чэзыоу къекIуалIэх, ыIэгушъо къеох, ыкIи къыкIэупчIэх «Хэта къыонэсыгъэр?»

        КъезщэкIырэм къенэсыгъэр щэ къызимышIэкIэ кIэлэцIыкIумэ куозэ къаIо: «Цыгъом уихьыгъ». ЗытIо-зыщэ агъэчэрэгъушъ атIупщыжьы. КъезщэкIырэм ащыщ горэ къыубытын фай, е теIэбэн фае. КъезщэкIынэу цыгъом лъыхъунэу хахыгъэм кIэлэцIыкIумэ ащ ымакъэ Iэтыгъэу еджэн е теIэбэн фае.

        ДжэгукIэм ихабзэхэр:

        1.КъезыщэкIырэм къышIагъэ зыхъукIэ къытеIагъэр, чIыпIэмкIэ зэхъожьых.

        2.Цыгъоу къаубытыгъэм къезщэкIырэр зэблехъу.

        Зезыщэрэр: Зэхахьэр кIэухым зыфакIокIэ, цIыфхэм аIапэхэр зэрагъэубытыхэти «удж» къэшъо дахэр къашIыщтыгъэ. Анэгухэр зэфыIухыгъэу, гушIом зэрихьэхэу илъэсыкIэр къырагъахьэщтыгъэ.

        КIэлэцIыкIухэр, джы удж хъурай тыкъэшъонэу тыкъэжъугъэуцу, тихьакIэхэри къетэжъугъэблагъ.

Зэфэхьысыжьыр къашъоу «Удж» зыфиIорэмкIэ къэтэухы

(хьакIэу къекIолIагъэхэр къетэгъэблагъэх).