"Манай нютагай шубууд"
план-конспект занятия (старшая группа)

Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение

Шара-Азаргинский детский сад «Ургыхан»

Конспект НОД

по бурятскому языку  

Тема: «МАНАЙ НЮТАГАЙ ШУБУУД»

Средняя группа

Воспитатель: Жалсанова Арюна Алексеевна

у. Шара-Азарга

2023г

    Зорилго: Үхибүүдэй шубууд тухай мэдэсые бэхижүүлхэ, мэдэсэ үргэдхэхэ, шубууд юундэ хэрэгтэйб, ямар туһа хүргэнэб гэһэн ойлгосо хүмүүжүүлхэ. Байгаалида гамтайгаар хандаха, тойроод байһан амитадые хайрлаха хэрэгтэй гэһэн ойлгосо үгэхэ.

    Хэшээлэй урда хэгдэһэн ажал: хөөрэлдөөн, альбом ба планшедуудые харалга, байгаалиин амитад, шубууд тухай таабари, шүлэгүүдые сээжэлдэлгэ, экскурсидэ ошолго.

    Хэрэгсэл: зурагууд, нааданхай шубуун, видео, миндаһан, кассетэ, экран, кинопроектор, уурхай.

    Хэшээлэй ябаса: Үхибүүд, мүнөөдэр манай хэшээлдэ олон амитад ерээ. Булта бодоод мэндэшэлэе даа, «Сайн байна». Һуугты (миндаһан дээрэ шубуудай абяан).

    — Энэ миндаһан дээрэ юунэй абяан дуулдана гээшэб?

    — Зүб даа, шубуудай абяан.

    — Үхибүүд, мүнөө хэшэлдээ бидэ манай нютагай шубууд тухай хөөрэлдэхэбди.

    — Үхибүүд, таанар ямар шубуудые мэдэхэбта, хэлэжэ үгэгты даа. (Үхибүүд тоолоно).

    (борбилоо, шаазгай, гулабхаа, турлааг, хүхы, хараасгай). Экран дээрэ шубуудай зураг гарана.

    — Тон зүб хэлэнэт, бэрхэнүүд даа нютагайнгаа шубуудые һайнаар мэдэхэ байнат.

    — Эдэ нэрлэһэн шубуудайнгаа илгаае хэлэжэ үгэгты даа.

    — Ямар шубууд манай саадай газаагуур ниидэдэг бэ? (на экране рисунки: борбилоо, гулабхаа, шаазгай г. м.)

    — Ямар шубууд ой соо ниидэдэг, байрладаг бэ? ( на экране рисунки: хүхы, турлааг)

    — Тон зүб хэлэнэт, бэрхэнүүд даа.

    — Шубууднай хайшан гэжэ хоолойгоо тэжээнэб? Юу эдидэг гээшэб? (Хорхой, орооһо эдидэг).

    – Зүб даа.

    – Шубууднай ой модондо һуужа, жэмэстэ һөөгүүд болон үбһэ ногоогоо гэмтээдэг эрбээхэй, үтэ, сохо, хорхойнуудые түүжэ эдидэг.

    — Дальбараатай болоходоо, тэдэнэй баһа хорхой шумуулаар хооллуулна, эдеэлүүлнэ ха юм даа. (Видео харуулна).

    — Шубууднай маанадта ехэ туһа хүргэнэ. Манай байгаалиимнай ой модо аргалдаг.

    — Иигэжэ модоной хорхой суглуулжа, тоншожо эдеэгүй һаань ой модомнай яаха байгаа гээшэб?

    — Хуу үтэ, сохо, хорхойдоо барюулха хосорхо байгаа ха юм.

    — Зай, мүнөө экран руу харагты даа. (борбилоохой гараха).

    — Экран дээрэмнай ямар шубууд байнаб?

    — Зүб даа (борбилоо гулабхаа хоёр байна).

    — Эдэ шубууднай хаагуур ниидэдэг бэ?

    ( Манай саадай газаагуур ниидэдэг, гэрэй хажуугаар ниидэдэг).

    — Тон зүб хэлэнэт.

    — Борбилоо, гулабхаа хоёр хаана байрладаг гээшэб? (гэрынь хаана болоноб).

    — Манай гэрэй газаа, гэрэй орой дээрэ байрладаг.

    — Юу эдидэг бэ? (орооһо....)

    — Газар дээгүүр юумэ бэдэржэ эдидэг.

    — Манай эндэ үбэл, (хүйтэн) болоходо байдаг гү?

    — Байдаг.

    — Үбэлдөө, шубуудаймнай эдихэ юумэниинь хомор болоно ха юм. Бидэ яаха ёһотойбди даа.

    — Эдеэлүүлхэ, байха уурхай, гэр барижа үгэхэ ёһотойбди. Энэмнай хүн бүхэнэй уялга болоно.

    Мүнөө бидэ шэмээгүй, аалиханаар һуугаад, шагная даа. Хайшан гэжэ борбилоохоймнай абяа гарадаг юм бэ. (Шагнанабди)

    — Ямар гоёор дуу дуулажа үгэбэ гээшэб.

    — Зай, мүнөө Янжина борбилоохой тухай шүлэгөө шангаар хэлэжэ үгэ даа.

            Борохон, бүргэгэр заахан

            Борбилоо шубуун шууяатай.

            Борсог, борсог һүрэжэ,

            Бойлторгоор уяна хабартаа

            Үбэлэй саһанай хайлахада

            Урмашан, умдаа харяана.

            Гэнтын дулаанһаа дууража,

            Гэрэймнай буламда игаана.

    — Бэрхэш даа, һуу даа.

    — Үхибүүд һанагтыл даа, экскурсида хайшаа ошообди даа (карточка харуулха)

    — Ой ошоходоо юу адаглажа хараабибди даа. Ямар шубуу хараабди. Хэн һанахаб?

    — Турлааг шубуумнай ямар байгааб даа?

    — Томо, хара үнгэтэй.

    — Хайшан гээд, абяа гараа һэм даа, һанагтыл даа.

    — Мүнөө бидэ миндаһан дээрэ шагная даа, турлааг шубуун хайшан гэжэ абяа гаранаб.

    (Шагнаха).

    Ой соо, модон дээрэ байрладаг, айлай гэрэй хажуугаар ниидэжэ ерэдэг, турлааг тухай Арина  шүлэгөө хэлэжэ үгэ даа:

            Хаб хара турлааг

            Халуунай орон ошодоггүй.

            Хонгёо шангаар хашхардаг

            Хорёо дээгүүр һуухадаа

            Хүлөө тоншон һэрхыдэг

            Эндэ хүдөө нютагтаа.

    — Хүхын абяан дуулдаха.

    — Шагнагты даа, ямар шубуунай абяа шагнаабди.

    — Хүхы-шубуунай абяан.

    — Зүб даа, бэрхэнүүд.

    Хүхы шубуун хадаа, зунай эхин һарада донгодожо эхилдэг.

    Батор  шүлэгөө хэлэжэ үгэ даа:

            Гүүг-гүүг гэн,

            Хүнэй зүрхэ хүдэлгэн,

            Хүхюун шангаар донгодоно

            Хүхы шубуун хүхюүтэй.

            Зай, наадаяа наадаябди.

            Борбилоо, борбилоо борбойно.

            Бодоод үүрээр һуняана,

            Боори дээгүүр ниидэнэ

            Борсог, борсог һүрэнэ.

    Эдэ нэрлэһэн шубуудаймнай нэгэниинь дулаан орон руу ниидэдэг, ямар шубуу тухай хэлэнэбиб.

    — Зүб даа, хараасгай.

    Хараасгамнай манай эндэ үбэлжэдэггүй, эндэ үбэлдөө байгаа һаа, даараха ха юм. Хабар болоходо һөөргөө ниидэжэ ерэдэг.

    Минии эжымни хараасгай тухай иигэжэ хэлэгшэ һэн.

    — Хэрбээ хараасгай дээгүүр ниидээ һаань, дулаан болохо, хэрбээ доогуур ниидээ һаань, бороо орохо гэдэг һэн.

    Аюша хараасгай тухай шүлэгөө хөөрэ:

            Алтан хараасгай,

            Алтан хараасгай.

            Аяар холоһоо,

            Айлшан ерэбэш.

            Дуугаа дуулыш,

            Дорюунаар ниидыш.

    — Бэрхэш. Һуу даа.

    Үхибүүд таабарияа таалсахамнай гү?

            1. Хаар-хаар дуутай,

            Хара торгон дэгэлтэй.

            Юун бэ? (турлааг).

            2. Шабараар бариһан гэртэй,

            Шарабтар улаан үбсүүтэй,

            Хонгор зулгы аашатай,

            Хорхой аляаһан эдеэтэй.

            Юун бэ? (хараасгай).

            3. Хүүр-хүүр дуутай,

            Хүхэ сэмсэгэр самсатай,

            Гал улаан нюдэтэй

            Газагуур ябаха зантай.

            Юун бэ? (гулабхаа).

    —Айлшаднай бэрхээр таабари таанал. Үхибүүд, шубуудые яажа болохогүй бэ?

    — Шулуугаар шэдэхэ ёһогүйбди. (Тоомгүй үхибүүд шэдэдэг ха юм).

    Шубууднай манай байгаалиие ехэ гоё болгоно ха юм, өөһэдынгөө абяагаар, дуугаар хүнэй сэдьхэл хүдэлгөөнэ, модонһоо хорхой шумуул түүжэ, суглуулжа эдинэ. Манай байгаалиин эмшэн болоно ха юм.

    — Зай, хэшээлдэ шубуухайн уурхай хэхэбди. Уурхай гэжэ юун бэ?

    — Тон, зүб хэлэнэт. Уурхайгаа юугээр хэдэг бэ? Үбһэ ногоогоор, бургааһанай шэлбээһээр хэдэг. Бидэ үбһөөр хэжэ туршахабди.

    — Иимэ олон уурхайнуудые хэбэт. Ошоод аалиханаар һуугты даа. Бидэ арюун сэбэрээр байгаалияа гамнажа, сахижа ябаха болонобди. Байгаалидамнай байдаг амитадые, ниидэдэг шубуудые хайрлажа ябаха ёһотойбди.

    —Бидэ «Борбилоо» тухай  дуу шагная.    

    — Зай, мүнөө хэшээлдэ бидэ юу мэдэхэ болообибди?