Сценарий " Уш чуул эртемниг оол"
материал (средняя группа)

                            Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение

комбинированного вида «Детский сад № 17 «Салгал»

города Кызыла Республики Тыва»

                                                                                                                                                                      Тургускан кижизидикчи башкы:

                                                                                                                                              Хертек Сайдаш Сергеевна.

КЫЗЫЛ

2023

Шиижиткен коргузугнун темазы « Уш чуул эртемниг оол»

Кол сорулгазы:

 Ооренген тоолду катаптаары,  ооренип алган тоолду  шиижиткен хевирге коргузери.

 Тыва чаагай чанчылдарга болгаш езулалдарга кижизидери.

Өөредиглиг сорулгазы:

• тыва дыл кичээлинге база өөренип турар чүүлүнге сонуургалын бедидер;
• тыва сөстерни тода адаарын чедип алыр;
• тоолду дараалаштыр кылырынга хайгааралдыг болурун өөредир.
• уругларны танцы-самга ооредир.

Сайзырадыр сорулгазы:

• уругларныӊ чугаазын, дыл-домаан сайзырадыр;
• сөс курлавырын байыдар; тыва тоолдарга сонуургалын оттурар;
• уругларныӊ тыва улустуӊ тоолдарынга даянып алгаш сос курлавырын сайзырадыры.

Кижизидикчи сорулгазы:

• кичээнгейлиг болурун чедип алыр;
• тыва улустуӊ шаандан тура сагып келген езу-чанчылдарын үнелээрин кижизидер;
• кээргээчел, дузааргак, хүндүлээчел чорукка уругларны кижизидер.

Шиижиткен коргузугнун эттирген методиктиг аргалары: тоолдун кол утказы-биле таныштырырары; мултьфильм хевиринге коргузери; практиктиг ажыл; тоолдун маадырлары биле таныштырылга ажылын кылган, оолдун чуруун чуруп кылган.

Херек чүүлдер: сценаны  тыва тоолдун хевиринче кылыры, дерип кылган тыва ог,тыва аялгалар,

Баш бурунгаар ажыл:«Уш чуул эртемниг оол»деп тоол биле номчуп берип,чуруктары биле таныштырган;тоолга хамаарышкан идик-хепти белеткеп кылган,залдын дерилгезин белеткээн.

Словарьлыг ажыл: уругларнын тыва-дылга  сос курлавырын делгемчиткен.

Шиижиткен коргузугнун  чорудуу:

1-ги кезээ:

1-ги тоолчу (Шуру): Шыяан ам, бурунгунун мурнунда, буга-деге мыйызы буступ дужуп турар шагда, кырган адалыг, ужен шаа чылгылыг, инектиг, ошку-хойлуг оол чурттап чораан чувен иргин. Оолдун адазы кырааш, бурганнай берген чувен иргин. Бир-ле хун оол боданып ора чугаалап-тыр:

       Оол (Даржай): Эр чангыс оол мен, мындыг хой малды канчаар, оон орнунга уш чуул эртемге ооренип алыйн.

             (мал-маган эдип турар хоглуг аялга-биле оол малын сургеш, залды бир долгандыр чоруур)

         2-ги кезээ:

Шыдыраачы (Сугдер): Амыр-ла, амыр! Кайыын ундун оглум, кайы чедерин ол, кандыг херектиг чор сен?

    Оол ( Даржай): Чиге мурнуу чуктен ундум, эр чангыс оол мен. Мени шыдыраалап ооредип каап корунерем, орнунга хой-ошкулеримни бээр мен.

                                                 (Хой-ошку хевин кеткен уруглар танцылаар)

   2-ги тоолчу(Мадина): Оолду шыдыраачылар уш ай, уш хонук иштинде шыдыраага ойнап билир кылдыр ооредип каап-тыр эвеспе. Оол-даа шыдыраага ойнап ооренип алгаш, орнунга хой-ошкулерин арттырып кааш, арткан мал-маганын айдап алгаш, чиге-сонгу чукче чоруп-ла каан.

  (Мал-маган эдип турар хоглуг аялга-биле оол малын сургеш, залды бир долгандыр чоруур).

          3-ку кезээ:

Илбичи (Чингис): Амыр-ла, амыр! Кайыыын ундун оглум, кайы чедерин ол, кандыг херектиг чор сен?

    Оол ( Даржай): Чиге мурнуу чуктен ундум, эр чангыс оол мен. Мени илби-шидинерге ооредип каап корунерем, орнунга инектеримни бээр мен.

                                                ( Инек хеви кеткен уруглар танцылаар)

  3-ку тоолчу (Нарана): Оол-даа илби-шидиге ооренип алгаш, орнунга инектерин бергеш, арткан малын суруп алгаш, база-ла чиге сонгу чукче чоруп-ла каан-дыр эвеспе.

(Мал-маган эдип турар хоглуг аялга-биле оол малын сургеш, залды бир долгандыр чоруур)..

      4-ку кезээ:

Санакчы (Маадыр):  Амыр-ла, амыр!Кайыыын ундун, кайы чедерин ол, кандыг херектиг чор сен оглум?

   Оол( Даржай): Чиге мурнуу чуктен ундум, эр чангыс оол мен. Санга ооредип каап корунер, орнунга чылгыларымны бээр мен. 

( Аьттар хеви кеткен оолдар  танцылаар)

      5-ки кезээ:

4-ку тоолчу (Чайнаара): Оол-даа чүзү боор, үжен чылгызын берипкеш, аалдар  кезип чоруп турарга, чарлык унген – «Чиге мурнуу чүктү эжелей чуртаан  Караты-Хаан деп кижи шыдыраа мөөрейин чарлаан, ол хаанны шүгген кижи – хаанның орнунга хаан болуп, ол төрении тудар» - деп, мындыг болган.

Оол( Даржай): - Эр чаңгыс оол бодум, бир болза хаанны-ла шүггей мен, хаан орнунга хаан-на болгай мен, бир болза, хаан-на мени шүггей барып корейн.

(дээш, чиге мурнуу чүкче хапла-ла берген, Караты-Хаанга баргаш, күдүк базып, бараалгаар).

    4-ку тоолчу (Чайнаара):  Хаан-даа шыдыраазын белеткеп, сала-ла берген, шыдыраа орту кирип чорда, оол-даа хаанны шүүр дей-ле берип-тир оо.

         6-гы кезээ:

Караты-Хаан (Каптагай): Шыдыраага бодал херек, шырбанчыга маанай херек, шай-суксундан кудуп корем кадай.

   5-ки тоолчу ( Идегел): Кадын-даа шай-суксуннун кудуп, хундулеп турган чувен иргин. Уш чуул эртемниг оол канчангаш-ла коруп олурарга, Караты-Хааннын мурнунда угаан сергедир чаагай чемни салгаш, а оолдун мурнунда оо-хоралыг угаан суларадыр, карак шокараннадыр чемни салып каан бооп тур. Ол аразында ыт ээре бээрге хаан ону коруп олурар аразында оол ооренип алганы илби-шидизи-биле Хааннын чаагай чемин бодунче солуп каап-тыр эвеспе. Хаан болгаш оол-даа чемин чигеш, оюнун улаштыр ойнап-ла эгелээннер.

  Караты- Хаан (Каптагай): (баъжын тутутунгаш) Канчап баарым ол, баъжым дескинип, карактарым шокараннаан-даа ышкаш.

(Хаан олура – ла барып дужер).

  6-гы тоолчу ( Вера): Оол-даа каш кошкеш-ле, Караты-Хаанны удуп каапкан иргин. Ооренип алганы уш чуул эртеми-биле Караты-Хааны шыдыраага уткаш, Хааннын орнунга Хаан болуп, ак оргээнин эргелиг ээзи бооп, оюн оя, чигин чире чурттап,ол төрени боду тудуп чоруй барып-тыр оо!

Тоолду тургускан башкылар база маадырларын ойнап куусеткен уруглар:

Тургускан башкы-Хертек С.С.

Дузалашкан башкылар-Монгуш М.М.Донгак А.И.

Танцы-самны тургускан башкы-Кашпык-оол О.С.

Оператор-

Сцена каасталгазы-

Тоолдун маадырларын ойнап куусеткен уруглар:

Оолду-Донгак Даржай

Караты-Хааны-Монгуш Каптагай

Тоолчулар:

1-ги тоолчу-Монгуш Шуру

2-ги тоолчу_Ондар Мадина

3-ку тоолчу-Донгак Нарана

4 ку тоолчу-Монгуш Чайнаара

5-ки тоолчу-Кужугет Идегел

6-гы тоолчу-Салчак Вера

Шыдыраачы-Кужугет Сугдер

Санакчы-Ховалыг Чингис

Илбичи- Сарыглар Маадыр

Хойлар,Инектер,Аьттар.