Фольклор
учебно-методическое пособие (старшая группа)

                                ҠАҘ ӨМӘҺЕ

Йыһазландырыу:

Йомшаҡ уйынсыҡтар, мендәрҙәр, һауыт-һабалар, ҡаурыйҙар, келәм һ.б.

Беренсе күренеш: Уртала стена буйында урындыҡ ике яғынан шаршау ҡоролған, стенала ҡулдан һуғылған келәм. Йорт эштәрендә ҡулланыла торған һауыт-һаба, уртала мейес. Уның өҫтөндәҡаҙан ҡуйылған.

АЛЫП БАРЫУСЫ: Хөрмәтле ата-әсәләр, ҡунаҡтар, балалар! Беҙ бөгөн башҡорт халҡының борондан килгән күркәм байрамдарының береһе ,,Ҡаҙ өмәһенә,, йыйылдыҡ. Йәштәр был өмәгә бик теләп барғандар, ауыр эштәрҙе байрам кеүек итеп башҡарып сыға белгәндәр. Эште теүәлләгәс, төрлө йырлы-бейеүле уйындар ойошторолған.

Беҙҙең боронғо инәй-бабаларыбыҙ ҡаҙ мамығынан мендәр, түшәктәр яһағандар. Һикеләрҙәге мендәр өйөмөнән башҡа башҡорт йортон күҙ алдына килтереп булмай. Ҡаҙ итенән аш-һыу, бәлеш әҙерләгәндәр, ә йәй көндәре ҡаҙҙарҙы элеп киптергәндәр. Ҡаҡланған ҡаҙ барлыҡ байрамдарҙың иң тәмле һыйҙарынан һаналған һәм хәҙер ҙә шулай.

ТАЛҒЫН ҒЫНА КӨЙ ЯҢҒЫРАЙ

Хужабикә мейес эргәһендә әҙерләнеп йөрөй. Бер ҡыҙ бала йүгереп килеп инә.

Ҡыҙ бала:  Көҙгө байлыҡ, көҙгө муллыҡ-    (Илгизә)                                            

                     Аыулда ҡаҙ өмәһе.

                     Йәше-ҡарты, бала-саға

                     Шау-гөр килә һәммәһе!!!

,,ҠАҘҘАР БЕЙЕҮЕ,, (ҡыҙҙар)

Ҡыҙ бала:  Ҡыҙҙарҙы ҡаҙ өмәһенә саҡырып килдем. Хәҙер килеп етәләр.

Хужабикә: Рәхмәт төшкөрө, бик уңған шул ейәнсәрем.

ҠЫҘҘАР ИШЕК ШАҠЫП КИЛЕП ИНӘЛӘР.

Ҡыҙҙар: Һаумыһығыҙ, инәй!!!

Хужабикә: Иҫәнмеһегеҙ, туғандарым, ҡыҙҙарым.

Ҡыҙҙар: ҡаҙ өмәһе ҡотло булһын!!!

Хужабикә: Иҫән-һау ғына килеп еттегеҙме? Әйҙәгеҙ ҡыҙҙарым, ултырышығыҙ. Бик шатлыҡлы көнөм бит бөгөн, ҡаҙ өмәһен минең йортомда үткәрәбеҙ. Ҡаҙҙарым да бик уңды быйыл. Һаҡлап ҡына үҫтерҙем инде үҙҙәрен (йырлай)

Йәйҙәр үтте, көҙҙәр етте

Бик һимерҙе ҡаҙҙарым

Ҡаҙ йолҡоша ейәнсәрем.

Күрше –тирә ҡыҙҙарым.

(ҡыҙҙар ҡаҙ йолҡалар)

Ҡаҙ йолҡоған арала йырлап ултыралар

ЙЫР,,ҠАҘ ҠАНАТЫ,,  

(Ҡыҙҙар йырлап бөтөүгә, малайҙар тауышы ишетелә)

Ҡыҙ бала: Ҡыҙҙар, малайҙар килә! Хужабикә апай малайҙарҙы индерәйекме?

Хужабикә: Егеттәрһеҙ ҡаҙ өмәһе буламы инде ул? Әбей-бабайҙарыбыҙҙан ҡалған йола бит ул. Тик һеҙ, ҡыҙҙар, малайҙар килгәс тәртипле булығыҙ.

Ҡыҙ бала: үпкәләшеп ҡайтып китһәләр?

Хужабикә: Ысын егеттәр булһалар үпкәләмәҫтәр.

Малайҙар: Һандуғастың балалары

                    Талға ҡунғандар икән.

                    Ҡыҙҙарығыҙ тырышып эшләй,

                     Бигрәк уңғандар икән!

Инәй: Буҫа хаҡын йәлләмә,

            Һиңә кәңәш шул егет,

            Ҡыҙҙар йөҙөн күрәм тиһәң.

            Аҡса түләп ин егет!

Малай: Буҫаға хаҡы ҡапсыҡта,

               Индек ишек асыҡҡа.

               Егеттәрҙең күстәнәсе

               Һеҙгә булыр танһыҡҡа (күстәнәс бирә)

Инәй: Ҡаҙ ҡанатын мин тотам,

             Арағыҙға мин баҫам.

             Аҡса йәлләп тормағыҙ

             Кем ысын егет, шул алһын!

Хужабикә: Ҡанат һатам, ҡанат һатам

                     Яҡшыһын һайлап ҡарап.

                    Егет булһаң, ҡанат ал.

                    Бер алтын сығарып һал!

Ҡыҙҙар, егеттәр: Йүгер, йүгер тиҙерәк,

                                    Беҙ ҡарайбыҙ кем шәберәк?

УЙЫН ,,КЕМ ШӘБЕРӘК?,,

Инәй: Афарин, балалар! Ә хәҙер беҙҙең егеттәр үҙҙәренең һөнәрҙәрен күрһәтһендәр әле.

БЕЙЕҮ ,,ЕГЕТТӘР,,

Инәй: Ҡыйғаҡ, ҡыйғаҡ ҡаҙ ҡысҡыра.

Ҡараштары күктәрҙә.

Баҡсабыҙҙа ҡаҙ өмәһе-

Күңел асыу күптәргә.

Хужабикә: Малайҙар-ҡыҙҙар, ҡаҙҙарҙы йылғаға алып барайыҡ, сайҡатып алып ҡайтайыҡ. Юлға ҡаҙҙарҙың ҡаурыйын ташлап барығыҙ. Был борондан ҡалған йола. Шулай итһәгеҙ , икенсе йылы ла ҡаҙҙар һимеҙ булырҙар.

Балалар ҡаҙҙарҙы алып сығып китәләр.

Хужабикә: Балалар, ҡаҙҙарҙы йылғала йыуып килгәнсе, самауыр ҡуйып ебәрәйек, бәлешебеҙ ҙә бешкәндер инде.

(Балалар ҡаҙҙарҙы тотоп килеп инәләр)

Инәй балаларҙы маҡтай, маҡтай: Балалар барығыҙ күңел асып, бейеп-йырлап алығыҙ.

ЙЫРЛЫ-УЙЫН,,КОСИЛКА-МОЛОТИЛКА,,

ИНӘЙ: Өй эстәре мамыҡ ҡына.

             Шатлыҡ тулды өй эсе.

             Әй, өмәләр! Күңелдәргә

             Байрам –ябай йорт эше.

Хужабикә: Ҡаҙ ҡанаты, ҡаҙ өмәһе

                    Йылдарында бер була.

                   Үҙе йырлы, үҙе моңло

                   Ауыл шатлыҡҡа тула.

ЙЫР,,СУМА ӨЙРӘК, СУМА ҠАҘ!,,

Хужабикә: Афарин, балалар! Бигерәк матур йырланығыҙ. Әйҙәгеҙ, ҡаҙ бәлешен ауыҙ итергә