Чуаш халык уеннары
картотека (средняя группа)

Чуваш халык уеннары

Югары категорияле тәрбияче:

Лотфуллина Ләйсән Глүс кызы

Торналар  (Тарналла)

 бер уенчы – сакчы, икенчесе  торна ,

 калганнары-кош балалары. Каравылчы

 борчак кырын саклый. Балалары   белән торна

  басуга борчак чүпләргә  килә. Сакчылар

 аларны тота. Кошны тоткач,

 ул аны үз йортында борчак кыры

читенә илтеп  куя. Тотылган

кош янына торналар  килә һәм җыр җырлый:

Эх торнакай безнең торнакай,

Әнинең йортын онытмадыгызмы?

Торнакай  җавапка җырлый:

Мин онытмадым, әмма бүген

Борчак кырында

Мине сакчы тотты,

Читлеккә  утыртты.

Торна балалары белән  борчак кырына оча. Каравылчы аларны тота.

Уен кагыйдәләре. Кош балалары һәм торна һәр тотылган кошлар янына киләләр. Я тоткыннан коткаралар, я барысы да тотылып беткәнче уен дәвам итә.

Пешекче (Çăкăр пĕçерекен)

Уенчылар арасында – пешекче  сайлана. Калганнары бер-бер артлы парлашып тора. Пешекче колонна җитәкчелегендәге уенчыларга аркасы белән тора һәм: «Мин икмәк пешерәм», - ди.

Уенчылар: « Пешереп өлгерәсеңме?»

Пешекче: “Өлгерәм”.

Уенчылар: « Куып җитә аласыңмы?

Пешекче: «Булдырып карыйм!»

Соңгы пар уенчылары пешекче яныннан йөгерә, пешекче аларны тота.

Уен кагыйдәләре. Пешекче уенчыларны кулларга кагылып китеп туктата. Әгәр пешекче уенчыларның берсен тотса, аның белән парда тора. Парсыз калган уенчы пешекче була. Пешекче беркемне дә тотмый икән уенны алып баручы  булып кала.

Атлар (Лашасем)

уенчыларның берсе сатып алучы , калганнары атка һәм хуҗаларга бүленә. Хуҗалар атлар янына килә һәм: "Минем атым кем булырга тели?» Атлар хуҗаны сайлыйлар. Аннары уенчылар парлап түгәрәккә  баса, хуҗасы Ат артыннан тора. Сатып алучы туры килә, бер хуҗалары белән сатулаша:

- Ат сатыламы?

-Сатыла!

- Күпме тора?

- Өч йөз сум.

- Өч тиен дә бирмим.

Сатып алучы һәм хуҗа бер-берсенә каршы йөгерә. Атка кадәр беренче булып йөгергән уенчы аның хуҗасы була.

Уен кагыйдәләре. Уенда бер үк вакытта гамәлдә булган ике һәм аннан да күбрәк сатып алучы булырга мөмкин. Сатып алучы атка беренче булып барып җитә икән, рольләре белән хуҗасы үзгәрә.

Сукыр тәкә (Суккăр такалла)

Жирәбә буенча сукыр тәкәне сайлыйлар. Аңа күзенә  яулык  бәйлиләр һәм ишек янына куялар. Ул ишек тоткасына тотына  һәм:

Ишек нык бик  нык,

Ул өйгә безне кертми.

Яхшы үсүче,

Бу ишекне җиңел узачак.

Сукыр тәкә  кулларын җәеп баса, уенчылар  ишек аша чыкмакчы булганда тота.

Уен кагыйдәләре.  Сукыр тәкә күзен ачмаска  тиеш . Уенчылар качып чыгарга тырышалар. Тотылган уенчы сукыр тәкәгә әверелә.

Урманчы (Вăрман хуралçиллĕ)

Уенчыларның берсе урманчы булып сайлана. Калганнары мәйдан буйлап йөриләр сөйлиләр:

Без урманда  йөрибез,

Үләннәрне  җыябыз,

Кәҗә өчен  бәрән өчен

Бозаулар  өчен дә.

Урманчы мәйданчыкка йөгереп чыга һәм уенчыларны тота.

Чишмәләр  (Юхан шывсем)

уенчылар  2-3 командага бүленәләр  һәм мәйданчыкның төрле урыннарында бер-бер артлы тезеләләр.

 “Чишмәләр” сигналына  барысы да төрле юнәлешләрдә йөгерә башлыйлар  ( һәрберсе үз колоннасында). "Зур Идел"сигналы буенча уенчылар бер колоннага кушыла.

Уен кагыйдәләре:  уенчыларга  артында торучы уенчыларны нык тотарга кирәк. Уенчылар бер-бер артлы, колоннадан чыкмыйча гына йөгерәләр. Уенчылар  “Зур Идел”  сигналыннан соң гына бер колоннага төзелә.»

Буш өй (Пушă пуртлĕ)

уенчылар бер берсенән 3-4 м аралык белән түгәрәккә тезелеп басалар . Уенчыларның берсе алып баручы  булып сайлана. Ул түгәрәк уртасына чыга. Уенчылар  җиргә түгәрәкләр  (өйләр)сызалар һәм уртага кереп басалар. Бервакыт алып баручы  кычкыра  "Юлга!" Уенчылар өйләр белән алмашалар. Уенны алып баручы  бу өйләрнең берсендә урын алмакчы була.

Уен кагыйдәләре. Уенчылар өйләр белән алышканда уенны алып баручы бер өйгә кергәч шунда кала, ә арткан уенчы уенны алып баручыга әверелә.