Әбйәлилем- тыуған илем.
план-конспект занятия (средняя группа) на тему

"Әбйәлилем- тыуған ерем"

Ғиләжева Зөлфирә З.

Маҡсат:

А. Игибаев шиғырҙарында йәнле  hәм  йәнhеҙ  тәбиғәт тураhына  белемдэрҙе  аңлау,  дөйөмләштереү,  ҡабул  итеү.  Балаларзын  ан- зиhенен,  хәтерен,  телмәрен  үҫтереү.  Яҙыусы  Әсхәл Әхмәт- Хужа  менән  таныштырыу.

Һүҙлек  эше:

 Әбйәлил,  Мауыҙҙы  күле,  ыласын,  бөркөт.

Йыhазландырыу:  

Урал  тауы,  Мауыҙҙы  күле,  Әбйәлил  районы  картаhы,  Әсхәл Әхмәт- Хужа  hәм  Айhылыу Йәғәфәрованың  портреты.

Дәрес  барышы:

 - Балалар,  Әбйәлил  районы  хозур  тәбиғәте,  гүзәл,  hоҡланғыс  урындары  менән  дан  тота.  Бөгөн  беҙ  тыуған  еребеҙҙең  мөғжизәләре  менән  танышыр  өсөн  сәйәхәткә  сығабыҙ.  Бына  был  Әбйәлил  районы  картаhы,  кайҙа  ҡызыл  тунәрәктәр,  шул ерҙәрзе  барып  курәбеҙ.

Сәйәхәтебеҙҙе  малайҙар  башлай,  улар  беҙҙе  Урал  тауының  бейек  тубәhенә алып  менәләр  ҙә  тирә-  якты  яңғыратып  шиғырҙарын  hөйләйҙәр.

1-се  бала:  Иң ҡәзерле,  иң hөйөклө

                   Тыуып  уҫкән  ил  бит  ул,

                   Йөрәктәрҙә  тамыр  йәйгән

                   Шиңмәҫ  торған  гөл  бит  ул.

2- се бала:  Тыуған  илем-  бәхет  иле,

                  Тыныслыҡтын  маяғы;

                  hинең  өсөн  йән  йәл  түгел

                  Эй  hин,  изге  Тыуган  ил!

- Балалар,  райондағы  ниндәй  тауҙарҙы  беләhегеҙ?

- Урал,  Кыркты  hәм  башкалар.

- Эйе,  дөрөҫ.  Урал  тауына  арнап  шиғырҙар,  әкиәттәр  ижад  ителгән.

-" Йомағымды  йомған  хайуандар" тигэн  йомак  ҡойоу  ярышын  башлайбыз.

1. hыйыр  менән  бутай  күрмә,

Ҡарана  алан- йолан,

Ҡыуак  hымак  мөгөзө  бар,

Исеме  уның... (болан).

2. Ерҙе  hөрөп  аҙык  эҙләй,

Мырҡ- мырҡ  мырҡылдай  (ҡыр сусҡаhы).

3. Урманда  була, ағаста  ҡуна,

Артынан  күптәрҙе  эйәртә,

Йөрөтә,  йүгертә, өшөтә, тирләтә,

Бай  яғаhын биҙәтә (hуҫар).        

- Урал  тауы  тағы  ниндәй  хайуандарға  бай?

- Айыу,  төлкө,  бүре, ҡуян, hеләүhен,  тейенгә.

- Ә  Уралдағы  ниндәй  ҡоштар  йомағына  йомолған?

1. Көндөҙ  уның  күҙе  hуҡыр

Әллә  тығылған  бөкө?

Төнөн  hунарға  сыға

Шар  күҙле  матур...(өкө).

2.Ҡаяларҙан  hауаларға

Йәйеп  оса  ҡоласын.

Бөркөт  кеүек  ҡыйыу ҙа ул,

Матур ҙа  ул...(ыласын).

3. Йы р- моңдарға  күм  ерҙе,

Илаhи  мәл- таң  тыуғас.

Тәбиғәткә  сикhеҙ  ғашик,

hоҡланғыс  ҡош...(hандуғас).

- Балалар,  тағы  ниндәй  ҡоштарҙы  беләhегеҙ?

- Ҡор,  сел,  тумыртка,  кәкүк.

- Урал  тауы  шифалы  уләндәргә, төрлө  ағастарға  бик  бай.

- Балалар,  Ҡужан  ауылы  эргәhендә  урынлашҡан  Бөҙрә  ҡарағастарҙа  булғанығыҙ  бармы?

- Эйе.

- Был  11  ҡарағас  иҫ  киткес  матур.  Уларзың  бейеклеге  6-7  метр.  Әгәр ошо  ҡарағасты  ҡосаҡлап  теләк  теләhәң,  теләгең  ҡабул  буласаҡ.

Физ. тәнәфис: Ел иҫә, иҫә, иҫә,

Ағастарҙы  hелкетә.

Ел әкрен, әкрен, әкрен

Ағастар үҫә, үҫә.

- Балалар,  Ҡырҡты  тауына  hыйынып  ятҡан  ҙур  күлдең  исемен  кем  белә?

- Мауыҙҙы  күле.

- Мауыҙҙы  күлендә  булғанығыҙ  бармы?

- Булғаныбыҙ  бар,  hыу  инәбеҙ,  ҡомда  ҡыҙынабыҙ,  балыҡ  тотабыҙ,  катамаранда  йөрөйбеҙ,  рәхәтләнеп  ял  итәбеҙ.

- Эйе,  Мауыззҙҙы  күленең  hыуы  үтә  күренмәле  таҙа,  hыуы  hәм  батҡағы  шифалы,  төрлө  балыҡтарға,  hыу  ҡоштарына  бик  бай.  Эргәhендә  тирә- яҡҡа  билдәле  "Яҡты- күл"  шифаханаhы  урынлашҡан.  Ошонда  уҡ  балалар  ял  йорто  ла  бар.

- Әйҙәгеҙ, беҙ  уларға  уйын  өйрәтәйек.

Уйын: " Күмәк  таш".

Таштарҙы  усҡа  алып  ҡул  hырты  менән  тотоп  алырға  кәрәк.

- Балалар,  hеҙ  ниндәй  йылға  исемдәрен  беләhегеҙ?

- Моhак,  Мунсыҡ,  Иҙәш,  Ҡызыл  hәм  башкалар.

- Беҙҙең  яҡтың  йылҡа  буйҙары  йәйрәп  ятҡан   болон- туғайҙарға  бай.  Әйҙәгеҙ  ошо  туғайза  " Аҡ  тирәк- күк  тирәк" уйынын  уйнайык (уйын уйнайҙар).

- Ә  йылғаларыбыҙҙа  hыу  инеп  үҫкән  ҡыҙҙар  бигерәк  тэ  матур,  сибәрҙәр.  Бына  беҙҙең  ҡыҙҙар  кеүек.

Әй,  hылыуҙар,  йәшен- ҡартын

Бейеп  хайран  итегеҙ!

(Ҡыҙҙар  башҡарыуында  лирик  бейеу).

- Балалар,  батырҙар  кем  ул?

- Әйе,   шуларзын  береhе  Урал  батыр.  Урал  батыр мәңге  йәшәтә торган  шишмәнән  hыу  алып  тирә-  яҡҡа  hипкән,  шуға  ла  беҙҙең  тәбиғәтебеҙ  шундай  матур,  гүзәл.

- Урал  батыр  кеүек  егеттәребеҙ  бармы?

- Бар!

- Беҙҙең  егеттәр  кеүек  батыр  егеттәр  тыуған  ерен  hаҡлап  яуга  барғанда  бер  ҡулында  ҡылыс  булhа,  икенсе  ҡулында  ҡурай  булган.  Әйҙәгеҙ  беҙҙә    ҡурай  моңон  тыңлап  алайыҡ.

Ирәндектең  йор  ҡурайы

Моң  сығартҡан  саҡтарҙа,

Ҡурай  моңона  ҡушылып

hөйләр  кеүек  таштар ҙа.

( балалар ҡурай  моңон тыңлайҙар).        

Ә   инде  иң hоҡланғысы-  ошонда  йәшәгән халык,  улар  төрлө  милләт  халыҡтары  менән  дуҫ,  татыу,  берҙәм  булып  йәшәйҙәр  hәм  эшләйҙәр.

Әйҙә  күкрәп  сэскэ  атhын

Дуҫлығыбыҙ  түтәле.

Ошо  дуҫлыҡ  түтәленең

Мәңге  шиңмәҫ  сәскәләрен

Ел- дауылдан  ҡурсалаусы

Беҙ  Әбйәлилдәр  эле.

Балалар,   Ҡырҡты тауы итәгендә Амангилде ауылы урынлашкан. Ошо ауылда шағир, тәжремәсе  Әсхәл Әхмәт- Хужа тыуған. Ул тыуған ерен,  илен, телен бик ярата. Уға арнап шиғырҙар яҙа. Тағы  бер яҙыусыбыҙ ул Айhылыу Йәғәфәрова,  ул Красная  Башкирия ҡаcабаhында йәшәй. Айhылыу Йәғәфәрова балалар өсөн бик күп әкиәттәр hәм шиғырҙар яҙа.

Беҙҙә еребеҙҙе, тыуып үҫкән Әбйәлил еребеҙҙе яратайык, уны hаҡлайыҡ. Күлдәрен бысратмайык,  урманда ағастарын,  шифалы уләндәрен йолҡмайыҡ.

Дәресте тамамлап ҡыҙҙар шиғыр ятлайҙар.

1-се бала: Бер ергә карайым үҙем,

Бер зәңгәр күктә күҙем,

Һин генәhең  бер генәhең

Ғәзиз илкәем минең.

2-се бала: Туҡ башаҡтарҙы иркәләп

Киң баҫыуҙа уйнай ел.

Күҙ куреме етмәй күреп,

Ниндәй киң hин,Тыуған ил!

3-сө бала: Тир- якта урман шаулай,

Гөл-сәскәле еркәем.

Матурҙарҙан- матур уҙең

Тыуып үҫкән илкәем.

4-се бала: Бар йыhанға нурын сәсеп,

Балҡып ятаУралым.

Ҡоштарыңдың моңо булып

Күңелемә уралдың.

5-се бала: Һин бит аҫыл таштан аҫыл,

Илhам шишмәм hин генә.

Йорәкте йырҙа тибрәткән

Тыуған илем бер генә.