Конспект НОД по развитию речи "Уш чуул эртемниг оол"
план-конспект занятия по развитию речи

                          МАДОУ д/с «Хээлер» г. Чадан Дзун-Хемчикский район.

«Уш чуул эртемниг оол»

(Улуг болук уругларынга тыва аас чогаалы-биле холбашкан чугаа сайзырадылгазынга  кичээл)

                                                                        Кижизидикчи башкы: Ондар С.С.

Темазы: Тыва улустун тоолу «Уш чуул эртемниг оол»

Сорулгазы: 1 Тыва ул-н тоолу «Уш чуул эрт-г оол»деп тоолду катаптап, айтырыглар дузазы-биле долу шын харыыны чугааладып ооредир.

2 Улустун аас чогаалын ажыглавышаан уругларнын дыл-домаан сайзырадыры.

3 Эп найыралдыг болгаш эртем номга хумагалыг номну арыг силиг, азыг булунун сыкпас ,хириктирип болбас деп  кижизидери.

Дерилгези: Слайдыда уш чуул эртемниг оолдун чуруктары, оглер, тыва музыка аялгазы Игил,шыдыраа, саннар карточкалары, улуг парлап каан чуруктар.

                                                                   Кичээлдин чорудуу

( Залда музыка салып каан аялга аайы-биле уруглар оожум кирип келгеш оглер салып каан столдарга олуруп алырлар)

- Экии уруглар. Богун бисте аалчылар башкыларывыс аалдап келген дир башкыларывыс-биле мендилежиптээлинерем.

- Амыр,амыр!

Башкыларым

Амыр,амыр эжим оорум,

-Богун бо кичээливисте бистин-биле ойнап хоглеп, ооренип алыр дээш аалчы ойнаар кыс  Ай-Кыс аалдап чедип келген дир.Силернин ооренип эрткен тоолунарны дыннааш дыка ооруп амырап турар дыр уруглар бо ойнаар кыс Ай-Кыскка Оскус-оолдун ооренип алганы эртемин ооредип каар бис бе уруглар.

-Чээ.

-Тыва улустун аас чогаалында кандыг-кандыг жанрлар бар ийик уруглар Ай-Кыска айтып берээлинер.

Тывызыктар, улегер домактар, когудуглер, дурген чугаалар, опей ырылары, узун тыныш, чечен чугаалар, тоолдар.

- Тоолдар дыннаарынга ынак силер бе?

-Ие

-Тоолдар кандыг-кандыг хевирлерлиг ьолурул уруглар?

-Маадырлыг, хуулгаазын, дээс-дараалашкак, д.о.о…

-Эр хейлер кончуг шын харыыладынар Ынчаарга бо Ай-Кыскка ооренип эрткен тоолдарывыс чуу деп тоолдар иик уруглар адап корээлинерем: Ак сагыш кара сагыш, дон-хоожук, бадарчы лама, дилги-биле ала-сааскан, Койгун-биле моортай д. о.о…………

-Эрткен кичээлде ооренгенивис тоолдун адын кым адаптарыл? Уруглар?

-Уш чуул эртемниг оол.

-Шын дыр.

-Ам ойнаар кызывыс Ай-кыскка Оскус-оолдун канчаар эртемге чедип алганын коргузуп силер база дузалажып айтып берип корээлинерем уруглар.Силер дузалажып ойнаар кыс Ай-Кысты ооредип каар болзунарза ол силерни кажан-даа утпа эштеринге силерни мактап чеддер деп турар дыр.

-Чаа Оскус-оолдун кол утказын чугаалап корээлинерем.

( Телевизорда слайд чуруктарны корбушаан уруглар дистинчир чугаалап эгелээр)

Чангыс адалыг 30 шаа ошкулуг, 30 шаа инектиг, 30 шаа чылгылыг Оскус-оол чуртап тур. Оон кырган адазы кырааш кызыл дустай берген иргин.Оскус-оол-даа чузу боор мынча хой мал маганны канчаар мен дээш Оон орнунга эртем билигге ооренип алыйн дээш чиге сонгу чукче чоруп-ла каан. Улу арт кырынга унуп келгеш коорге уш ог турган. Ол оглернин бир дугаарынче кире бээрге ында улус шыдыраада ойнаан турганнар.

-Экии!!  мени шыдыраанарга ооредип каап корунер, мен силерге 30 шаа ошкумну бээр мен деп тир.Бир айнын 30 хонуунда Оскус-оолду шыдырааладып ооредип каан дыр. Оскус-оол-даа четтиргенин илереткеш улашыр-ла чоруп ора 2 дугаар огже кирип келген . Ында хамык улус сан санап турар болган дыр. Оскус-оол база-ла 30 шаа инээн бергеш саннап ооренип алгаш улаштыр-ла чоруп каан дыр. Оон 3-ку огге кирип келгеш коорге илби шидиге ужук-бижикте ооренип номчутунуп турар болган.

-Оскус-оол-даа мендилешкеш  мени база ужук бижикке илби шидинерге ооредип каап корунер , мен силерге 30 шаа чылгымны бээр мен деп тир. Ужен шаа чылгызын бергеш айнын 30 хонуунда ужук-бижикке илби шидиге ооренип ап тыр. Ол-ла чоруп орарга Караты-Хаанын аалынга келгеш Хаанга чугаалап тыр.

-Арт кырында 99 кижи бажы бар дыр силернин биле шыдыраага маргыжып корейн, бир эвес уттуртуп алыр болза мээн бажым-биле 100 болур, а силер уттуртуп алыр болзунарза силенин бажынар-биле 100 болур деп тир.

Оскус-оол биле Караты-Хаан-даа уш катап ойнааннар, ойнап ора илби шидизи-биле коруп орарга, Хаанын мурнунда эки баш сергедиир, а Оскус-оолдун мурнунда баш дээскиндирер,  карак шокараннадыр чем салып каан бооп тур. Хаан корбейн баар аразында солуй каапкаш Хааны тиилеп удуп каан дыр оо! Мал маганны чок-даа болза ол эртемге ооренип алгаш оюн оя чириин чире чурттап чоруп тур оо!!

-Ам Ай-Кыс ойнаар кызывыс бистин тоолувус дыннааш удуур деп барып тыр сула шимчээшкиннерден кылып корээлинерем.

- Улуг салаа  одун че

Айтыр салаа  одун че

Ортун салаа  одун че

Кем чок салаа одун че

Хеймер сала одун че

Адыш база о-дун -че

Хун хуннеп келди,

Мал маган оттап унду.

Улуг сала уду че

Айтыр сала уду че

Ортун салаа уду че

Кем чок сала уду че

Хеймер сала у-ду- че

-Ам Ай-Кыскка кончуг чараш оскус оолдун 30 шаа чылгызын,30 шаа ошкузун, 3- шаа инээн чуруп коргузуп берээлинер че уруглар.

-Ам кичээливистин тунелинде эртем дугайында улеге домактардан чугаалаптаалынарам.

Эртем чокта

Эртен база дун.(Буян-Билиг)

Ужук билбес кижи

Унну чоктан дора(Алдын)

Тараадан халбактанган-тодуг,

Малдан халбактанган- каас.

Ээремнин дуву ырак,

Эртемнин дозу ырак.(Эртине)

Сеткилдин бичези херек,

Эртемнин улуу херек.(Диана)

-Ойнаар Кызызывыс Ай-Кыс дыка амырап хоглеп тур уруглар ам оске группанын уругларындан ангы-ангы чуулдер ооренип алыр дээш чоруур деп барган дыр байырлажыптаалынар.

-Байырлыг.