Открытое занятие "Кырган-авам даараан тону"
классный час по развитию речи (старшая группа)

№

Кичээлдин этаптары:

Ооредиглиг кичээлдин чорудуу:

Башкынын ажыл чорудуу:

Уругларнын ажылы:

Уези

1.

Организастыг кезээ:

Башкы: Экии, уруглар!

Башкы: Шупту тогерик кылдыр турупкаш, бот-боттарывыс – биле мендилежип корээлинер!  

Четтинчипкеш долгандыр

Чергелештир туруптаал,

Кайгамчыктыг демниг бис

Мен сээн оннуун,

Сен мээн оннуум

Холдарывыс дынзыг туткаш,

Куспакташкаш, хулумзуруул.

Уруглар кирип келгеш, долгандыр туруп алырлар.

Уруглар холдарындан туттунчупкаш, бот -боттарынче хулумзуруур.

1 мин.

2.

Проблемалыг байдалы.

Башкы: Богун  бистер кодээде кыштагда чурттап турар, кырган-ававыстын даараан чараш тыва тону биле таныжар бис. Кырган- ававыстын аалында азырал дириг амытаннар бар:  Оларнын аразындан хойнун, хураганнын  кижиге ажык-дузазын  ооренип билип алыр бис. 

Башкы:  Тыва кижинин аалында кандыг азырал дириг амытаннар барыл? Адап корунерем! 

Башкы:  эр-хей, угаанныгбайлар! Шупту азырал дириг амытаннарны билир-дир силер, ам ол кырган-ававыстын кыштаа-биле таныжып, кыска видеону коруптээлинерем! аян-чоруувусту уламчылаар бис бе?

Кырган-авам аалынга

Кыжын, чайын баар мен.

Хураганнар кадарар,

Хулээлгемни утпас мен.

Уруглар: инек, аът, хой, ошку.

3 мин.

3.

Ортаакы кезээ:

Башкы: Корген аалывыста хойлар дыка ковей-дир бе? Ол аалче бис баар дээривиске дыка ырак, баар оруу база дыка берге-дир. Ынчангаш аалдын ээзи кырган-авай биске боду аалдап келген-дир. Уткуп, мендилежиилинер уруглар!

Кырган-ава: Амыр-ла, уругларым!

Уруглар: Амыр-ла, кырган – авай! 

Баш бурунгаар кырган-аваны белеткеп каан турар.

1 мин.

Кырган-ава: Мээн богун мында аалдап келген ужурум болза силерге бодумнун холум-биле алгыдан даарап турар, тыва тоннун дугайында тайбырлап берейн, дыннанар, уругларым.

Мындыг улегер домак бар: «Хойлуг кижи каас, инектиг кижи тодуг».

Хой-дээрге авазы, хураган-дээрге хойнун толу – деп билип алынар.

Хойнун кежинден кайгамчык чылыг хептерни,  алгы тоннар,  чоорганнарны  кылып турар. Дугунден хойленнер, уктарны аргып турар. Силерге коргузер дээш белен эттеп каан алгылар, аргып каан уктар, хойлен база эккелдим. Тудуп корунер даан, чымчак, хоюг, дуктуг, он чузуннуг.  

     Бо бичии тыва тонну даараарда хураганнын кежин божа-биле чаггаш, чымчадыр ууштап аар. Мындыг алгыларны эптей салгаш тон кылдыр быжып алгаш, даараар. Кырындан чараш, быжыг болзун дээш торгу-биле додарлап алыр. Хураган кежинден даараан тоннар чымчак, чараш, чылыг, эптиг боорга уругларымга даарап берип турар мен.

Бо улуг тонну хойнун кежи-биле даараан. Хой кежи хураган кежинден кылын, ынчангаш аар боорга улуг улуска даарап турар. Хой кежинден даараан тон шык тыртпас, кыштын чыккылама соогунда-даа кеткен кижи донмас болур.

Башкы: Ынчангаш кадарчы кижи хоюнга дыка ынак боор, одарга кадарып чорааш, оларны чассыдып, чаптап, чарашсынып, хову-шолге, арга-арыгга чангыландыр ырызын бо-ла ырлай бээр.

 Кадар оъттуг ийни                         Авам аалга арткаш

казып-казып оъттаар                      Анаа черле орбас

Хоюг аккыр дуктуг                         Хураганнар ажаар

Хоюм чараш, оой-эй                       Хуузун черле утпас
кожагарда ачам                               Алызында барып

Хоюм дозуп хунзээр                      Авам, ачам салгап

Чалымнарга ыры                            Кажаа сынмас хойну

Чангыланыр, оой-ээй                     Кадарар мен, оой-ээй

Кырган-ава:

- Кымнарнын аалында хойлар бар уруглар?

Башкы:

Кескиндилер чыып тургаш,        

Кедергей дээн чараш тонну,                            

Карак шилин кедипкенде,

Кайгамчыктыг уран-шевер,

Кымдан артык даараптар,

Кым-дыр че, тывынарам?

Уругларга тудуп суйбадып коргузер.

Ылгалын

Хой, хураган, улуг тон, бичии тон деп катаптаар.

Башкы уруглар-биле катай ырлаар.

Уруглар харыылаар.

10 мин.

Кырган-ава: Эр-хейлер!

 Садигинерге баргаш чиир кылдыр боорзактан берип каайн. Мени чалаанынар дээш четтирдим, тыва хевинер кедип чорунар, уругларым. Байырлыг!

Музыка оожум

Уруглар: Четтирдивис, байырлыг! (кырган-ава чоруптар).

 0.5 мин.

«Кадыкшылдын минутазы»

Башкы:  кырган-ававыстан тыва тоннун дугайында билип алдывыс, шылай берген боор силер ажылдаарывыс мурнунда сула шимчээшкин «Матпаадыр алышкылар» деп, оюнну мээн — биле кады ойнаптаалынар. 

Оюн: «Матпаадыр алышкылар»

Матпаадыр — чайганыыр

Бажы – Курлуг- бажын чаяр.

Ортаа —  Мерген — олурар

Уваа — Шээжен — удуур 

Биче —  Боовей — маннаар 

Кылбас тутпас ажылы чок,

Кежээпейлер алышкылар. 

1 мин.

5.

Практиктиг ажыл.

 Башкы: Тыва тон кандыг боор ийик, уруглар? Тыва тонну ангы-ангы оннерлиг, хээлерлиг торгу-биле каастап каан боор ийик бе? Ам бис база тыва тондан каастап корээлинерем!

Уруглар-биле ажыл.

Аппликация. Тонну каастаары.

5 мин.

Кичээлди быжыглаашкын.

Хой дээрге чул! Хураган дээрге чул? Хойнун дугунден кежинден чуну даараар,аргыыр?

Уруглар харыылаар

2 мин.

Туннел:

Башкы: Тыва хевинер кедип, хундулеп чорунар! Чипсы, кириешкинин орнунга тыва далган, боорзактан чип чорунар! Кичээлге шупту кызымак ажылдаан,  эр – хейлер!

Тыва хепти кедипкеш, боованы чиптерге куштуг апаар видеороликти коргузер!

Эки кичээлдээннерни мактаар.

2.5 мин