Теве чуге чараш эвес апарганыл
план-конспект занятия по развитию речи (средняя группа)

                         Тыва улустун тоолу «Теве чуге чараш эвес апарганыл?»

  Сорулгазы: Уругларнын холегелиг тоолду ойнап билирин быжыглаар.

Ооредиглиг сорулгазы: дыннаан тоолун ойнап билиринге, кол маадырнын дугайында кыска чугаа чогаадып билиринге ооредир;

Сайзырадыр сорулгазы: уругларнын диалогтуг болгаш харылзаалыг чугаазын, угаан бодалын, кичээнгейин сайзырадыр;

Кижизидилгелиг сорулгазы: тыва улустун аас чогаалынга, дириг амытаннар оранынга уругларнын сонуургалын бедидип кээргээчел чорукка кижизидер.

Методиктиг аргалары: айтырыг-харыы,тайылбыр, оюн аргазы,чуруктар корулдези.

Херек чуулдер: ширма, лампа азы фонарь, аннар дурзузу,тыва хептиг ойнаар-кыс,хааржакчыгаш,мнемотаблица, синквейн чуруктары, ЖК телевизор (ноутбук).

Баш бурунгаар чоргустунган ажыл: уругларга тоолду  номчуп берген, мендилежилге шулуун ооренген, словарьлыг ажыл: могеннер, байыр-найыр деп состерге эрткен.

Кичээлдин чорудуу:

Уруглар, бо хун бисте аалдап келген аалчылар-биле мендилежиптер бис бе:

Алдын хунум, ак-кок дээрим

Арга-арыым, арыг суум

Ан-меним, ангыр кужум

Ие черим,эргим авам

Эш-оорум, башкыларым

Амыр-ла,амыр!

-Эр-хейлер! (Эжик соктаар) Эжик соктап тур, кым келген чоор уруглар коруптейн. Тыва хептиг ойнаар-кыс кирип келир. Башкы тудуп алгаш уруглар-биле мендилежир.

-Экии, уруглар! Мени болза Чинчи дээр. Мен силерден дуза дилеп келдим. Бичии болукке тоол ойнап бээр дээримге чааскаан мен, менээ дузалажып бээр силер бе, уруглар? (уругларнын харыызы).

Мен куруг кээр эвес дээш чемоданым (хааржакчыгажым) ап алган кижи мен, ында чулер бар эвес коруп корээлинерем, уруглар.

Башкы: Мен дузалажыптайн уруглар. Ажыткаш бо чуу бижик чоор? Тывызыкты тывынарам уруглар дээн-дир:

Изигни изиг деп тоовас

Тенниг унуш оьттаар

Урде суг-даа ишпес

Кургаг хову чурттакчызы (теве)

-Шын-дыр, эр-хейлер! Ам чуу бар чоор? Чуруктур, уруглар. Кыска чугаадан чогаадынар дээн-дир. Кым келгеш чогаадыптарыл, уруглар?

Кузели- биле ийи уруг телевизорда синквейнни чугаалаар (теве. дуктуг, могенниг.  Маннаар, кайганыр, чыдар. Теве ховуда чурттап турар. Амытан)

-Эр-хейлер! Уругларга бис чунун дугайында тоол ойнап бээр-дир бис,уруглар? (теве)

 -Шын-дыр! Ойнап бээр тоолувус тыва улустун толу «теве чуге чараш эвес апарганыл?» Чинчиге кымнар дузалажырыл уруглар, туруп келинер че.

Уруглар, тоолду шупту кичээнгейлиг, шимээргевейн сонуургап коор силер че.

Тоолду ойнап коргузер.

-Эр-хейлер! Эн эки дузалашканнар. Ам карактарывыс дыштандырып «Дун, хун»деп оюнну  ойнаптаалынарам. Мен ай коргузеримге карактарны канчаар силер? (шийер)

А кажан хун дээш хун коргузеримге? (коор).

-Эр-хейлер! Чинчинин хааржакчыгажында ам база бир чурук чыдыр уруглар.

Чурукта улегер домакты  чугааланар дээн дир. Чуу деп улегер домактыр? Кым билип каапты?    (демниг сааскан

                   теве тудуп чиир).

Чинчи силерни кезээде демниг, бот-боттарынга дузалажып, эптиг- найыралдыг чорунар деп турар-дыр уруглар.

-Мен ойнаарактар оранынче чанайн, эштерим манай бээр. Эр-хей,кончуг угааныг уруглар-дыр силер. Менээ дузалашканынар дээш улуу-биле ооруп четирдим. Байырлыг ужурашкыже!

Биске бо хун кым аалдап кээп чорду ,уруглар? Кичээлде чуну сонуургадынар? Чуу деп тоол кордунер?  Чунун дугайында-дыр? Тоолда теве кандыг болган-дыр? Тевени кээргединер бе уруглар? Чуге? Чинчи силерни чуу деп чагаан ийик?

-Эр-хейлер, уруглар! Бир эвес кичээл солун болган болза адыш часкаар силер, а солун эвес деп бодаар болзунарза карактарынар холдарынар- биле дуглаптар силер.

-Четтирдим,уруглар! Кичээлде шупту эки кичээлдээн эр-хейлер! Кичээливис моон-биле доозулган.

Кичээлдин бот анализи

Чугаа сайзырадылгазынын чечен чогаалда болуп эрткен кичээли.

Кичээл ортумак болукке аалдаашкын болгаш холегелиг тоол ойнаашкынынын катаптаашкын хевиринге эрткен.

Темазы: Тыва улустун  «Теве чуге чараш эвес апарганыл?» деп тоолун холегелиг театрга (хевирге) ойнап коргузери.

Кичээлде  шупту 10 уруг кичээлдээн. Орээл иштинин шык чулгуушкунун, агаарладыышкынын чоргускан.

Кичээл программа езугаар уругларнын назы-харынга дууштур тургустунган, ажыглаан чуулдери темазынга дууштур алдынган.

Кичээлде ажыглаан чаа аргалар: синквейн болгаш мнемотехника методтарынын кезээ, кейс (технология) аргазынын хевирин ажыглаан.

Кичээлдин кол сорулгазы:  Уругларнын холегелиг тоолду ойнап билирин быжыглаар.

Ооредиглиг сорулгазы: дыннаан тоолун ойнап билиринге, кол маадырнын дугайында кыска чугаа чогаадып билиринге ооредир;

Сайзырадыр сорулгазы: уругларнын диалогтуг болгаш харылзаалыг чугаазын, угаан бодалын, кичээнгейин сайзырадыр;

Кижизидилгелиг сорулгазы: тыва улустун аас чогаалынга, дириг амытаннар оранынга уругларнын сонуургалын бедидип кээргээчел чорукка кижизидер.

Ажыглаан методиктиг аргалары: айтырыг-харыы,тайылбыр, оюн аргазы,чуруктар корулдези.

Херек чуулдер: ширма, лампа азы фонарь, аннар дурзузу,тыва хептиг ойнаар-кыс,хааржакчыгаш,мнемотаблица, синквейн чуруктары, ЖК телевизор (ноутбук).

Баш бурунгаар чоргустунган ажыл: уругларга тоолду  номчуп берген, мендилежилге шулуун ооренген, словарьлыг ажыл: могеннер, байыр-найыр деп состерге эрткен

Кичээл план езугаар уш кезектен тургустунган:

Организастыг кезээнде уругларнын кичээлге сонуургалын, кичээнгейин бедидип шулук хевиринге  мендилештирген. Сюрпризный моментиде  Чинчи деп ойнаар-кыс уруглардан  дуза дилеп хааржакчыгаштыг аалдап келген.

Кол кезээнде  кичээлдин темазынга дуушкен тывызыкты тып, бердинген чурук (схема)  езугаар уруглар кыска чугааны тургусканнар. Холегелиг тоолдун ойнаашкынын коргускен. Уругларнын кадыын камгалаары-биле карактарга «Дун,хун»  оюнну ойнадып , мнемотехника дузазы-биле улегер домакты  чугаалаткан.

Туннел кезээнде: уругларнын билиин айтырыглар дузазы-биле быжыглап «адыш часкаашкыны» деп рефлексияны эртирип туннээн. Кичээл оскертиишкин чок, кордунген чорудуу-биле эрткен. Салдынган сорулгалар четтинген