Коста Хетагуров.
учебно-методический материал по развитию речи (старшая, подготовительная группа) на тему

Хетæгкати Къостай игурæнбонмæ.

Тематикон  занятий конспект Хетæгкати Къостай игурæн бонмæ   « Нæ Къоста».

Нисан: Сабити  зонгæ кæнун Къостай сфæлдистади хæццæ . Къоста ирон адæми уарзон хъæболæ æй, нæ кадæ,  сæрбæрзонд си ан. Гъомбæл кæнуй сувæллæнтти зæрди уарзондзинадæ финсаги сфæлдистадæмæ, ирон æвзагмæ.

Рагагъонмæ куст: Сахур кæун æмдзæвгити, заргути, æмбесæндти.

Проекторæй    презентаци бавсдесун сувæллæнттæн , Хетæгкати Къостай царди,йæ хузæгæнтитæ,йæ мадæ,йæ фиди хузтæ. Презентацимæ гæсгæ фарстатæ  радтун    сувæллæнттæмæ,ма син са  дзуæппитæмæ  байгъосун.

Базонгæ кæнун йæ хузти хæццæ:Бæрæгбони цуд : музыкæмæ гæсгæ сувæллæнттæ кæрæдзей  фæсте  æрбацæунцæ  залмæ.

 Гъомбæлгæнæг:  Сувæллæнттæ нæ хъазар иуазгутæ,ацибон   аци  фæззигон бон мах бæрæг кæнæн  Хетагкати Къостай игурæнбонмæ.

Ӕнæгъæнæ  Иристони  аци къуæре ,горæтти æма гъæути, ирон адæм  бæрæгкæнунцæ   Хетæгкати  Къостай бæрæгбон.

Ирон литературæ  исаразунæн æмай адæмæн бауарзун кæнунæн гьудæй устур курдиадæ , æма устур зунд. Уæхæн адæймаг разиндтæй   Хетæгкати Кьоста. Кьоста райгурдæй  1859 анзи  октябри 15 бони Нари гьауи. Зин  иссеррæн æй Иристони медæгæ уæхæн адæймаг, зæрондæй дæр æма æригонæй дæр. Кьостай ном ка нæ фегьуста. Айдагь Иристони нæ, фал ма уой зонунцæ  æгас дуйнетæбæл дæр берæ адæмтæ. Къоста адтæй  финсæг, прозаик, драматург  æма хузæгæнæг.Æ еугур исфæлдистадæй дæр тох кодта мæгур æфхуæрд адæми сæребарæ цардбæл.

Уомæ гæсгæ е мдзæвгитæй беретæ  иссæнцæ адæмон зартæ. Къоста рамардæй  1906 анзи. Æ ном иронх некæд  æй. Али анз дæр æ райгурæн бонмæ æмбæлæн куд поэзий устур бæрæгбон. Е сфæлдистадæ ин фæсевæд ахур кæнунцæ рæвдауæндонæй  уæлдæр  скъолати уæнгæ.Къоста нифинста берæ  æмдзæвгитæ сувæллæнттæн. Уонæмæ мах абони байгъоссан. Берæ уарзта сувæллæнтти,  фæндæй адтæй цæмæй сувæллæнттæ ахур канонцæ.

Ӕндзæвгитæ : «Гино»  Ева Ӕгъузарти,                                                                  

    Гино,гино гис

   Иу гæды нæм ис

  Хъарм фæлмæн кæрц дары

  Къонайыл хуыссы аргъæуттæ мысы,

  Хъал зæрдæйæ зары.

 «Уасæг»  Гегути  Валери.

О уасæг,уасæг  

Сызгъæрин къоппа!

О уасæг,уасæг  

Сыргъ зæлдаг боцъо!

Куыд раджы фестыс,

Куыд хъæрæй зарыс?-

Нæ буц лæппуйы

Хуыссын нæ уадзыс.

«Фыдуаг»  Милена  Хохойти.

О цъиусур,

Ма мæм дзур!

О рувас,

Ма мæм кæс!

О тæрхъус,

Ма мæм хъус

Кæрдзыныл кæуын!...

 « Скъолай лæппу» Гæбæйрати Аслан .

-Кæй фырт дæ?

-Толайы.

-Скъолайы,

Алыбон дæр дзы вæййын.

Фæкæсын

А-бе-тæ,

Фæфыссын,

Бе-ве-тæ,

Ахуыр кæнынмæ бæллын.

 Сувæллæнттæ, кæми райгурдæй Къоста?  Нари гъæуи.

Куд хундтæнцæ йæ мадæ, йæ фидæ ? Мария ма Леуан.

 Ка адтæй Къоста? Финсæг,хузæгæнæг.   Ка исхузæ кодта аци хузтæ?

 Ӕндзæвгитæ дзорунцæ:   « Фæззæг»  Аркъаути  Богдан.

  Æхсæлы ызгъæлы,

Лæджирттæг   фæбур….

Мигъ бады цæаты,-

Нæ йæ тавы хур…

Æркарстам,æрластам

Нæ хортæ,нæ хос….

Чи кусы йæ муссы,

Чи лвыны йæ фос…..

Хор  бирæ,фос бирæ

Хуыцауы фæрцы….

Нæхохбæсты фæрцы….

Цы диссаг дæ,цы!

  « Усгуры мæт» Уазæгти Марат.

Мæ хуры хай,

Рæсугъд чызгай,

Куы нæ дæ федтаин,бæргæ!

Дæ хъазынмæ,дæ зарынмæ

Кæм лæууы иунæджы  зæрдæ!...

Дæ  дзыхы дзырд

Æнæ рæдыд

Ныццæвы зæрдæйы кæрон!...

Цы кæндзындзынæ,

Куыд цæрдзынæн

Æнæ дæу, амæттаг дын уон!

Кафт хестæр къуари  кизгутти хæццæ « Лунная ночь»

 «Лæгау» Дзагкойти Геуæрги.

Кафт « Мæйи кафт»  « Мадæ» -зар.

 Сцена Бадуй мадæ сувæллæнтти хæцæ артмæ ,агæ æзмæнтуй.

      Сценкæ « Сидзæргæс».

Халон  баргъæвст сындзыл                            О гыцци кæд  уыдзæн??                                                                                 Уад тымыгъ  хæссы                                          Райс- ма цæй дæ  аг!!                                                                                            Сау айнаджы рындзыл                                    -Абадут!Фæуыдзан                                                                              Нары хъæу хуыссы                                             Алкæй дæр йæ фаг                                                                                             Даргъ  æхсæв фыдбонæй                                Аг кæлы йæ былтæй                                                                                    Цард удæн хуыздæр                                          Хъæдуртæ фыцынц                                                                            Рухс цæуы кæронæй,-                                       Алы ран  тымбылтæй                                                                            Бадынцма  ма кæмдæр                                    Сидзæртæ хуыссынц                                                                                        Мадис кæ йæ бадтыл!                                      Лыстæнмæ сæ  хаста                                                                  Цуайнаджы уæлхъус                                          Мад йæ хъæбулты                                                                                    Архайы йæ артыл                                                 Ӕдæрсгæ  сæ нуæрста                                                                         Иу саударæг ус.                                                   Алы бызгъуырты

 Артдзæсты  кæрæтты                                       Сидзæртæн хъæдуртæ                                                                           Фæныкмæ æнгом                                              Се  хсæвæр хуыдта                                                                            Бадынц сывæллæттæ                                        Афтæмæй сын дуртæ                                                                                      Чи бæгънæг ,чи гом                                            Цуайнаджы фыхта                                                                        Ма кæут , мæ хуртæ,-                                         Афыцын  æфсоны                                                                 Дзуры сæм сæ мад,-                                            Байрох уа сæ хæд….                                                                                                  Афыцой хъæдуртæ                                              Стонг æмгъуыд  нæ зоны,-                                                                                               Абадут æнцад.                                                      Иу сайд ын æгъгъæд!...                                                                                           Хъуырмæ схæццæ хъарæг:                                                                                                           Хохойти Данæ:Дудгæ фæбада                                                                                                                                         Зæйы бын нæ  дарæг                                                                                                                                        Мах  чи фæсайдта!                                                                                                                                Фондзæй уæ ныууахта                                                                                                                  Иу ныййарæгæн-                                                                                                                                                Мады зæрдæ скъахта                                                                                                                                                                                       Царæфтыд фæдæн!!                                                                                                                    Зондæй  мыл фæтых дæ,                                                                                                            О мæ лæджы хай-                                                                                                                           Сидзæртæй фæлыгътæ                                                                                                                    Ингæнмæ  тæргай                                                                                                                                                                             Бафæллад кæуынæй                                                                                                                               Бинонты кæстæр,-                                                                                                                       Къонайыл æрфынæй                                                                                                                                          Адæмы хуыздæр!      

 Ӕмдзæвгитæ дзорунцæ: «Кæмæн цы» Худæлти Аланкæ

Алы куыстæн –рад,

Дзидзидайæн- мад;

Хорз фыййауæн- хос.

Бирæ фосæн- хос.

Хоры кæндæн- зад,

Хоры хæрдæн- кад;

Сонт рæдыдæн –барст,

 Хорз зæрдæйæн- уарз.

Рагон мастæн- тад,

Загъдкъахæгæн- над;

 Магусайæн- цæф,

Цырд лæппуйæн- кæф!

 Дзагкойти Сæрмæт « Ӕрра фыййау»

Раджы хохы цъуппæй касти

Иу æрра фыййау.

Мигъ æнгом йæ быны бадти,

Урс цагъд къуымбилау.

Бахъазыд дын æм йæ зæрдæ,-

Тæккæ былгæрон,

Дурыл авæрдта йæ къæхтæ:

«Агæпп æм кæнон,-

Загъта,-фос уа ам мæ сæрмæ

Хизæд уæзæгыл,

Æз фæхуысдзынæн изæрмæ

Уыцы бæмбæгыл…»

Дардыл йе уæнгтæ фæхаста,-

Гъопп!- зæгъгæ йæхи

Пуртийы зыввытт фæласта…

Лæг ныххæррæгъ и!

Рамонов Азамат « Чи дæ ?» Темирати Батраз «Додой».

   Кафт, зар «Æрра  фыййыу».

 Нæ иуазгутæ ацибон Къостай бæрæгбон кæронмæ æрхъæрдтæй.

Хуæрзбон не уазгутæ.