Тыва оюннар
презентация на тему

Слайд 1

Слайд 2

Тыва оюнннун ужуур дузазы : * Оюн бичии уругларнын дыл-домаан , угаан-медерелин сайзырадыр , чараш чуулге болгаш найыралга ооредир . * Оюнну кижи торуттунуп кел-ле ойнап эгелээр болгаш ол оюн кижини бугу назынынын иштинде удеп кээр . Оюннун кижиге ужур – дузазын санап четпес . Оюн кижини , ылангыя , озуп олурар аныяк кижилерни куш ажылга кижизидер . * Оюннарны чугле уруглар ойнаар эвес , ону улуг – аныяк-даа кижилер ойнаар . Ынчалза-даа оюннарнын хевирлери улустун назы – харынын , эртем – ажылынын аайы-биле ылгалып , нарыыдаар .

Слайд 3

Тыва улустун оюннары : « Аскак – кадай », « Согур - Аза»; « Тевек »; « Аскангырлаар »; « Чинчи чажырары »; « Кажык »; « Хуреш », « Хурежип ойнаары »; « Аржыыл кагары »; « Сайзанактаары »;

Слайд 4

Чинчи чажырары Ойнакчылар ийи болук бооп уступ аар . Чинчини баштай чажырар таланы кандыг-бир арга-биле тодарадыр . Чинчини чажырар эргени чаалап алган тала бодунун бир толээзин - чинчи чажырар кижини ундурер , чамдыкта улустун олурган аайы-биле ээлчег езугаар .

Слайд 5

Хурежири ХУРЕШ – тускай дурумнер езугаар , ийи кижинин янзы – буру аргалар ажыглап тургаш , куш дузазы-биле октажыры , тыва эр кижинин уш оюнунун бирээзи . Тыва хурешке могелер дензи , назы – хар барымдаалавас , кончуг шыырак аар дензилиг бичежек дурт – сынныг , кашпагай , орлан моге октаптар , тыва хуреш кончуг нарын , ур белеткелдиг . Тыва хурешти бурунгу тоогуден алгаш коорге бистин ада-огбелеривис эр кижинин уш оюнунга моорейни оран-чурт чер ээзинге чудуп , оваа , суг бажы , от, бурган дагаанда , куда душкенде , ыдык кылганда , чылыг уезинде торел-болук аайы-биле байыр-дой эрттирер турган .

Слайд 6

Тевектээри Тевек ону база-ла чус-чус чылдар бурунгаар тыптып келген . Ол ылангыя аныяк улустун канчаар-даа аажок сонуургаар салдынмас оюну . Тевекти хол-биле ору октааш , дедир дужуп бадып орда он талакы будунун иштии чарыы-биле база-ла ору алзыр теп ундуруптер , оон бадып орда база-ла теп ундуруптер .

Слайд 7

Сайзанактаары Ол оюнну даш-биле ойнаар . Ол оюн болза , аал коданын буруну-биле илередип , ону догерезин хевирлеп , дурзулеп тургаш кылган . Борбак – борбак сай даштары-биле аалдын мал – маганын шуптузун дурзулеп , ак – кара, улуг – биче аайы-биле ангылап турар . Ховар малдарны ( теве , сарлык) салбак даштар-биле дурзулеп кылыр . Ог иштин база калбак даштар-биле дерип , шыйып тургаш кылыр .

Слайд 8

Аржыыл кагары Ойнакчылар долгандыр олуруп алыр , бир кижи аржыыл кагар кылдыр унуп келир . Ол кижинин олурган олуду хостуг артып каар . Аржыыл кагар кижи улусту долгандыр кылаштап тургаш , аржыылды кайы-бир кижинин хойнунче октапкаш , ол кижиге четтирбейн долгандыр халааш орнунга олуруптарын кызыдар . Аржыыл апкан кижи тура халааш аржыыл октапкан кижинин чыпшыр четкеш , холда аржыылы-биле дескен кижинин хаптарын оралдажыр .

Слайд 9

Эдек туттунуп ойнаары ( Согур-азалап ойнаары ) Согур-аза иенин уругларын тудуп алырын кызыдар , иези уругларын камгалап , согур-азага бербезин кызыдар , а уруглар база-ла согур-азанын холунга кирбезин оралдажыр , а кирген кижи оюндан казыттырар .

Слайд 10

Тывызыктар . Холумда тудуп алдым , ам оскээр дамчыдар мен. 2. Сонуургап кылыр бис, маргыжып-даа ойнаар бис. 3. Уругларым ковей-даа бол, бээрин черле бодавас мен. 4. Тургаштын изиргендир маннай бээр бис. 5. Буттарывыс дыка шыырак , чангыс будум оон-даа шыырак . 6. Дуруп-дуруп октай каапкаш , хереглээним тудуп алыр мен. 7. Эр кижинин уш оюну . Тывызыымны ыдыптым , Тыпкан кижи уламчылаар

Слайд 11

Аът чарыштырары Аът чарыштырарда , « чугурук аът » болгаш « челер аът » деп ийи кезекке чарып алыр . Чарыштырар дээн аъттарны бир ай бурунгаар-ла белеткеп , соодуп эгелээр . А кажан чарыштырар хуну кээрге аъттарны чыылган чонну долгандыр чортур . * Бирээде – чаржыр аъттарны чон-биле таныштырары ; * Ийиде – аяар чортуп , малдын шынганнары чарышка чанчыктырары ; * Уште – аъттарны хооредир .

Слайд 12

Кажыкты ойнаары Кажыкты дүжүрүп кагары ; Кажыкты хожулап кагары Кажык адары ; Кажык-биле аът чарыштырары ; Кажыкты чыттырып кагары ;

Слайд 13

Кажыкты хожулап кагары

Слайд 14

Кажык адары

Слайд 15

Кажык-биле аът чарыштырары

Слайд 16

Дорт берге

Слайд 17

Баг адары Баг адар оюннун кол-ла херексели чаа-согун болур . Бурунгу тыва улустун чаа-согун адарынын дээштиин , кашпагай , аваангыр чораан . Шаанда эр дирткен кижи ыявыла чаны эки адып билир ужурлуг турган . Чаа-согун адып маргыжарынын ийи хевири бар. * Бирээде – чаа-согун-биле баг адары ; * Ийиде – кара адары .

Слайд 18

Салаалар баштарынга ойнаар оюннар Чылгычылаар ; Чыдыг кодан ; Алдын орду;

Слайд 19

Шыдыраа Шаг шаанда шыдыраа оюну бугу делегейге Индиядан тарап унген дээр . Тывага шыдыраа оюну IV-IX вектерде тывылган бурунгу оюн болур . Ол оюн канчаар-даа аажок адаан моорейлиг , адыг-чарыштыг турган . Тыва хол-шыдыраа колдуунда амгы делегей шыдыраазындан ылгалбас . Ойнаар чуруму база-ла оюн-биле домей . Хол шыдырааны баштай даштар , сооктер ( кажык , курутай ), чазап каан ыяштар-биле ойнап чораан . Соолзуреди чангыс аайжыды чазап каан ыяш шыдыраа делгереп унген . Оон соолзуредир честен, хола , кургулчун , ак-демирден кудуп кылып эгелээн . Амгы уеде кандыг-даа материалдан кылып турар апарган , чижелээрге чонар даштан .

Слайд 20

Ажылымнын туннели: Тыва оюннарнын хевирлери янзы-буру . Оларны хой кижи ойнаан тудум солун , хоглуг болур . Тыва оюннар дугайында номнар , шинчилел ажылдары эвээш . Оларны коргускен , хамаарышкан чараш чуруктарны тып алыры берге .

Слайд 21

Ынчалза-даа бистин огбелеривистин ойнап чорааны тыва оюннары хой . Оларнын утказы солун , чараш . Ону бис утпайн ойнап , бичии чаштарывыска ооредир деп туннелге келдим .

Слайд 22

КОРГЕНИНЕР ДЭЭШ ЧЕТТИРДИМ!!!