Темэ: Бага наhанай yхибyyдэй аман  хэлэ

 хyгжyyлхэдэ хэрэглэхэ арганууд.

Ургажа ябаhан залуу yетэниие hурган хyмyyжyyлгэ хадаа багшын ба тyрэлхидэй гол зорилго гээшэ, тиимэhээ  яhатан бyхэн, илангаяа буряад угсаатан yри хyyгэдээ hургаха талаар аргагyй ехэ оролдолго гаргадаг юм.  Хyн бyхэн турэл арадайнгаа урданай заншал дээрэ yндэhэлэн, yїрэл хэлэнэйнгээ аялга соносожо, yгyyлэжэ байхадаа, дyyрэн хyмyyжэл, болбосорол эдлэхэ зэргэтэй юм.

 Мyнɵɵ сагта  hургуулида yхибyyд ерэхэдээ  тулюур буряад хэлэтэй гy, али yгышье hаа буряад хэлэгyй ерэдэгынь мэдээжэ. Мyн хyдɵɵ нютагта хугшэн эжы абадань городто байдаг залуушуул асаржа hургадаг.

Тиимэhээ иимэ проблемэ гарана- тyрэл буряад хэлэеэ yхибyyд хэрэгсээнэгyй.

Шэнэ ɵɵрсэ шэнжэнь  гэхэдэ: yхибyyдэй  мэдэсэнyyдые  гуримжуулха зуураа, ИКТ  хэрэглэн, аман хэлэлгэ хyгжɵɵхэ,  ажабайдалдаа зyбɵɵр хэрэглэхэ шадабари бии болгохо

Багшын гол зорилго гэбэл эхин hургуулида yхибyyдые зyбɵɵр, удхыень ойлгон уншадаг, сэбэрээр алдуугуйгɵɵр бэшэдэг болохынь тула нэн тyрyyн бага наhанай хyyгэдэй аман хэлэлгэ  хyyyжyyлхэ, yгын баялиг yргэдхэхэ, ɵɵрын  hанал бодол зyбɵɵр хэлэжэ, yгyyлжэ шадаха  шадабари олгуулха болоноб.

Тиин тyрэлхи хэлэнэйнгээ аман хэлэлгые шудалалгын асуудалнуудай дунда эгээн шухала задачанууд гэбэл, иимэ:

• Буряад хэлэеэ yзэхыень эрмэлзyyлгэ;
• Зyб yгyyлбэриин болбосоролтой болголго;
• Yгын нɵɵсэ баяжуулга;
• Сээжээр харилсажа, ɵɵрын hанал бодол хэлэхэ  шадабари хyгжɵɵхэ.

Эдэ асуудалнууд гол тyлэб хэлэ заалгын хэшээлнyyдтэ шиидхэгдэдэг юм. Хэшээлдээ yзэhэн эрдэм мэдэсэеэ yдэр бyриингɵɵ ажабайдалда yхибyyдые зyб хэрэглэжэ hургаха минии гол ажал болоно. Тиихэдэ hурган хyмyyжyyлгын зорилго болбол сэдьхэл тэгшэ, бэеэ даажа ябаха,  олон зоноор зyб харилсажа шадаха шадабаритай хyн болохо аргатай. Мyн ажалдаа компетентностнэ хандаса бэелyyлхэдээ, би мунɵɵ yеын онол аргануудай (технологинуудай) иимэ зарим зyйлнyyдые хэрэглэнэб: орео асуудал шиидхэлэлгын, хамтын ажал зохеолгын, ниигyyлэсхы сэдьхэл тyрyyлгын, эyyрые хамгаалгын г.м.

Элдэб арга боломжонуудые (тэрэ тоодо- материал орео асуудал шиидхэлгын маягтайгаар дурадхалга, шэнжэлэлгын, бэдэрэлгын г.м.) , хэшээлэй янза тyхэлнyyдые хэрэглэлгэ, yхибyyн бyхэнэй хyгжэлтын хэмжээ баримталан hургаха, нааданай шэнжэтэйгээр зааха. Заалгынгаа ажалда элдэб холимог (интегрированнэ) тухэлэй хэшээлнуудые хэрэглэхые оролдодогби, жэшээнь: тyрэлхи хэлэн- уран зурагай хэшээл, тyрэл хэлэн- оршон тойрон байгаалитай танилсалга г.м.

Мун бага наhанай хyyгэдтэ таарамаар шэнжэлэлгын ажал, проектнуудые зохеохо ажал yргэнрɵɵ ябуулагдана. Иимэ тyхэлэй ажал yхибyyдэй арга шадабари, хyнэй урда hанамжаяа хэлэжэ, харилсажа  hуралга хyмyyжyyлнэ. Минии хyтэлбэри доро иимэ  проектнуудые:

• Буряад хубсаhан тухай зурагууд
• Буряад оньhон yгэнyyд
• Буряад таабаринууд
• Амитадай дїрсэ дархалалга

Жэл бyри Сагаа hараар «Абай Гэсэр ба Арюун Гоохон» гэhэн конкурс yнгэргэгдэнэ. Эндэ гэртэхинэй ехэхэн туhа, хабаадалга, оролдолгын ажал ябуулагдадаг.   Эндэ угаа мэдэхэ, буряад дуу, хатар, оньhон yгэ, yреэл сээжэлдэхэ, уран гарай дархалалгын мyрысɵɵн г.м олон ажал ябуулагдана.  Yшɵɵшье буряад хэлэндэ зорюулагдаhан  hара соо шyлэгэй конкурсада хабаададаг.

Мyн мунɵɵ сагай эрилтээр ИКТ- технологи хэрэглэжэ, yхибyyдтэеэ ород арадай «Колобок» онтохон буряад хэлэн дээрэ оршуулжа сюжетно-ролевой наада нааданабди. Тyрyyн ɵɵрынгɵɵ гараар хyyгэд хабаадаха геройнуудаа дархалаа. Эндэ бага наhанай yхибyyдэй мелко моторико хyгжэлгын ажал ябуулагдана. Наадаха геройнгоо yгэ сээжэлдэхэдээ, аман хэлэлгэ хyгжэнэ. Хyнэй урда ɵɵрыгɵɵ харуулжа,  уран гоеор хэлэжэ, наадажа шадаха шадабари бии болоно.  Нэгэ ажал дээрэ иимэ  олон янза ажал, арга  шадабари хугжэнэ гэжэ харуулагдана. Хожомынь мультфильм болгон табиха хyсэл, hанал байна.

Дээрэ нэрлэгдэhэн арга боломжонууд, хэрэгсэлнyyд yхибyдэй аман хэлэлгэ хyгжɵɵлгэдэ ехэхэн нɵɵсэ  оруулна  гэхэдэ болоно.

Самбаева Оксана Цэдашиевна      с.Зуткулей,2014 он