Кичээл "Черлик дириг амытаннарнын кышкы белеткели"
план-конспект занятия по окружающему миру (средняя группа)

№

Кичээлдин этаптары:

Ооредиглиг кичээлдин чорудуу:

Башкынын ажыл чорудуу:

Уругларнын ажылы:

Уези

1.

Организастыг кезээ:

Башкы: Экии, уруглар.

- Богун бистерде аалчылар келген, аалчылар биле мендилежир бис бе?

Башкы:

Эр-хейлер, ам шупту тогерик кылдыр турупкаш, бот-боттарывыс – биле мендилежип корээлинер!  

Алдын чайыр хунум-биле

Аяс чаагай эртен-биле

Амыр-менди! Амыр,амыр!

Уруглар кирип келгеш, долгандыр туруп алырлар.

Уруглар холдарындан тутутчупкаш, бот -боттарынче хулумзуруур.

1,5 мин.

2.

Проблемнныг ситуация

Башкы: Мен тывызык ыдыптайн кичээнгейлиг дыннааш тывар силер аа уруглар?

Тывызык:

Хун дурду кыскалаан

Дун дурду узай берген.

Ыяштарнын саргаргаштын

Черже тоглап энчектклген.

Башкы: Эр-хейлер! Канчап билип кааптынар уруглар?

Уругларнын харыызы (Соой берген даштын, чылыг чуртарже кушкаштар ужуп чорупкан, ыяштарнын бурулери саргаргаш черже дужуп эгелээн …)

Башкы: Эр-хейлер уруглар!

Башкы: Ам бо уе орай кус. Орай кузун хуннун чылыы шоолуг эвес, агаар бойдус оскерлип турар, хар ырак тайгаларда чаап эгелээн.Кижилер чылыг хептерин кедип эгелээ, Куштар болгаш черлик дириг амытаннар база кышка белеткенип эгелээр.

Уруглар: куску уе

 Бирги уруг шулук чугаалаар.

2 мин.

3.

Ортаакы кезээ:

Башкы: Эр-хей ам дораан «Хуулгазын хевис» олуруп алгаштын,  ужуп  чоруптаалынар.

Башкы: Ам аргаже кирип агарлаар бис уруглар.Шупту оожум аяар аргаже четинчип алгаш чоруптаалынар. (чурукту коргузер)

Башкы: Аргада чедип келдивис уруглар. Алгыржып болур бис бе?  (чок шимээргевес)

Башкы: Чуге уруглар? ( кушкаштар болгаш черлик дириг амытаннар коргуп,  хояа бээр, оларны дувуретпес)

- Ам кус дугайында шулуктен чугаалаптар бис бе уруглар?

Шулук:

Салгын чывар соолан хайнып

Садик кыдыын ширбип туру

Сарыг буру боолденип

Шаар дээрже ужуп унду

Сап-ла сарыг, кып-ла кызыл

Сара-ла он кустун ону

Ыяштарнын бурулери

Ындыг чараш корунер-даан

Башкы: Аргада чуу деп ыяштар озуп турарыл? (терек,шиви, дыт, чыжыргана…)

- Ыяштарнын бурулеринин оннери кандыг-дыр, чараштыр бе уруглар?

(Алдын-сарыг, кызыл сарыг …)

Башкы: Эр хейлер! Алдын-сарыг оннуг

Башкы: Аргада чулер чуртап турарыл? ( адыг,бору, дилги,койгун, чара-чечен, диин…)

Башкы: Чуге черлик дириг амытаннар деп адаар бис уруглар? (Аргада, ховуларда чурттап турар боорга).

Аялганы салыптарга уруглар карактарын шиип алгаш олуруп алыр. 

1,5 мин.

4.

«Кадыкшылдын минутазы»

Оюн: «Кадарчы алышкылар»

Матпаадыр — мал кадарар

Бажы – Курлуг- анай,хураган бажы тудар 

Ортаа —  Мерген — ошку, хой  саар

Уваа — Шээжен — сут хайындырар 

Биче —  Боовей — сут ижер 

Кылбас тутпас ажылы чок,

Кежээпейлер алышкылар. 

1 мин.

Башкы: Ам уруглар кайы хире черлик дириг амытанар билир эвес силер.
- Тывызыктажыыр бис бе?

1. Ынак чылыг бажыннын мен

Ыяштарда конгулум ол

Тодуг чаагай чемиштиг мен

Тоорук болгаш чочагай ол

Башкы: Чуу дур ол?  

Айтырыглар:

Башкы: Диин кайда чуртап турар дыр уруглар?

(аргада, конгулда)

Башкы: Дииннин кузун кежинин дугу оске оннуг апаар.

- Чылыг кээш диинге ажыктыг бе?

-Диин чуну чиирил?

Ам уруглар даалгалыг оюндан ойнаптаалынар

«Моогу чыгжыыр»

(бо шоодайларже моогуну сугар, кым кашты чыгандыр санаар бис).

Тывызык:

Хаваа калбак

Караа сыгыр

Кулаа докпак

Кудуруу чолдак. 

Башкы: Чуудур ол уруглар – Мажаалай

Айтырыглар:

- Мажаалай чуну чиирил?  (кат,могу,балык, эът…)

-Адыг кыжын чемнерир бе уруглар?

– Сок, ижээнче кире бээр

Башкы: Адыг хар чааптарга-ла ижээнинге удуй бээр.Чайын,кузун эндере чемненип алыр (чурук).
Оюн даалга «Оолдарын тыпчы»
(чурук дузузы-биле оолдарын авалары-биле тудуштурар)

Тывызык:

Кышкы тону харга оннеш

Чайгы тону черге оннеш

Башкы: Чуу-дур ол уруглар?   (Койгун)  чурук

Айтырыглар:

- Койгунак чараштыр бе уруглар?  Чараш

Башкы: Койгунун онну кандыг-дыр?  
Уруглар: ак, харга домей

- Чуге?

- Чуну чиирил уруглар?  (тал карты чиир)

Башкы: Кыжын когунактын чеми эндерик болур.Ол аштавас. Тал ыяштын картын картап чиир. Ол кезээде араатан аннардан бору, дилги,куштардан дезип чоруур.

- диин  чурук слайд

Уруглар: Куу оннуг

- Маажалай

4 мин.

 Сула шимчээшкин «Койгунчугаш»

Аппликация. Коллективная работа

Башкы: Ам уруглар койгунакка дузалажып тал картындан чыып бээлинер.

-Чуну чиир болду? Тал карты хемирип чиир

Башкы: Силернин мурнунарда тал будуктары бар уруглар, ону алгаш картааш саазынга арыг кылдыр клей дузаза-биле чыпшырар.Койгунактын чанынга. Баштай башкы коргузер. Ажылдап эгелээр.

Башкы: Эр-хейлер!Арыг силиг хой тал картын чыып бердивис амырап турар-дыр койгун.Эштеринге чедирип чорууру ол дурр уруглар. Байырлажып алыылынар ынчангаш садивисче чединчипкеш чоруулунар.

Чедип келдивис уруглар

Ийе.

Музыка оожум

Уруглар: Четтирдивис, байырлыг!

Аялганы салыптарга уруглар карактарын шиип алгаш олуруп алыр.

5 мин.

5.

Дидактиктиг оюн «Черлик амытаннарнын оглу»

мнемокуб-биле ажыл

5 мин.

6.

Туннел:

Башкы:

 «Хуулгаазын шанаавыска» олурупкаш, садигивисче чаныптаалынар.

Башкы: Каяа чордувус уруглар? –аргаже

- Чуу деп дириг амытаннарга ужураштывыс?

- Оларнын чанынче барып болбас олар каржы.

Башкы: Кичээлге шупту кызымак ажылдаан  эр – хейлер, четтирдим!
Дыштаныыр.

Уруглар харыылаар.

1 мин