Кичээл "Кыжын аргада"
план-конспект занятия по окружающему миру (младшая группа)

Муниципалдыг бюджеттен хандырылгалыг школа назыны четпээн уруглар албан чери Овур кожууннун Саглы  суурунун «Челээш» уруглар сады.

                              Долгандыр турар хурээлел кичээли

                             Темазы: «Кышкы аргада»

                                                           2-ги бичии болук

                                                                      Башкы: Монгуш. С.М

2021ч

Сорулгазы: Уругларнын кыш дугайында билиин бедидери. Кышкы аргага дириг амытаннарнын канчаар чурттап турарынын дугайында билиин бедидер.

Ооредиглиг кезээ: кыштын онзагай демдектерин, болуушкуннарын шингээдип билиринге ооредири

Сайзыралдыг кезээ: уругларнын дыл-домаан сайзырадып, эскериичел чоруун, чугаазын, состерни тода шын адаарынга чанчыктырары.

Кижизидиглиг кезээ: дириг амытаннарга ынак болурунга кижизидери.

Дерилгези :орээл иштин кышкы арга хевиринге дерип каастаары

Методиказы:  ТСО, айтырыг- харыы, беседа, оюн, физминутка, тайылбыр,

Ажыглаар чуулдер: Презентация, аялгалар, койгунак, адыгжыгаш, диинчигеш, ары чигири, морковьтар, тооруктар

Словарьлыг ажыл: конгул, кыланайнып,

                          Кичээлдин чорудуу:

Организастыг кезээ: 

Бо хун бисте аалчылар келген, уруглар! Чартык ай кылдыр турупкаш,  аалчылар болгаш эштеривис- биле мендилежиптер бис бе, уруглар!

Чазык чаагай хунум  экии

Экии эргим башкыларым

Экии эргим эжим-оорум!

Башкы: Эр хейлер, уруглар!
 Башкы: - Корунер даан уруглар, орээливис иштинде  харжыгаш ужуп кирип келген.

 (уруглар харжыгашты коор).

Башкы:- Харжыгаш кандыг оннуг- дур, уруглар?

Уруглар: -Ак, кыланайнып турар, хоюг

Башкы: -Эр хейлер! Харжыгаш анаа эвес, а хуулгаазын хевирлиг,  чагаа-дыр, уруглар! Чуну бижип каан эвес номчуптайн, уруглар.

Кыйырт-кыйырт дааштыг

Кыштын хоглуг медээчизи

Харжыгаштар чаап турлар

Кайгамчыктыг кыш келген

Башкы: Чылдын кайы уези келген деп турар- дыр, уруглар?

Уруглар: Кыш келген

Башкы: Эр хейлер! Кыш келген-дир!

Башкы: Кыжын  кандыг болурул, уруглар?

Уруглар: Соок, кижилер кышкы хептерин кедер, кыш ак оннуг, хар чааптар.

Башкы: Эр хейлер, уруглар! Шулуувусту ам катап чугаалаптар бис бе, уруглар!

(уруглар шулукту чугаалаар)

 Башкы: Кышкы аргаже агаарлаксап тур силер  бе, уруглар?

  Уруглар: Ийе! Даштын соок, бис кеттинмээн бис.

Башкы: Шын-дыр,уруглар кеттиниптер бис бе?

(аялга салып каар)

Оюн- массаж «Чылыг кылдыр кеттинээли»

Агаарже  бис унерде

 (чангыс черге марш)

Баштай бутче чувурувус кедип аалы

 (чувурун кедерин оттунер)

буттарывыс донмас кылдыр, идиивисти база кедээл

(идик кедерин оттунер)

чылыг дуктуг курткавысты база кеткеш

 (куртка кедерин оттунер)

баштарывыс донмас кылдыр, борту база кедип аалы

( борт кедерин оттунер)        

мойнувуска чылыг кылдыр,  мойун долгаарны шарып аалы

( мойун долгаарын оттунер)

холдарывыс донмас кылдыр  хол хаптарны кедиптээли

 (хол хап кедерин оттунер)

Кышкы аргаже, белен бис!

Кышкы аргаже баарда оюндан ойнаптаалынарам, уруглар.

Башкы:  Кышкы аргаже агаарлаарынче белен силер бе, уруглар?

Уруглар: Ийе!        

 Башкы: Аргага баргаш чуну канчап болбазыл,  уруглар?

 (тенип болбас, шимээргеп болбас, ыяштарны сып болбас)

Башкы: Бир эвес тениир болза шупту аннар дезе бээр, хояа бээр шээй, уруглар. Аргага баарынын мургнунда хуулгаазын шимчээшкиннерден кууседиптер бис бе!

Уруглар: Ийе!

Башкы:                              Холдарывыс часкап-часкап

Буттарывыс тепсеп-тепсеп

Караавысты шийип алгаш

Шупту катай долганыптаал!

 Слайд 1( «Кышкы арга чуруу» болгаш кышкы арганын даажы)

Башкы: Ам шупту карактарын коруп келинерем, уруглар! Корунер даан, уруглар кышкы арганын чаражыын. Ыяштар шупту ак хептерлиг. Арыг- агаарнын чаагайын!!! Катай шупту арганын агаарын тыныптаалынарам.

Тыныш органнарынга мергежилге

( 3 магадап катап ишкээр- дашкаар тынар)

(торга соктаарынын даажы)

Башкы: Уруглар! Дыннап тур силер бе, кайда чуу дагжап турар- дыр?

Уруглар! Доо ол ыяшта  чуу деп кушкаш соктанып  олурары ол?

Уруглар: торга

Башкы: Торга арганын кандыг кушкажы чувел, уруглар?

(Слайд 2 «Ыяшта торга чуруу»

Салаа оюну «Торга»

Арганын бир эмчизи куш

(холдарын ийи кыдыынче чадар туткаш силгиир)

Аяаар оожум соктангылаан

Тук-тук-тук,тук-тук-тук,

(бир адыжын холу-биле   соктаар орнай солуй)

Кымыскаяк, шыйлашкындан

(салааларын шимчедир)

Ыяштарны эмнеп турар

(салааларын  крестиктей карыштыр чада тудар)

Башкы: Эр хейлер, торга кушкаш дыка амырап тур шээй, уруглар.

Башкы: А кандыг   кыштаар куштар таныыр силер, уруглар?

Уруглар: (бора-хокпеш, коге- буга, каарган, ала-сааскан)

Башкы: Эр хейлер!

Башкы:  Аргада кандыг дириг амытаннар чурттап турарыл, уруглар?

Уруглар: черлик дириг амытаннар: адыг, дилги, бору, койгунак, диин…….

Башкы: Доо ол корунер даан, уруглар! Шиви адаанда чуу чаштынып чыдары ол? Оо! Койгунак шээй, уруглар!

Башкы: Койгунак кандыг оннуг-дур,уруглар ? (ак)

Койгунактын кулаа кандыг- дыр, уруглар? ( узун)

А кудуруу кандыг-дыр, уруглар? (чолдак)

Койгунактын бажыны бар бе, уруглар? (чок, ол ыяштар адаанга чаштынар база харга удуп чыдар)

А койгунак кыжын чуну чиирил? ( ыяштарнын картын чиир)

Башкы: Уруглар, корунер даан койгунак шуут донуп калган, койгунак биле катай хоглуг ырывысты ырлажыптаалынарам чылыга бээр кылдыр.

( «Койгунак» деп ырынын фонограммазын салыр)

Ыры «Койгунак»

( созуглел аайы-биле шимчээшкиннерни кууседир)

Шырыш, тожу ожуктуг,

Шыргай ишти хортукте

(койгунак оттунуп олурар)

Ийи кулаа караннаан

(холдарын бажынга салгаш силгиир)

Ийи кара борбаннаан

( холдарын ийи караанга салыр)

Сен сен, койгунак

Семдер ак койгунак

(айтыр салаазын силгиир)

 Башкы: Эр хейлер, уруглар койгунак-биле катай чараш кылдыр ырлаштывыс. Койгак ам чылыга берген боор. Койгунакка кузун ажаап алган морковувустан берип каалынарам, уруглар.

( уруглар койгунакка морковьтар корзинка иштинге бээр

Башкы: Уруглар! Корунер даан бо чуу деп донгелчик чувел? Дыннанар даан бир-ле чуул хаарыктап удуп чыдар хевирлиг.

Улуг болгаш шыырак

Чайын арга кезип кылаштаар

Кыжын ижээнинге удуп чыдар

Чуу деп дириг амытан- дыр, уруглар?

  Уруглар: Адыг

Башкы: Кыжын адыг чуну канчаар уруглар?

Уруглар: Ижээнинге удуп чыдар

Башкы: Чаа ындыг болза адыгны оттурбаалынар,  адыг ирейнин медун салып кааш, аяаар оожум эрте бээлинер.  Чазын оттуп келгеш  чип алыр ыйнаан.

( адыгга мед бээр)

Башкы: Корунер даан уруглар, доо ол ыяш сывында кушкаш- дыр бе? Чоок кушкаш эвес диин шээй, уруглар!

Башкы: А, дииннин дугайында чуну билир силер, уруглар?

Уруглар: Диинчигеш бичии, кудуруу улуг, кежи хоюг.

Башкы: Диинин ону кыжын кандыг оннуг болурул?

Уруглар: Кыжын куу оннуг болур, а чайын сарыг-кызыл оннуг болур

Башкы: Эр хейлер, уруглар!

Башкы: А диин кайда чурттап турар, кым билирил?

 Уруглар: Ыяштын  конгул иштинде

Башкы: Диинчигаш чааскаан чалгаарап турар шээй, диинчигеш дугайында ырывысты катай ырлап бээр бис бе?

(фонограмма «Диинчигеш»)

Ыры: «Диинчигеш»

Селбер поште диинчигеш

Черде чораан бисти коргеш

Черде бышкан тоорукту

Черже дедир оскунупту

Башкы: Уруглар диинчигешке ырлап бээривиске оорээш тооруктарын оскунупту. Корзинкаже чыггаш, шиви адаанга шыгжап каалынар оон диинчигеш ап алыр ыйнаан.

(корзинкаже тооруктар чыыр)

 Дона бердинер бе бичии чылыктыр оюндан ойнаптар бис бе,уруглар?

Уруглар: Ийе

Шимченгир оюн «Харжыгаштар»

(оожум аялгага, харжыгаштарны борбактап-борбактап соккулажып ойнаар)

Башкы: Эр хейлер, уруглар! Чараш кылдыр ойнап кааптывыс. Ам дедир садигивисче чоруур бис.

 Башкы: Ам дедир садигивисче чоруурда база хуулгаазын шимчээшкиннерден кууседиптээлинерем :

«Холдарывыс  часкап-часкап,

буттарывыс -биле тепсеп-тепсеп,

Караавысты шийип алгаш

шупту катай долганыптаал!»

(долганыыр)

Эр хейлер! Ынчангаш бистин аян-чоруувус доозулган.

Туннел:

Башкы: Бис каяа чордувус, уруглар? Аргага чулерни кордунер?

Кичээливис солун болду бе? Эр хейлер шупту идекпейлиг киришкеннер.

Кичээливис моон- биле доозулган.

                Долгандыр турар хурээлел кичээлинин бот сайгарылгазы:

Кичээлдин темазы: Кышкы аргада

Сорулгазы: Уругларнын кыш дугайында билиин бедидер. Кышкы аргага дириг амытаннарнын канчаар чурттап турарынын дугайында билиин бедидер.

Ооредиглиг кезээ: кыштын онзагай демдектерин, болуушкуннарын шингээдип билиринге ооредири

Сайзыралдыг кезээ: уругларнын дыл-домаан сайзырадып, эскериичел чоруун, чугаазын, состерни тода шын адаарынга чанчыктырары.

Кижизидиглиг кезээ: дириг амытаннарга ынак болурунга кижизидери.

Дерилгези :орээл иштин кышкы арга хевиринге дерип каастаары

Методиказы:  ТСО, айтырыг- харыы, беседа, оюн, физминутка, тайылбыр,

Ажыглаар чуулдер: Презентация, аялгалар, койгунак, адыгжыгаш, диинчигеш ойнаарактары, ары чигири, морковьтар, тооруктар

Кичээлдин хевири: аян- чорук кичээли.

Кичээлде эрттирерде шилип алган методтарым: Хайгаарал методиктиг аргазы. Бо методиктиг арганын кол утказы: уругларга боттарынга хайгаарадып, туннелди ундуртур.

Организастыг кезээ:

Орээл иштинде кирип келген хуулгаазын харжыгашта, кыш дугайында шулуктун дузазы- биле кичээлдин кол кезээнче кирген бис. Кыжын канчаар кеттиненин шимчээшкиннернин дузазы- биле коргускен бис. Хуулгаазын шимчээшкиннернин дузазы- биле кышкы аргаже четкен бис. Кыштын демдектерин  проекторда чуруктун дузазы- биле айтырган мен.  Уруглар- биле кышкы агаарнын чыдынын чаагайын деп тыныш органнарынга мергежилди кылган бис. Торга деп кушкашты   унунден таныдып болгаш чуруун коргускеш таныткан.  Оон кушкаштын чиир чемин айтырып болгаш арганын эмчизи деп билиндирген.  Шиви адаанда олурар койгунактын онун ададып база чиир чемин уруглардан айтырган. Оон уруглар- биле «Койгунак» деп ырыны катай куусеткен бис. Койгунактын чиир чемин морковьту койгунакка белекке берген бис. Ыяш кырында олурар диинчигешти сонуургап оон чиир чемин  айтырган. Уруглар- биле «Диинчигеш» деп ырыны куусеткен бис. Харда диинчигештин чеми тоорукту уруглар-биле катай хапчыгашче чыып берген бис. Адыгжыгаштын хаарыктаан унунден таныдып, кыштадыр удуур деп чуулду билиндирген мен.  Адыгжыгаштын чиир чеми ары чигирин белекке аяаар оожум бут баштап баргаш чанынга салып каан бис.  Холдарынар  дона берди бе  дээш уругларга «харжыгаш-биле соккулажыыл» деп шимченгир оюнну хоглуг аялганын уделгези-биле  ойнаааннар. Хуулгаазын шимчээшкиннернин дузазы- биле катап садиивиске четкен бис. Кышкы арганын анчыгаштары уругларга чигирзиг белектерни берген.

Кичээлдин быжыглаашкын кезээ: Уруглар кичээлдин дургузунда кандыг дириг амытаннарга ужурашканын болгаш оон чиир чемнерин айтырып, база кыштын онзагай демдектерин аажок сонуургал- биле харыылааннар.

Кичээлдин туннели. Рефлекция.

Аян- чорук кичээл уругларга солун болган. Кичээл уезинде уруглар аажок сонуургап ойнааннар. Кичээл уругларнын назы-харынга  дугжуп турар. Аян- чорук кичээлди эрттирер мурнунда салдынган сорулгаларын башкы чедип алган. Кичээл эки деннелге эрткен деп санаар мен.