Открытое занятие в старшей группе "Тыва хогжум херексели- Игил"-2021г
план-конспект занятия по музыке (старшая группа)

Муниципалдыг бюджеттен хандырылгалыг школа назыны четпээн уруглар албан чери Тес-Хем кожууннун Самагалтай суурунун «Дамырак» аттыг уруглар сады

                Улуг болукке  ажык кичээл

Тыва хогжум херексели

                       «Игил»

                                                                             Ыры башкызы: Чооду А.Я

                                               Самагалтай-2021

Сорулгалары:

1. Ооредиглиг кезээ: уругларга тыва хогжум херексели игилдин дугайында таныштырып, кандыг ун ундурерин дыннап ооредири, тыва тоолчургу чугаанын утказын билиндирип, айтырыгга шын харыылаарын чедип алыр. Ыры, танцы-самнын, оюннун шимчээшкиннеринге ойнап билиринге ооредир.

2. Сайзырадыр сорулгазы: уругларнын угаан-бодалын, дыл-домаан, салаа-сайгыдын болгаш мага- бот шимчээшкиннерин сайзырадыр. Сос курлавырын байыдар.

3.Кижизидилгелиг сорулгазы: уругларны тыва чоннун культуразын болгаш чаагай чанчылдарын унелеп, ынак болурунга кижизидер.

Арга методу: тайылбыр, коргузуг, айтырыг, харыы, улегер-домак, салаа-биле оюн.

Словарлыг ажыл: куй, игил, ча, чазап, херексел.

Дерилгези: ог ишти, игил, ча, ноутбук, магнитофон, флешка, проектор.

1.Организастыг кезээ

Кичээлдин чорудуу:

(Уруглар залче кирип келгеш, сандайларынче олуруптар.)

 Башкы: - Экии уруглар! Тыва езу-биле база экиилежип, мендилежип, чолукшуулунар, уруглар! Чолукшуур дээрге-ле бичии кижинин холдары адаанга,улуг кижинин холдары кырынга, шак-ла мынчаар экиилежип, мендилежир чораан.

(Башкы уруглар-биле чолукшуур)

Башкы: Силернин садигинерде дыка  томаанныг, угаанныг, сос дыннаар, чараш уруглар бар дээрге, силер-биле кичээлдээр дээш келдим уруглар!

Мээн адымны Аяна Янчыыевна дээр. Мен Дамырак садынын ыры-хогжум башкызы дыр мен.

-Кичээлдээринге белен силер бе?

Уруглар: Ийе

Башкы:  Тоол  дыннааарынга ынак силер бе?

Уруглар: Ийе.

Башкы: Мен силерге  дыка солун тоолчургу чугаа чугаалап берейн, силер кичээнгейлиг дыннаар силер, уруглар!

(Башкы магнитофонга игил биле ойнапкаан аялганы салыптар)

 -Шыяан ам, бир-ле черге,  куйлар баары черге аалдар чайлаглап келген. Куй-дээрге  дагларда ойбак черлер, кижилер шаанда ог чок турар уеде, куй иштинге-даа чурттап чораан. Куй иштинге аъш-чемин-даа шыгжаар чораан. Бир-ле хун аалдын оглу ыяштап алгаш чанып олурда, кара булут келген соонда, хенертен кызаннаашкынныг, динмирээшкинниг чаъс чаай берген, бичии оол чаъстан корткаш куй иштинче кире берген. Олурда артындан дыка чараш аялга дынналган. Хая корнуп келирге, ашак кижи холунда бир-ле чуве туткан сыгыртып, хоомейлеп орган. Бичии оол аялганы чарашсынып дыннап олургаш, чылдар эрткенин эскербейн барган. Оол ашактын чанынга чеде бергеш, менээ холунарда чувенерни беринерем, мен база сыгыртып, хоомейлеп билир мен дээш, холунда чуулун дилеп алгаш мага хандыр ойнап, ырлап олурда база-ла хой чылдар эрткен. Оол куй иштинден унуп келгеш аалынга келирге таныыр, билир кижи-даа чок болган. Ол-ла хевээр хогжум херекселин тудуп алгаш «Эгил, эгил эрткен уем» дээш ырлаар турган. Улус холунда хогжум херекселин «Эгил» деп адай берген. Уенин аайы-биле эгил деп состу игил кылдыр эде адаан.

Башкы: Бичии оол ыяштап чорааш чуну коргенил?

Уруглар: Куй корген.

Башкы: Куй иштинге кымга ужурашкан?

Уруглар: Ашак кижиге ужурашкан.

Башкы: Ашак чуну канчап органыл?

Башкы: Хоомейлеп, сыгыртып олурган.

Башкы: Оол чуу деп ырлаар турган?

Уруглар: «Эгил, эгил эрткен уем» дээш ырлаар турган.

(Башкы уругларнын билбейн барган состеринге дузалажып адап бээр)

Башкы: Чуу деп хогжум херексели-биле мага-хандыр ырлап олурган-дыр?

Уруглар: «Игил»

-Эр-хейлер, уруглар!

Игил деп адаттырар.

2.Кол кезээ: (Слайдыга игил чуруун коргузер).

Башкы: - Бээр корунерем, уруглар!

 Бо хогжум херекселинин адын «Игил» дээр. Бо шээй уруглар, оолдун ойнап орган хогжум херексели.  

 - Игилди ыяштан чазап кылыр. Чазаар - дээрге, бижек биле чонар. Чымчак ыяшты чонуптарга мындыг чараш хогжум херексели болу бээр. Оон бажын аът баштыг кылдыр чазаар. Игилдин хылдарын аьттарнын кудуруунун хылдары биле кылыр. Оон хылы ийи болур.

Башкы: Уруглар, силер ол чараш хогжум херекселин коруксеп, дыннаксап тур силер бе? (уругларнын харыызы)

 -Ындыг болза уруглар, мээн кырган - авамнын аалында дунмам бар, игил- биле дыка чараш  ойнаар.

-«Игил» биле ойнаарын барып сонуургаар бис бе, уруглар!

- Даштын аъттарны мунуп алгаш агаарлап чоруулунар бе?

(Аъдым деп ырыга  танцылай аарак халдып чоруур).

Дерип каан огге чедип келир.

-Аалда келдивис.

-Огже кирээлинер че,уруглар!

(Огге кирип келирге Байыр  дунмазы огнун он талакы дорунде олурар.)

Башкы: - Экии дунмам. Кырган- авам кайы барганы ол?

-Кырган- авам кожа аалдын инээн сагжыптар дээш чорупту.

( Байыр чугаалаар)

Уруглар: Экии! (аалдын оглу- биле экиилежир)

Башкы: - Аалга келген аалчылар солагай талазынче олурар дээр, бээр эрттип олурунар, уруглар!

Уругларны огнун солагай талазынче олуртур.

Башкы: - «Аалга кирген кижи аяк эрии ызырар, арга кирген кижи саат дайнаар дээр».

-Шайдан ижинер, уруглар!

Башкы аяктарга суттуг шайны куткаш уругларже сунар.

Башкы: - Мээн садигим уруглары  сээн игил - биле ойнаарынны сонуургаар дээш келди. Ойнап бээр сен бе, дунмам?

(Игил дугайында база катап  коргузуп тайылбырлап бээр.)

-Ам  чаагай ишкен шайывыс дугайында ыры билир бис, ырлап берээл. Биске «Шайывыс» деп ырынын аялгазын ойнап бээр сен бе, дунмам?

Ырлаар бертин унувусту аян киирип мергежилгеден, кылыптаалынар!

Тыныжын быжыглаарынга мергежилге «Аякта изиг шайны аартап, соодуп, ундур киир тынар»

-Эр-хейлер! Унувусту аян киирип мергежилге база кылдывыс.

Чаагай ишкен шайывыс дугайында ырлап берээли, уруглар!

-Ырыда  чунун дугайында ырлап турар-дыр, уруглар!

-Уругларнын долу харыызын алыр.

- Ырынын аялгазы канчаар дынналып тур?

(Оожум, дурген, хоглуг, мунгаранчыг)

-Чуу деп  хогжум херексели-биле ойнап бээрге ырладывыс?

  -Игил. (уруглардан айтырар, чангыстап адаттырар)

(Игилге аьт, инек, машина даажын дыннадыр)

-Кым (чуу) ынчаар алгырар чувел?

-Эр-хейлер, уруглар! Игил дыка-ла чараш аялгаларны ундуруптер, тускай хогжум херексели бооп турар. Ынчангаш хогжум херекселдеринге камныг, сонуургалдыг ынак болур.

-Ам олургаш шылап каан боор бис, салаалар-биле хоглуг музыкалыг сула шимчээшкиннерден кылыптаалынарам!

Сула шимчээшкин «Арбай- хоор»

Уруглар, садигивисче чанар уевис келди. Бис садигивисче чаныптаалы че, дунмам. Четтирдивис, биске хогжум херексели-биле таныштырып, ойнап бергенин дээш.

( Аъдым деп музыкага халдып чоруур, улаштыр сандайларынче олуруптар).

3.Кичээлдин туннели:

Башкы:

-Уруглар, силерге агаарлаашкын солун болду бе?

-Кайнаар агаарлап чордувус?

-Аалга чуну сонуургадынар?

-Чуу деп хогжум херексели биле ырлаштывыс?

-Чуу деп ыры ырлаштывыс?

-Чуу деп сула шимчээшкин кылдывыс?

-Аалче агаарлап чоруурда чунун биле чордувус?

-Чунун унун домейлештир  ойнап турган ийик? (аът, инек, машина)

(Уруглардан чангыстап айтырар, долу харыызын алыр)

Башкы: Ынчангаш  эн-не тускай, чараш аялгаларны ундуруптер  хогжум херекселинин адын чуу деп адаар болдувус, уруглар!

Уруглар: - Игил.

Башкы: Хогжум херекселдеринге ынак, камныг эдилээр, сонуургалдыг болур.

-Эр-хейлер! Дыка-ла чараш, сос дыннаар,чурумнуг,угаанныг уруглар-дыр силер.

Кичээлге эки киришкен уругларны мактап адаар, уруглар-биле байырлажыр.

                                              Кичээлдин анализи

Темазы: «Тыва хогжум херексели Игил» деп улуг болукке музыка кичээлин эртирген мен.

 Сорулгазы:

1. Ооредиглиг кезээ: уругларга тыва хогжум херексели игилдин дугайында таныштырып, кандыг ун ундурерин дыннап ооредири. Тыва тоолчургу чугаанын утказын билиндирип, айтырыгга шын харыылаарын чедип алыр. Ыры, танцы-самнын, оюннун шимчээшкиннеринге ойнап билиринге ооредир.

2.Сайзырадыр сорулгазы: уругларнын угаан-бодалын, дыл-домаан, салаа-сайгыдын болгаш мага- бот шимчээшкиннерин сайзырадыр. Сос курлавырын байыдар.

3.Кижизидилгелиг сорулгазы: уругларны тыва чоннун культуразын болгаш чаагай чанчылдарын унелеп, ынак болурунга кижизидер.

Арга методу: тайылбыр, коргузуг, салаа-биле оюн, айтырыг-харыы, улегер-домак

Словарлыг ажыл: куй, игил, ча, чазап, херексел.

Дерилгези: ог ишти,  игил, ча, ноутбук, магнитофон, флешка, проектор.                           

Кичээлди назы хар аайы-биле улуг болукке эрттирген мен. Шупту 10 уруг кичээлдээн. Ыры-хогжум кичээли оске кичээлдерден база бир ылгалдыг солун кичээлдернин бирээзи. Уругларны долгандыр турар амыдыралдын чараш чуулдеринче ыры-хогжум, аялга,танцы-сам таварыштыр ооредип кижизидери  болур. Ынчангаш богун кичээлимнин шилип алган темазы «Тыва хогжум херексели Игил» дугайында таныштырып билиндирген мен.

Кичээл 3 кезектен тургустунган.

1-ги кезээ: Организастыг кезээнде уругларга тоолчургу чугаа-биле кичээл эгелээн. Тыва хогжум херексели игилдин тывылган тоогузун чугаалап берип, коргузуг материалы-чурук дузазы-биле таныштырган мен.

2-ги кол кезээнде: уруглар-биле аалче агаарлаашкын кылып, анаа баргаш игилдин бодун коруп таныжып, «Шайывыс» деп ырыны ырлап, хоглуг-мунгаранчыг, дурген - оожуум деп характер, темпизин ылгап илереткеннер.  Кандыг ун ундуруп дыннаарын, аялгаларны шын ылгап билиринге, база дыл домаа чугаазын, салаа-сайгыдын сайзырадырынга тыва оюн  Арбай-Хоорну ойнаан.

3-ку кезээнде туннел: Кичээлде кандыг хогжум херексели-биле танышканын быжыглап, уруг бурузу-биле бот-тускайлан ажылды чоруткан мен, айтырыгларга уруглар дидими-биле харыылаан. Кичээлде урглар идепкейжи болганнар. Словарлыг ажыл куй, игил, ча, херексел деп состерни катаптадып ажылдаан. Кичээлде коргузуг материалдары-проектор, магнитофон ажыглаан. Уругларга тыва чоннун чанчылдарынга ооредип, чоннун культуразынга ынак болур, сонуургалдыг болурунга, хундулеп билиринге кижизидилгелиг тайылбырны кылган мен.

Кичээлдин сорулгазын чедип алган мен деп санап тур мен.

Дыннаанынар дээш четтирдим!