Сценарий к занятию музыки "Куштар-бистин оннуктеривис"
план-конспект занятия по музыке (подготовительная группа) на тему

Улуг  болук  уругларынга «Куштар – бистин оннуктеривис» 
деп  байырлалдын  сценарийи.

Сорулгазы: 1.Кушкаштар  дугайында  уругларга  таныштырып, 
чугаазын  сайзырадып  ооредир.
2. Куштарны  кижиге  болгаш бойдуска  ажыктыын  билиндирер.
3. Куштарны  камгалаарынга,  оларга  ынак болурунга  кижизидер.
Дериг-херексели: куштар чуруктары (слайдылар), болуктун дерилгези.

                                                               Байырлалдын чорудуу:
Организастыг кезээ:
Башкарыкчы:  Экии ада-иелер болгаш уруглар!

 Тыва чуртувус  ак-кок  хемнер-биле алдаржаан, кайгамчык байлак, чараш чурт. Оон каас чараш бойдузун ырларда, шулуктерде, тоолдарда база чогаалдарда  чечен-мергени-биле  бижээн.
Тыва кижи чер чуртунга, оон дириг амытаннарынга, каш чузун малынга, эм- домнуг аржаан сугларынга, харлыг-доштуг бедик дагларынга чоргаарланып чоруур.
Бойдус- чер кырында амыдыралдын унер дозу, чаяакчызы.
Куштар база кижи ышкаш бойдустун чаяакчызы. Бо хун байырлалывыста янзы-буру куштар дугайында сонуургап таныжар бис.
Бомбурзектин кайы-даа булунунга баарга, бедик дээрже дундууштелген дагларга, шыргай-арга-эзимнерге, элезиннниг ээн ховуларга, полярлыг чурттарга, экваторга, океан дагларга дээн каяа-даа куштарга таваржып болур бис. 
Куштарнын амыдыралын долузу биле ооренип коор болза кончуг солун. Куштар –дурт-сынныглар  клазынга  хамааржыр, ужар азы ушпас болур, холдарын чалгыннары солуп турар болгаш ийи даванныг, даваннарында уш азы дорт салаалыг болур. Чалгыннары эки сайзыраваан куштар эки ужуп шыдавас боор.Оларнын ужарын ийи хевирге чарар:

кылыйтыр ужар азы идепкейлиг база далбаннады ужар азы идепкей чок.
Куштарнын хар-назынын билип аары кончуг берге. Шинчилекчилер куштарнын мойнунга дээрбектерни кедирип, брелоктарны баглап тургаш каяа чедип каш чыл чурттап турарын билип ап турар.Чижээ: кускун 60-69 хар, бора-хирилээ 11-24 хар, угулер 34,54,68 харларга чедир, а струстар 40 хар чедир чурттаар дээш оон-даа ангы. Куштарнын озуп ковудээри дурген.

Чылыг таарымчалыг чылдарда чуургаларынын саны ковей болур.Чуургаларынын хевири, хемчээли, картынын кылыны ангы-ангы болур.
Куштарнын янзы буру хевирлерин Кызылда Алдан-Маадырлар музейинден коруп болур .Олар чурттаар девискээринин аайы-биле ангы-ангы болур чижээ:
Шынаа болгаш хову чернин куштары: матпадак, таан, каарган, хартыга. Сааскан, кара-баарзык хамааржыр.
Хемнерлиг чернин куштары: одурек, ангыр, дуруя, куу, шилен, хараачыгай хамааржыр.
Тайга болгаш хаялыг чернин куштары:эзир, кара дас, угу, сары,кускун, кээрген хамааржыр.
Алаак чернин куштары: торга, шиижек, бора-хокпеш, итпик, айлан-кушкаш хамааржыр.
Даг чернин кужунга Улар хамааржыр.
Куштарнын ажыы кижилерге кедергей дузалыг. Олар агаар бойдустун байдалын баш бурунгаар медеглеп бээр. Чижээ: торлаа аал чоогунче чызаалаза дээр чудерээринин демдээ;каарган аал коданынын чанынче чайтылаарга, чаарынын демдээ; кускун аал чоогунга куйтулаарга , куруглаарынын демдээ; ала сааскан аал чанынга этсе,аалчы келиринин демдээ; шиижектер черге андааштанып, довурак бурулатса, каандаашкыннын демдээ; орук кижизинге эзир азы дас таварышса, чорук чогуурунун демдээ; хек чус катап этсе узун назылаарынын демдээ; эжеш дуруялар таварышса ог-булеге эки чуве болурунун демдээ дээш оон-даа оске чижектерни киирип болур.
Ынчангаш куштар дугайында элээн хой чуулду билип алган боор силер, ам уругларывыстын куштар дугайында ооренип алганы ырызын сонуургап дынналынар!
                                        Ыры «Бора хокпеш»
Бора  он чучаактыг

Боску ак богаалыг

Чыжырткайндыр эдер

Шыпыраннап орар

                     Бора-Хокпеш хензиг

                     Борбалчыннаан эрес

                                                          Шуурган соокту тоовас

                                                          Чуртун  чер-ле кагбас.

Башкарыкчы: Ада-иелерге куштар дугайында тывызыктардан болгаш айтырыглардан тыптырып корээлинер!

Оскен черин кагбас-даа

Оорзурек чанныгбай

Аргып чамап кагансыг

Бора- шокар тоннугбай (Бора хокпеш)
Алага дег аастыг, ай-шолбан карактыг

Хулур-хургул боттуг, хунде-дунде чоруктуг. (Угу)
Элевес орумнуг

Эрикпес чанчылдыг (Торга)

Кымдан мурнай часты
Медээлеп кээр чуу деп куш барыл? (хараачыгай)

Хомурден кара
Хардан ак (ала сааскан) Ол чалчырааш болгаш кылан чуулдерге дыка ынак, кылан чуулдерни чандыр корбес, дораан аптар.

Делегейде бо хунде 
Эн-не улуг куштун ады? (Страус)
Россияда бо уеде чуу деп кушкаш эн-не бичии чувел?
королёк. Ол бора хокпешке бодаарга 6 катап бичии.оон бажынын кырында корона ышкаш сарыг оннуг бичии чуг бар.
А делегейде эн-не бичии кушкаштын ады чул? Колибри
Башкарыкчы: Уругларнын ооренип алганы шулуктерин дыннап корээлинер!
Уругларнын шулуктери.

Башкарыкчы: Куштар чылыг чурттардан Тыва чуртувусче чанып кел чорааш, шаптараазынныг орукка болганчок таваржы бээрлер, олар хаттыг, чаъстыг оруктарны дыка ур уенин иштинде эртип кээрлер, ынчангаш уругларывыстын база бир куштар дугайында танцы-самын сонуургап корээлинер!
Танцы «Птицы мои птицы»

                                  Куштар бистер чанарда

                                  Куспактанчып алыр бис
                                 Мында кыш, дугде чай
                                 Бистер донуп чор бис.
                                 Узун буттуг кушкаштар 
                                 Ужуп ойнап чор бис
                                 Мында чай, дугде кыш
                                 Бистер хоглеп чор бис.

  Башкарыкчы:   Дараазында   улуг болуктун уругларынын ырызын сонуургаалынар!          

                                  Песня «Маленькая птичка»

                       Маленькая птичка

               Прилетела  к нам, к нам

               Маленькой   птичке

              Зернышек я дам,дам,дам.

        Маленькая птичка

        Зернышки клюет,клюет

        Маленькая птичка

        Песенки поет,поет.

.Башкарыкчы: Кыштаар куштар кээргенчиг, а силер уруглар 
      - Куштарны чемгерип турар силер бе?
       (Уругларнын харыылары).
     - Куштарнын ажыы чул?
                          (Уругларнын харыылары)
 

    - Ынчангаш куштар дыка ажыктыг, оларны чемгерер, камнаар, дузалаар, ынак болур. Куштарнын деспижигежинге тоорук сайы, кара тоорук, чиг-тараа (пшено), хлеб тогланчызы каап, чем салып берип болур ышкажыл. Ынчангаш куштарны шак-ла ынчаар чемгерип болур силер, уруглар.
   
                               

                       Часкы хүннүӊ магалыын!

                      Чанып келген кушкаштар

                       Чалгыннарын хергеш

                       Самнап ойнап турлар.

Башкарыкчы : Дараазында улуг  болуктун уругларынын танцы-самы                                                 «Две гуси»  сонуургаалынар!

        Ыры «Птичка»

Башкарыкчы:  Бо  хун эрттирген байырлалывыс алакталып тур, ынчангаш куштарга ынак болуп , оларны камгалаарынче силерни кыйгырып тур бис, уруглар!