Роль устного народного творчества в семейном воспитании ребенка (на татарском языке)
материал по теме

Гаиләдә балаларны тәрбияләүдә халык авыз иҗатының әhәмияте.

       Балалар тормышында уеннарнын эhэмиятен кем генэ белми.Без «Сэламэт тәндә - сэламэт акыл», - дибез. Кеше ул йозе белэн дэ, сузе белэн дэ, жаны б\н дэ, матур булырга тиешле», - дибез. Лэкин ул тэн-жан матурлыклары кешегэ узлегеннэн генэ бирелмилэр.

     Сэламэтлекне дэ, тышкы-эчке матурлыкны да яулап алырга, анын очен корэшергэ кирэк. Монын очен мэктэпкэчэ яшьтэге балага ин табигый hэм тор чара: уен. Балалар бакчасында иртэдэн кичкэ кадэр минутларына кадэр тогэл утэлэ торган режимда уен элементлары катнашмаган мизгел юктыр да.

      Нэнилэр бик телэп сюжетлы - рольле, хэрэкэтле, дидактик, сэхнэлэштерелгэн уеннарны уйныйлар. Уеннар куп hэм торле - торле. Уйнавы рэхэт. Буш вакытларында балалар кубрэк рэсми уеннарга караганда халык уеннарын бик яратып, рэхэтлэнеп чишелеп уйныйлар.

     Ни очен? Чонки бу уеннар эзер hэм ысулдагы гимнастик, хэрэкэт системасы тугел, бэлки халыкнын уз ижаты, уз уйлап чыгармасы.Аларда торле жыр, суз авыз ижаты да катышканга, кунелгэ дэ азык бар, мэгнэ кызыгы бар. Халыкча эйткэндэ, ул кунелне ача. Халык уеннарында балалар мэглум бер рамкага буйсынып кына хэрэкэт итмичэ, уз кочлэрен, узлэренен табигый сэлэтлэрен уен тосендэ курсэтэ hэм жэелдерэ алалар.

     Шунын белэн ул уеннар жинел анлаешлы hэм ижатка юл бируче булганга, балалар бер ялыкмыйча, зур дэрт белэн бирелеп, кызып, мавыгып чиксез яратып уйныйлар. Хлык уеннары коры хэрэкэт кенэ тугел, бэлки эчтэлекле, максатлы хэрэкэт, мажаралы вакыйгалар аша жинугэ hэм максатка ирешугэ корылган хэрэкэт. Халык уеннары балаларны уз инициативаларына ышанып тапшыра hэм аларда ирекле ярыш рухы, ижади тапкырлык, олгерлек, жегэрлек рухы кабыза. Шундый уеннан сон балаларнын кузе- йозе кабынып, узлэре жегэрлэнеп, тапкырланып китэлэр.

        Ул уеннарда алар бер яктан уен кагыйдэсе буенча hэм шу лук вакыт, икенче яктан, уз иреклэре белэн узлэрене инициатива hэм жегэрлеклэрен курсэтэ алалар. Бу аларда уз коченэ ышану, коллективтв узенэ урын hэм хормэт яулап алу,мэхэббэт казану кебек бик кирэкле ижтимагый боек,куркэм хислэр уята.

     Бигрэк тэ жырлы - сузле уеннарнын бу юлда эhэмияте зур. Жырлы - сузле, димэк авыз ижаты катышкан уеннар (жыр,такмаклар, санаш hэм башкалар). Авыз ижаты бу уеннарны дорес, тиз hэм гадел оештырырга хезмэт итэ, балаларнын уенда тотачак позициялэрен, рольлэрнен билгели.

       Кумэк жыр яки ритмик сузлэр уенда балаларнын хэрэкэтлэрен койгэ сала,бала ул коллективнын ритмын узендэ тоя hэм шул ритмда хэрэкэт итэ башлый, шунын белэн шэхес узенен коллективта монэсэбэтен билгели, жэмгыяттэгеурынын таба,ягъни шэхеснен жэмгыять белэн гармоник рэвештэ тэрбиясенэ юл ачыла. Ул коллектив эчендэ,куелган шартны утэп чыгарга, максатныкузэтеп хэрэкэт итэргэ, ана ирешергэ hэм узе генэ тугел,уз як позициясендэге ботен иптэшлэренэ булышырга, алар белэн бергэ жину яуларга, ихтиярын чыныктырырга ойрэнэ.

        Шулар остенэ жырлы – сузле уеннар баланы музыкаль авазлар белэн хислэндерэлэр, анын кунелендэ нэфислек тойгысы уяталар,аны музыкаль авазлар тоярга,уртак хис белэн хислэнергэ ойрэтэлэр,анын хэрэкэтлэрен музыкаль ритмга, койгэ салалар, кунелен уяталар, дэртлэндерэлэр, уенынмэгънэлэндерэлэр hэм кунелендэ нэфислек тойгысы уятып, нан чиксез лэззэт бирэлэр. Шунын очен дэ балалр жырлы – сузле уеннарны бик яраталар.

        Алар яраткан халык уеннарын фэн донбясында оч торкемгэ – спорт уеннарына, драматик уеннарга hэм жырлы – биюле уеннарга булеп йортлэр.

       Жырлы,биюле,сузле уеннар татар халкынын конкуреше, йолалары, бэйрэмнэре, кунел ачу традициялэре белэн тыгыз бэйлэнгэн. Тэрбиясенэ hэм формасына карап жырлы – биюле – сузле уеннарны берничэ торкемгэ булэргэ була. Ин зур торкемне тугэрэкле эйлэн – бэйлэн уеннары тэшкил итэ. («Кэдрия – Зэкэрия», «Оммеголсем», Зэлилэ»…). Икенче торкем кара – каршы тозелеп hэм пар – пар булып уйнала торган уеннар («Ал кирэк, гол кирэк», Чума урдэк,чума каз», «Куш кулым» …). Оченче торкем – факт жыелышлы жаза бирешле уеннар («Сукыр тэкэ», «Йозек салыш», «Ватык телефон», «Шулай,эйе hэм юк», «Шешэ тэгэрэту»,…).

      Хормэтле эти энилэр! Сез дэ халык уеннарын уйнап ускэнсез hэм сабыегыз тугач, бишек жырлары жырлап йоклаткансыз, балагыз усэ барган саен халык авыз ижаты эсэрлэрен бергэлэп ятлап, ойрэнеп хэрэкэтлэр кулланып сойлэгэнсез. Сез башлаган эш балалар бакчасында да дэвам иттерелэ hэм ул ярым план белэн алып барыла.

      Халык уеннарынын кубесе башта физкультура яйсэ музыка занятиелэрендэ ойрэтелеп, аннары уйнала.

      Этилэр hэм энилэр!  Уеннын эhэмияте алда эйтеп кителде. Мэктэпкэ кергэнче балагыз уйнап туйсын. Шул чакта гына ул яхшы, дисциплиналы укучы булачак, дэрес вакытында укытучыны тынламыйча уйнап утырмаячак.

      Менэ  шуна  курэ  балагыз  белэн  уйнарга  вакыт  табыгыз, девизыгыз: «Уйнарга, уйнарга hэм уйнага !» - булсын.