Улуг болуктун уругларынга ажык кичээл "Кажык тарым"
план-конспект занятия (старшая группа)

№

Кичээлдин кезектери

Кичээлдин Чорудуу

Уругларнын харыылары

Уези

1

2

3

       Киирилде кезээ:

Манавааны  болуушкун:

                Кол кезээ:

Туннел кезээ:

Рефлексия:

Башкы: - Экии. Уруглар, богун бисте аалчылар аалдап келген чолукшуптаалынарам. - Чолукшууру дээрге, амыр-мендизин айтырары-дыр

– Уруглар, богун бис Шагаа байырлалынга уткуштур «Кажыктарым» деп ажык кичээлди эрттирер бис. 

Башкы: Дыннап тур силер бе, уруглар? Эжик соктап тур.(эжик соктаар). Кым келген деп бодап тур силер? Мен коруптейн.(башкы коор).

Башкы. Уруглар, бохун бистин кичээливисте ойнаар-кыс  Алдын-Кыс аалдап келген-дир.

Чарашпай. Экии, уруглар!   Мени  Алдын-Кыс дээр. Орук ара силерже чоруп оргаш черден мындыг чуул тып алдым, билир чадавас силер менээ айтып беринерем, чуу-дур бо, уруглар? (холунда кажык тудуп алган).

Чарашпай. Кажык-биле чуну канчаар чувел уруглар?

Башкы.  Бо уруглар база чедир билбес-тир Алдын-Кыс. Бээр олуруп алгаш дыннаар сен бе. (ойнаар-кысты башкы сандайга олуртуп каар).

Башкы. Уруглар, мен силерге тывызык ыдайн тывынарам.

Тывызык: 1.Дорбелчин боттуг,

дорт чузун малдыг.(кажык) 

Башкы:Кажык деп чул? (Сɵɵк). - Кажыкты кайыын ап турар бис? (Ɵшку, хойнуӊ будундан (доӊмек, чода аразында)). - 1 хойда каш кажык барыл? (Будунда 2). Кажыктаары – тыва улустун бурун-шагдан тура ойнап келген оюну-дур. Бо чараш оюн салгал дамчып, бистиң үевисте чедип келген 

Башкы: Кажык бо-дур, топтанар даан, Аът, инек, ɵшкү, хоюн Дɵрт чүзүн малывысты дүрзүленген.

Башкы. Шын-дыр, Эр-хейлер!Кажык- тыва улустун бурун- шагдан тура ойнап келген оюнну-дыр. Бо чараш оюн салгалдан салгалче дамчып, бистин уевиске чедир ойнап келген.Кажыктар хемчээлинин аайы-биле улуг болгаш биче болур.Улуг кажыктар- бода малдын, бичии кажыктар- шээр малдын. Бода дээрге-ле улуг малдар -- инек, сарлык. Шээр малга - хой, ошку хамааржыр.. Кажыкты чуге дорт чузун малдыг дээнин дараазында шулуктерден дыннап, билип алыр бис, уруглар. 

Кажык деп чул, билир сен бе,

Кайы хире ойнаар сен че?

Тываларнын

Тыпазы чок, билбези чок.

Бурун шагдан тура алзы

Бужар кажык ойнаар чон-дур.

Кажык бо-дур, топтап кор даан,

Каш-каш янзы хевирлиг-дир?

Тура душсе, аъдын ол-дур,

Турбас, арбас Оялан-дыр.

Ойта душсе, инээн ол-дур,

Оъттап чору-чаражын кор даан.

Дашкаар душсе, ошкун ол-дур,

Даштар кырлап турарын кор.

Ишкээр душсе, хой ол-дур,

Ийи дадай семизин кор.

Корбес сен бе, хензиг кажык

Ковей янзы – алды чузун.

Малывысты дурзуленген –

Магалыг аа, хуулгаазын аа?

Башкы. Кажыкты тыва чон догерип чиген шээр малынын даванындан ап, чыып ап чораан. Узун кышкы кежээлерде аал ишти шупту кажыктап ойнаар турганнар.

Башкы. Кажыктарым хапта долу Кандыг оюн ойнаар бис, че? Ам кузелдиг кижи туруп келгеш, бир кажыкты алгаш стол кырынга чууй октаптар. Кажык канчаар дужер-дир душкен хевири кандыг малды коргузуп турарын тайылбырлаар. (дорт хире уругну чангыстап тургузуп ооредир).

Башкы. Ам «Амытаны оттун» деп оюнну ойнаар бис уруглар.  Мында азырал дириг амытаннар чуруу бар. Уруглар чуруктарны аялга аайы-биле долгандыр халчыыр, аялга тоне бээрге кым кандыг дириг амытан дужунда турар-дыр ону отунуп эдер (оюнну ийи катап ойнадыр).

Башкы: Эр-хейлер, уруглар! Ам шупту столдарже олуруптунар, мында дурзулер бар, оон дузазы-биле чуруктан чуруптаалынар. Кандыг дурзу унуп келир эвес.

«Кажык дурзузу-биле» чурулга

Сула шимчээшкин

Кажыктарым, кажыктарым

Кайгамчыктыг кажыктарым

Бирээ,ийи, уш, дорт

Бирээ, ийи, уш, дорт.(2 каттап каттаптар)

Башкы: Чуу дурзузу унуп келди? (уруглардан айтырар).

Башкы. «Уруглар, кажык-биле ойнаар оюннар хой янзы болгаш ангы хевирлериг:

1. Дорт берге.
2. Кажыкты чыттырып кагары.
3. Аът чарыштырары.
4. Бодалгалажыры.
5. Шапшыыры.
6. Кажыкты дужуруп кагары. Ынчангаш богун мен силерге  чангызын таныштырайн.

Оюннун ады «Кажыкты адары».

Оюннун сорулгазы: Уругларга оюнну таныштырып канчаар кагарын ооредир.

Оюннун чорудуу: Кажыктарны чыскаалдыр тургуза салып алгаш, бир уруг-ла 1 кажыкты ийи хол –биле тудуп алгаш, шыгаап-шыгаап андара адар.(Уруг бурузунге кылдырар).

Башкы: Богун кичээлде чунун дугайында оорендивис? (Уругларнын харыылары).

- Алдын-Кыс, сен база кажык дугайында эки билип алдын бе, сонуургадын бе?

Ойнаар кыс: – Ийе, кажык дугайында хойну билип алдым. Четтирдим, байырлыг уруглар.

Башкы: Бо хун Кажык дугайында кичээлде чуну билип алдынар, уруглар?  Чунун дугайында ооренип чугалаштывыс. - Кажыктың 4 талазын айтыптыңарам. - Эр-хейлер, кичээлге шупту эки харыылап, кириштинер.

Башкылар биле чолукшуурлар.

-Амыргын-на, амыргын!

-Амыр-ла, амыр.

- Мал-маган менди турар бе?

Аарыг-аржвк оршээлдиг-лн боор.

Уруглар. Кажык-дыр ол, Алдын-Кыс.

Уруглар. Ойнаар деп билир бис.

Соок

Уруглар. Кажык-тыр ол, башкы.

Уруглар: Кажык дурзузу унуп келди, башкы.

Уруглар – Байырлыг, Алдын-Кыс оон база аалдап кээр сен.

2 м