"Первый шаг малыша" ( "Лъэтеувэ")
методическая разработка (старшая группа)

Пшынэ мэкъамэк1э сабийхэр къыщ1охьэ- щ1алэ ц1ык1ухэр зы лъэныкъуэмк1э, хъыджэбз ц1ык1ухэр адрей лъэныкъуэмк1э мэувхэ  адыгэ фащэхэр ящыгъыу.

Вед: Зымыщ1э щы1эу къыщ1эк1ынкъым унагъуэр зищ1ысыр. Ит1анэми ар лъык1э, лык1э зэгухьэу, зэблагъэу, зэрылъху- зэрып1ым зэдэпсэу ц1ыху гупым и закъуэкъым. Унагъуэр нэгъуэщ1 унагъуэхэр къэхъуным, лъэпкъым и бжыгъэм, и куэдагъым зиузэщ1ыным и лъабжьэщ. Ар и къежьап1эщ лъэпкъым и зэф1эк1ми, и гушхуэныгъэми, и дуней тетык1эми, и хабзэми. Унагъуэм къыщек1уэк1 хабзэхэм ящыщщ сабийм ехьэл1а хабзэ зыбжанэ. А хабзэхэр ямыгъэзащ1эмэ я сабийр зыхуей хуэмызэну къалъытэ.Сабийм ехьэл1а хабзэхэм ящыщ зыщ лъэтеувэр. Лъэтеувэ щ1ыныр гуф1эгъуэшхуэу ялъытэ. Сабийм езыр- езыру лъэбакъуэ ича иужьк1э лъэтеувэ тхьэлъэ1ур ящ1. Унагъуэм хузэф1эмык1ыныгъэк1э сабийр щызек1уа дыдэм имыщ1ами хуэкъулей щыхъум сабийр илъэс дапщэ мыхъуами лъэтеувэ хуищ1ыжын хуейщ. Къызэрывгуры1уащи лъэтеувэр унагъуэ тхьэлъэ1ущ.Кърагъэблагъэхэр нэхъ пэгъунэгъухэрат: я благъэхэр, гъунэгъухэр,ныбжьэгъугъэк1э зэгухьэхэрт. Лъэтеувэм теухуа усэ ц1ык1ухэм сабийхэр къытхуеджэнщ:

       Дамир: Лъабэ, лъабэ,лъабэдий

                    Къэщ1 лъэбакъуэ, си сабий

                    Уэ пхуагъашхэ шагъдий

                   Къэлъэбакъуэ, нэм и нэху

                   Дыгъэ нурыр уи щхьэщыгущ

                   Мазэ нат1эу си пелуан

                    Ущалъхуари насып щ1ыгущ.

Ясмина: Уи1эщ къуэшу бэ мелуан

                Укъэмыск1э зыгъэлъэч

                 Ф1ыгъуэ куэдыр зыпэщылъ

                 Уэ нэхъ псынщ1эу хъу 1эчлъэч

                  Анэм ф1ык1э и гурылъ

                 Къэщ1 уэ быдэу лъабэдий

                Къэлъэбакъуэ, нэм и нэху

                Л1ыпхъэ ц1ык1уу си сабий

                Хочэ лъабэр гъащ1э нэху.

Айдар: Аслъэн ц1ык1у къоувыр

              Лъабэхэр зэблех

              Нанэ лъэтеувэ хуищ1ынщ абы щ1эх

              Езыр к1уэнут ежьэу, къимыгъанэу лъэк1

              Шынэу зэрыхуежьэу нанэ зыхуеший

               Зомыдзых ушынэу, щ1ы уэ лъабэдий.

Темирлан: Лъабэдий дий дий

                   Ц1ык1у зек1уэну зынеший

                   Зек1уэ, зек1уэ, сабий нэху.

                    Гуф1энщ нанэ,даду нэху

Дианэ: Дий, дий, лъабэдий лъэтеувэ пхудощ1

             Щ1ылъэм ущызок1уэ, лъакъуипл1ыр т1у мэхъу

              1энэшхуэр лъакъуищщ, хэзыгъэщ1ыр чыщмыщщ

Минарэ: Щ1ым ф1ыгъуэу илъыр 1энэм тыдок1утэ

                Аслъэн ц1ык1у мак1уэри тхылъыр къепхъуатэ

                Пхъуантэшхуэм мажэри къепхъуатэ гъубжэр

                И-и-ий, жылэ махуэ, ди Аслъэн ц1ыху мэхъу

                И псалъэгъур тхылъщ, и шхылъэр гъубжэщ,

                Дий, дий лъабэдий , лъэтеувэ махуэ тхурехъу.

 Вед :Лъэтеувэр зыщ1ыну зыхуагъэфащэр анэшхуэращ е лъэпкъым щыщ нэхъ             фыз 1эзэ, фыз 1ущ гуэрэм. Къедывгъэгъэблагъэ нобэ лъэтеувэ зыхуэтщ1 Аслъэн ц1ык1урэ абы и нанэмрэ «Си нанэ» уэрэдымк1э.

                                  Уэрэд «Си нанэ» (къохьэхэр)

Нанэ: Фи махуэ ф1ыуэ, ди хьэщ1э лъап1эхэ! Фыкъеблагъэ вжыдо1э нобэ ди лъэтеувэм къек1уэл1а псоми. Сэ, ц1ык1ухэ,си къуэрыху ц1ык1ум и лъэтеувэр т1эк1у сгъэгувами а зэманыр ауэ сытми сгъэк1уакъым. Сэ езгъэсащ Аслъэн ц1ык1у и лъакъуэ ц1ык1ухэр тыншу игъэувыфу, тыншу зэблихыфу. Мис мыпхуэдэу (и 1эпэ и1ыгъыу кърешэк1): «Дий,дий, лъабэ дий, лъабэ банэ хоуэрэ дадэ къыхечыж, нанэ вакъэ ц1ык1у хуещ1» И джы щ1эдывгъадзэ ди лъэтевэр хабзэ зэрыхъуауэ кхъуей плъыжь к1эрыщ1эк1э ди нэжэгужагъэм зыкъедгъэ1этын папщ1э.

Адэк1э къэфхьыт псыхъуэ мывэр. Къытеувэт, си сабий, мы мывэм «Я дэ ди тхьэу Тхьэшхуэ, дынолъэ1у мы сабийр лъэ быдэк1э щытыным ящыщ тхуэпщ1ыну».

Си хьэлыуэ 1энэри хьэзырщ.Иджыпсту дэ къэтщ1энщ мы ди Аслъэн ц1ык1у мы гъащ1эм деж 1эщ1агъэ хуэхъунур. Хьэлыуэ 1энэм и щхьэм ц1ыхухъу 1эмэпсымэхэр теслъхьащ.Хъыджэбз ц1ык1ум лъэтеувэхуащ1мэ бзылъхугъэ 1эмэпсымэ тралъхьэ. Ауэ хабзэк1э псом япэ лъахъэр зэпыупщ1ын хуейщ.Апхуэдэу щ1ащ1ыр сабийр мыджалэу, мылъэпэрапэу, боут1оуншэу дунейм тетын папщ1э. (мэжаджэ лъакъуэ зэхуакум дегъэк1)

Иджы утыкум къивгъэувэ хьэлыуэ 1энэр

       «Мимэ, мимэ щ1ы, си дыгъэ,

       Мимэ, мимэ щ1ы, си нэху,

        Лъэтеувэр тхьэлъэ1уп1эщ,

         Мимэ пщ1ырэ уи п1эм уик1мэ,

        Бэк1э п1ащ1эу месс уи дадэ,

        Фадэ п1ащ1эр и хьэзырщ,

        Мимэ, мимэ щ1ы, си щ1алэ,

        Мимэ, мимэ щ1ы, си фо,

         Фадэ п1ащ1эми пэмыщ1у

        Гъэлъэхъу пшэрри к1эрытщ.

                  Гуф1э 1энэр сэ соубэ,

                  Си нэхунэ гъуэгу техьащ,

                 Тхьэм и гъуэгур махуэ ищ1» (сабийр еут1ыпщри, 1энэм бгъэдешэри трегъэ1эбэ)

Нанэ (сабийм къыхихамк1э мэхъуахъуэ и куэщ1ым ирегъэт1ысхьэри)

                    «Сэ си щ1алэу, си Аслъэн!

                      Бий ухуэзэмэ укъимык1уэтыу

                      Фадэ п1ащ1эу угурыхьыу,

                       Хьэф1 и щэну уэ усакъыу,

                      Шыф1 и хьэлу у1урыщ1эу,

                      Уи 1эщ1агъэр бэры1уатэу,

                       Узэра1уатэр къаруубэу

                       Куэдрэ тхьэм узигъэлъагъу.»

Нанэ: Ц1ык1ухэ, къэвгъэджэгу иджы мы си щ1алэ нэхур  «Лъэтеувэ»

                      Джэгук1э «Лъэтеувэ»

        «Мимэ, мимэ, сэ сок1уэ, сэ сожэ,

         Гупым сахэлъадэмэ,

        Абы сахэбгъадэмэ…..»

Нанэ: Нобэ лъэтеувэ зыхуэсщ1 си сабийм и япэ лъэбакъуэхэр адыгэ джэгум щыхезгъэшэну сыхуейщ къыздэфщтэмэ. Адэк1э сэ сык1уэнщи си гуф1эгъуэ 1энэм и 1уэху  зесхуэнщ. (йок1ыж)

                                          Адыгэ джэгу.

Вед: Сабий гъэсэным пылъ 1уэху псори и гугъу щ1ыгъуаф1экъым. Псом я пэу ц1ыхум акъыл и1эн, ц1ыхугъэ, нэмыс хэлъхьэныращ. « Акъыл уэстын, хьэмэрэ былым уэстын?»- жи1эу адыгэм щеупщ1ым- «Акъыл къызэт былым къэзгъуэтыжынщ»- жи1ащ жи.

Нобэ ди сабийхэм драгъэдэ1унщ акъылым, хабзэм теухуа  псалъэжьхэм:

1.Ислъам: «Акъыл зи1эм имы1э щы1экъым».

2.Архан: «Къаруушхуэ нэхърэ акъылышхуэ».

3.Зара: «Зы акъыл нэхърэ акъылищэ»

4.Дж. Алина: «Адыгэ хабзэ, адэ щ1эинщ»

5.Е. Алина: «Акъылым уасэ и1экъым»

6.Бэла: «Унэ к1уэц1ым нэмыс ущимы1эмэ, унэ щ1ыбым ущи1эххэкъым».

7.Теймураз: «Хабзэр ф1ымэ, бзыпхъэ трах»

8.Ролан: «Псэр щэи, напэ къэщэху».

9.Сафия: «Жьым еубзи,Щ1эр гъэгушхуэ».

Вед:Ди пшыхьыр дыухынщ усэ- хъуэхъу ц1ык1ухэмк1э:

Талинэ: Инурэ ди инэ дыгъэ- жи.

               Вагъуэбэу фыкъытхуэнэху!

                Зи жэщхэр махуэ нэхунэ,

                Ди нанэ и дыгъэ- щыгъэ!

                Лъэпкъ къуэпсым и лъынтхуэ лъагъуэм,

                Къэлэмыр фи 1эщэ пэжщ

                Инурэ ди нану дыгъэ,

                Зи пщэдейри дыгъэ нэбзий!

                 Мазэгъуэр зи дыщэ тажхэр

                 Фынэху вагъуэбэу, сабий!

Арианэ: Аслъэн ц1ык1у,

               Гъащ1эм уи лъэр щыбыдэну,

               Уи гум  илъыр къохъул1эну,

              Уи 1эр зде1эм уи лъэр нэсу,

              Къыпхуэмызэр къыпхуэзэшу,

                Къыпхуэзар къыпщыгуф1ык1ыу,

                Бжьыхьэм хуэдэу укъулейуэ,

                Гъатхэм хуэдэу ущ1эращ1эу,

                Псынэм  хуэдэу уи гур къабзэу

                Тхьэм куэдрэ уигъэпсэу!

Вед:  Къеблэгъахэм ящыщ Аслъэн ехъуэхъуну хуейхэм псалъэ фыдот.

Вед: Иджы нанэ и гуф1эгъуэ 1энэмк1э псори фырегъэблагъэ.

МКДОУ детский сад « Сэтэней»  а. Хабез

«Лъэтеувэ»

(ику ит гупым хэс сабийхэм я пшыхь)

                                                               Гъэсак1уэр:

                                                              Къущхьэ Б.Т.

                        2018гъ.