Үз белемеңне күтәрү планы
учебно-методический материал (младшая, средняя, старшая, подготовительная группа)

«Татарстан Республикасы Саба муниципаль районы  Килдебәк  “Кояшкай” балалар бакчасы” муниципаль бюджет мәктәпкәчә белем бирү учреждениесе тәрбиячесе Гобайдуллина Фәридә Илдус кызының 2019-2024 уку еллары өчен үз белемен күтәрү планы.

Тема: Мәктәпкәчә яшьтәге балаларга экологик тәрбия бирү.

Максат: Табигатьнең матурлыгына хозурлану, аны  күрә белергә, яратырга, аңларга, сак караш тәрбияләү серләренә дә төшендерергә, аның үзгәрешләрен күреп, ел фасылына туры китереп, белемнәрен һәм сөйләмнәрен баету, өйрәтү. Урман-үсемлекләр һәм җәнлекләрнең йорты булуын аңлату.  Торле тәҗрибәләр үткәрү, кешенең табигать белән үзара тыгыз бәйләнгән булуына төшендерү,  экологик яктан культуралы, әхлакый аңлы , иҗади фикер йөртүче  шәхесләр  тәрбияләү

Бурычлар:

1.     Педагогик эшчәнлекне өйрәнү.

2.     Бирелгән юнәлештә узеңнең эшчәнлегеңне системалаштыру.

Нәтиҗә:

- туган җиреңә,туган авылыңа аның табигатенә, тере  һәм тере булмаган табигать  дөньясына , кайгырту хисләре  тәрбияләү.

- перспектив план төзү.

- экологик белем һәм тәрбия бирүдә әти-әниләр йогынтысы да булырга тиешлеген әти-әниләргә аңлату.

  “Бәхет –табигать белән аралашу ул, аны күрү һәм аның белән сөйләшү” - дигән Л.Н.Толстой. Чыннан да табигать-кешенең яшәү чыганагы. Ул анда туа,яши,тереклек итә. Табигать кешене сокландыра да, моңландыра да.тынычландыра да. Кеше кечкенәдән табигать кочагында үсә. Табигатьнең бөтен матурлыгын-яшел урманнарын,чәчәккә күмелгән болыннарын, иркен иген басуларын,челтерәп аккан чишмәләрен, кыскасы барлык тереклек ияләрен күреп, ишетеп, алар белән аралашып үсә.   Табигатьне күзәтү, аны өйрәнү, сакларга омтылу -балаларның рухи дөньясын баета уйларга өйрәтә. Эчә торган суыбыз, сулый торган һавабыз, йөри торган җиребез  чиста булсын, барлык тереклек ияләре дус , тату яшәсеннәр өчен, аларга сак караш тәрбияләү максатында бакчада экологик тәрбия бирүгә ныклы игътибар бирелә.Экологик тәрбия бирү программа нигезендә алып барыла.

 Актуальлек:

Экология дөньякүләм әhәмиятле, мөhим мәсьәләләрнең берсе булып тора. Ул үзенең актуальлеге, үткенлеге белән бүген бөтен кешелек алдына килеп басты. Чөнки киләчәк буыннар язмышын фән-техника казанышлары түгел, ә җир-суларның экологик торышы хәл итәчәк. Экология проблемасының глобаль проблема булып, аның үзебез яши торган урында да чагылуы тәрбиячедә борчылу тудыра hәм төрле педагогик эшчәнлеккә этәрә. Экологик аңлылык, фикерләү дәрәҗәсе, культуралылык – болар килеп туган хәлдән чыгуның бердәнбер юлы булып тора. Ә моңа балаларга кече яшьтән экологик тәрбия биреп кенә ирешергә мөмкин. Табигатьне күзәтү, аны өйрәнү, сакларга омтылу – балаларнын рухи дөньясын баета, уйларга өйрәтә..Мәктәпкәчә яштәге балаларга экологик тәрбия бирү концепциясе кеше шәхесенә эколгик культураның нигезен үз вакытында  яшьтән үк салып калдырырга кирәклегенә басым ясый. Концепция, әйләнә- тирә мохитка булган карашыннан чыгып, балага  фикер йөртү һәм тере табигать белән аралашу мөмкинлеге бирә, аңа шәхес буларак  үсәргә шартлар тудыра. Күпчелек үсемлекләр һәм хайваннар өчен яктылык әһәмиятле фактор булып тора. Алар тормышындагы катлаулы сезонлы үзгәрешләр нәкү менә яктылыкка бәйле. Мәсәлән: җәй уртасында җылы, дым һәм туклыклы матдәләр җитәрлек, ләкин үсемлекләрнең үсүе кинәт акрыная яки бөтенләй туктый. Хайваннар белән дә шундый ук үзгәрешләр була: кошларда һәм хайваннарда көзге йон кою башлана, кайберләре, кышка азык запаслары хәзерлиләр, кайберләренең туклыклы матдәләре май катламы булып тәннәрендә туплана, күчмә кошлар җылы якларга очып китүләрен балаларга аңлату.

     Төрле тәҗрибәләр үткәрү дә балаларга бик ошый. Су, hава, ташлар, туфрак белән үткәрелгән тәҗрибәләр балаларга табигатьне яхшырак анларга ярдәм итә, аларның уйлау, фикерләү дәрәҗәләрен камилләштерә.Тәҗрибәләр ярдәмендә бала яңа әйберләр белергә омтыла, иҗади эзләнә, аның күңелендә яңа сораулар туа, ул үзлектән, төрле юллар белән нәтиҗәләр ясарга өйрәнә.

Экологик тәрбия бирү программа нигезендә  алып барыла.Программа  үзебезнең төбәктәге шартлар, үсемлекләр, хайваннар, табигатьне  исәпкә алып төзелде.Ул  дүрт өлешкә бүленгән:

1.Кеше һәм табигать

2. Үсемлеләр, хайваннар дөньясы

3. Тере табигать.

 4.Әйләнә- тирә мохитне саклау.

Һәр көнне диярлек иртә  бакчада түбәндәге матур, мәгънәле  юллар белән башлана.

       Без табигатьнең иң матур, чиста , саф почмагында  яшәвебез белән горурланабыз.

                                  Туган җирнең гүзәллеген саклау, аны яклау-безнең бурыч!

                                                  Әйдәгез, аны сакларга, якларга, яратырга, аңларга өйрәник!

   Саф һавага чыккач, табигать кочагына экскурсияләргә баргач  оештырган уеннар,  дидактик уеннар балаларның белемен тирәнәйтә, уйлау, фикерләү  сәләтләрен арттыра. Балалар саф һавада уйнарга бик яраталар. Җәен участокта бик матур чәчәкләр үстерәбез. Мин балаларга ул чәчәкләрнең исемнәрен өйрәтәм. Балаларга аларның шытып чыгуын, үсүен,  чәчәк атуын күзәтәләр, чәчәкләреннән, яфракларыннан   танып белергә өйрәнәләр.

   Безнен балалар бакчасында балаларны табигать белән таныштыру  өчен ике төркемдә дә табигать почмагы бар. Анда балаларның яшьләренә карап белергә тиешле гөлләр үсә.. Балалар hәр көнне гөлләрнең ничек үсеп, чәчәк атуын күзәтә, төпләрен йомшарталар, су сибәлэр, тузанын сөртәләр. Шау чәчәктә утырган усемлекләрнең матурлыгын күреп сокланалар. Әгәр даими тәрбияләмәсәң, аларнын шулай үсмәячәген, үсемлекләрнең дә тере табигать икәнен, аларның үсешенә яктылык, су сибеп тору, төпләрен йомшарту кирәк икәнен үз күзләре белән күреп торалар. Гөлләрнең төренә, нинди табигать шартларына яраклашып үсүенэ карап, тәрбияләү ысуллары да төрле икәнен үзләштерәләр, - бу максаттан махсус шөгыльләр үткәрелә. Кыш, яз көннәрендә суган, укроп, төрле бөртекле культуралар орлыклары, чәчәк орлыклары  чәчеп  үстерәләр. Бу тәҗрибә ярдәмендә дә, эшчәнлекләрдә дә ныгытыла. Табигатьтә  hәм табигать почмакларында башка юнәлештәге эшләр дә балаларны кызыксындырырлык итеп оештырыла. Алар анда бик  теләп катнашалар. Яз көне клумбалар hәм яшелчә түтәлләре әзерләү, үсентеләр, яшелчәлэр утырту, су сибү, аларнын ничек үсүен күзәтеп нәтиҗә ясау экологик яктан тәрбия бирүгә уңай нәтиҗә бирә: клумбалар  соңгы көзгә кадәр чәчәкләргә күмелеп утыра. Бала яшьтән үк яшелчәләрнең сәламәтлек өчен файдалы икәнен белеп үсә. Үстергән яшелчәләрне пешекчеләр балаларның көндезге ашларына салып бирәләр.  Җирне никадәр яхшы эшкәртсәң, шул кадәр яхшырак уңыш алынуы турында да балаларга белем бирү.

Уен участогы бик матур урынга урнашкан. Минемчә, табигатьне аңларга, яратырга өйрәтү-балаларга экологик тәрбия бирүдә иң мөһим бурычларның берсе. Чөнки  яшьтән үк әйләнә-тирә, хайваннар һәм үсемлекләр дөньясы белән таныш булмаган кешедә мондый тойгылар тәрбияләү-бик кыен эш. Табигатьнең матурлыгына хозурлану гына аз, аны саклый белергә дә кирәк. Ә моңа табигатьне белү-аңлау нәтиҗәсендә генә ирешергә мөмкин. Балалар болынга экскурсиягә барырга бик яраталар. Анда болын, урман үләннәре барысы да бар. Кар эреп беткәч тә, иң беренче чыккан тузганакларны да , дару үләннәрен:  әрекмән, ромашка, үги ана яфрагын, бәбкә үләнен  күзәтәбез. Үләннәр,  чәчәкләр, агачлар турында балалар бик күп әдәби әсәрләр өйрәнәләр.

Көз көне үләннәр, агачтагы яфраклар саргаеп, кибеп юкка чыккач, кояш сирәгрәк  елмаеп, җир суына башлауга ,  бөҗәкләр кимүенә игътибар итәбез.Балаларга табигатьтә бар нәрсәнең тыгыз бәйләнештә  булуын аңлатабыз.

Кыш көне дә күзәтүләрне дәвам итәбез. Безнең якта кышлаучы кошларның  тормыш көнкүрешләре белән балаларны таныштырабыз. Кошларның кыш көне ризык таба алмауларын, шуңа күрә аларга ризык куярга кирәклеген аңлатабыз.Ата- аналар белән тыгыз элемтәдә эшлибез.Алар ярдәме белән кошларга кышкы суыклар чорында туклану өчен җимлекләр   ясатылды. Ата- аналар белән берлектә   балаларга кошлар -безнең дусларыбыз булуын, аларны сакларга кирәклеген  төшендерәбез.

Үзебез тәрбияли торган балаларны табигатьнең гүзәллегне күрә белергә , ишетә, аның белән соклана  белергә өйрәтү, һәрбер җан иясенә карата мәрхәмәтлелек, җанлы һәм җансыз табигатьне  саклау, яклау хисе тәрбияләүне максат итеп куйдым. Табигать белән аралашу, якыннан танышу балаларда иң гүзәл хисләр тудыра. Кояш  чыгуын,  батуын,  агач яфракларының шаулавын, елгаларның агуын, чишмә тавышын  тыңлап үскән бала гына табигатьнең  иң  якын дусты була ала. Нәни баланың матур чәчәккә, агач яфрагына карап, кошлар сайравын тыңлап  тәэсирләнүе, ягъни соклану- сокланмавы,  аның шул яшендә булган экологик аңы ни дәрәҗәдә  булуы хакында сөйли.

Уен мәйданчыгын әйләндереп алган агачлык, кул сузымы ераклыкта гына урнашкан каенлык, су буе, тау башы, һәммәсе дә балаларны  табигать  белән таныштыруда зур булышлык ясый.

Елның теләсә кайсы вакытында агачларны, куакларны , кошларны һәм үләннәрне күзәтә алабыз. Матур - матур күбәләкләрне, чәчәкләргә очып килгән бал кортларын, тырышып эшләп йөргән кырмыскаларны, үләннән- үләнгә сикергән чикерткәләрне  һәм башка төрле бик  күп бөҗәкләрне күзәтүләр оештырабыз. Күзәтүләр вакыты бик күңелле  үтә, балалар үзләрен кызыксындырган  күп сораулар  бирәләр. Ул сорауларга бергәләп җавап эзлибез.

Күзәтү  вакытында өйрәнгән табышмаклар , сынамышлар, әйтемнәр, шигырьләр зур әһәмияткә ия, чөнки алар балаларны тагын да кызыксындырып, оештырып  җибәрәләр. Матурлыкны күрергә  генә түгел, сакларга да өйрәтәбез. Табигатьтәге  бәйләнешне, елгаларыбызны, күлләребезне, болын, урманнарны, барлык тереклек иясен күз карасыдай сакларга өйрәтәм. Табигатькә сак караш  тәрбияләү максаты белән халык авыз иҗатын киң кулланам. Балалар белән мәкальләр, әйтемнәр, такмазалар, табышмаклар бик күп өйрәнәбез. Тереклек ияләренә, табигатькә шулай мәрхәмәтле, ярдәмчел, изге җанлы  булырга өйрәтәм.

Рәсем эшчәнлегендә табигатьне  чагылдырган рәсемнәр ясыйбыз. Сөйләм үстерү эшчәнлекләрендә  табигатькә бәйләнешле хикәяләр, әкиятләр укыйбыз, шигырьләр ятлыйбыз, әвәләү, кисеп ябыштыру шөгыльләрендә дә табигатьне чагылдырган әйберләр ясыйбыз. Эшчәнлекләрдә,  эшчәнлектән тыш вакытында бик күп уеннар өйрәнәбез.

Бәйрәм иртәләрен даими үткәреп торабыз: "Исәнме, алтын көз",  "Уңыш  бәйрәме", “Бездә кышлаучы кошлар”, ”Карга боткасы”,"Нәүрүз", "Кошлар безнең дуслар", "Ямьле җәй", "Чишмә буенда уеннар", һ.б.

Балаларны сулыкларны, чишмәләрне, болын, яланнарны   чүпләмәскә, ял итәргә баргач тирә -якны сакларга кирәклеге турында аңлатам.

2019-2020 нче уку елы

«Татарстан Республикасы Саба  муниципаль районы  Килдебәк  “Кояшкай” балалар бакчасы” муниципаль бюджет мәктәпкәчә  белем бирү  учреждениесе тәрбиячесе Гобайдуллина Фәридә Илдус кызының              
             2020-2024 уку еллары өчен үз белемен  күтәрү  планы.