Сценарий утренника
материал (подготовительная группа)

Шагаа 2020ч

Шаг чаагай Шагаа чаагай.

Сорулгазы:

1. Кижизидери: тыва улустун чаагай чынчылдарынга уругларнын хундуткелин, хундулээчел, эвилен-ээлдек эки чанчылдарынга кижизидери.
2. Сайзырадыры: тыва оюнарнын дузазы-биле база улустун аас чогаалынга даянмышаан уругларын угаан-медерелин, сос курлавырын, аас чогаалын сайзырадыр.
3. тыва национал хепке чоргааралды  хевирлээр.

Шагаанын киржикчилери:

Башкарыкчы ийи

Кырган-ава

хаван

куске

Дерилгези, херек чуулдер: Залды тыва ог хевирлиг кылдыр дерип алыр, уруглар шупту тыва национал хептиг турар, 5 ангы оннерлиг кадактар, артыш, тос карак, аяк. сут, тыва аъш-чем дээжизи, улегер домактар, музыка-тыва аялгалар.

Чорудуу:

Башкы1: Харлыг кыштын адак айы тонгелекте

Хамык чоннун чыглып келгеш, байырлаары

Шагаа келди, курай-курай!

Сорулгавыс, кузеливис сагыш ышкаш

Чогуп-будуп бисти оортуп турар болзун!

Курай-Курай! Курай-Курай!

Авыралдыг аас-кежик буян болзун,

Аржаан ышкаш, аттыгып-ла турар болзун

Курай-Курай! Курай-Курай!

Башкы 2

Шагаа шагаа! Тыва чоннун тоогуден байырлалы

Шагаа шагаа! Эргилип кээр чаа чылдын езулалы

Шагаа шагаа чаагай чемнин оргулдези

Шагаа шагаа уруг дарыг ойнап хоглээр

Улуг биче чолукшужар найыр хунну! (уруглар ада-ие биле чолукшуур)

Башкы1:шагаа биле шагаа биле

Чаагай улуг кузел биле

Чоннувус дээш чурттувус дээш

Чолукшуулу, чолукшуулу!

Хаван: Чанар уем чедип келди

Чаштар биле чоннум биле байырлажыйн

Чаа келир куске чылында

Чаагай сеткил йорээп артым

Башкы2:Эрги чылым сен эки чолду

эктивисти ажыр шаннадын

 байырлажып удеп тур бис

байырлыг чылым, менди чаагай, хаван чылы!

Куске:Амыр менди арат чоннум!

 аалдап келдим уткуп алынар!

ам бо келген мээн чылым

аас кежиктиг чолдуг болзун!

Ажыл ижинер будунгур болзун

 азыраан малынар менди турзун

 ажы-тол мандып оссун

 курай-курай

Башкы:Сагыш ышкаш моорлап келдин, чаа-чылым амырла бе? ажы-толге башкыларга аас-кежиин шаннап келдин.

Куске:Аас-кежик доктаап турзун!курай-курай!

 Башкы:Аалывыс боор садикче кырган-ава аалдап келди.

Кырган-авага сос:

Оршээ хайыракан!

Эрги чылды удеп,

Чаа чылды уткуп тур бис, йорээл состен беринерем кырган авай.

Кырган-ава: Амыр менди арат-чоннум!

Чыл солушту, чылан бажы союлду

Хаван чылы ажыт кирип эртти

Эртип турар эрги чылдын

Эртинезин хайырланар

Ачылыг чыл хаван  

Авыралды хайырлазын…(тос карак, аяк)

Шупту курай курай

Уругларнын шулуктери::Шагаа дээрге тыва чоннун

                                 Чаагай сузук чайчылы-дыр

                                 Айнын чаазын, хуннун эртенин

                                 Алгап йорээр байыры дыр

Хертек Джамилия:Тыва чоннум чанчылдары

                                Тывызыксыг аажок чараш

                                Шаандан тура чанчыл болгаш

                                Шагаа деп бир байырлал бар

Субедей:Авыралдыг унуш

Айдыс чыттыг артыш

Аарыг-аржык хирден

Айдызаптар куштуг

Ева:шагаа оолдун,кыстын оорушкузу

Шагаа чемзиг чемнин дээжизи октерели

Виктория: Чаагай часдаа чоокшулады

Шагаа чаа-чыл моорлап келди

Шагаа, шагаа торе салгаан

Чанчылывыс тоогувус.

Онур:шагаа найыр будуузу боор

Шак ол ойнун магаданчыын

Аалдар одээн аштап ширбээн

Артыш шаанак айдызап кээр.

Сайхана:шагнын соолгу эргилдези

Чыкылама кышты солуур

Чырык чаагай частын башкы

Шагаа айы унуп келди

АлдынХерел:чаа-чыл унду

                         Шагаа келди

                         Шагаалаалы,шагаалаалы

Догбал Джамилия: Бойдус биле хини тудуш

                                 Боттары-ла шинчээчилер

                                 Огбелерим тоогуден

                                 Огге чурттап чораан улус

Найдан: Шагаа улус чоннун

Тоогуден байырлалы

Шагаа эргилип кээр

Чаа чылдын езулалы

Амиран чаа-чылды чылыг часты

Чалбарыглыг уткуп алыр

Чаагай чараш чанчылывыс

Шагаа хунну унуп келди

Башкы1: чечен менде

                Чечек черде чеченнежип каар бис бе?

Виктория -аъдын чоп дерлигил?

Онур -шалбаадайнын суун кештим

Виктория -сыык-дыр бе, терен-дир бе?

Онур -шаап кешкеш билбедим

Виктория -аксын чоп устугул?

Онур -аганак эъди чидим

Виктория -арган-дыр бе, семис-дир бе?

Онур -бижээм чидиг билбедим.

Х.Джамилия:

-1деп чул?1деп сан

-2деп чул? Ийи идик

-3деп чул? Уш мыйгак

-4деп чул?дорт мочу

-5деп чул?5 салаа

-6 деп чул?алды дип

-7деп чул?чеди хаан сылдыс

-8деп чул?8теп оорээн кымчы

-9 деп чул?тос аржаан

-10деп чул?10 шолбан билир сен бе?

Ыры Шагаа

Башкы Улегер состе нугул чок

Уер сугда балык чок улегер домактажып каар бис бе?

Ева:Тенек кижи багай, терек бурузу ажыг.

Субедей:Чанчыл билир- чоок торел,дылын билчир-хан торел.

Онур: Улуг улус мурнундан эртпес, улуг улус чугаазы узе кирбес

Джамилия:Арга кирген кижи саат дайнаар, аалга кирген кижи аяк эрии ызырар.

Шупту:Эки кижээ эш хой, эки аътка ээ хой.

Эштигде хоглуг, эптигде демниг.

Сайзанактап ойнаар бис бе?

Сайзанакка бараалам

Саанчы деп ойнаалам

Инектерим келдиле

Ийи бирлеп санаалам

12345678910

Хумун туткаш саап кирээл

1234-1234

Саржаг чокпек болду-ла

Суттуг шай

Матпаадыр –паштанзын

Бажы курлуг малдазын

Ортаа мерген от салзын

Уваа-шээжей уруктазын

Бичии боовей буурек чизин.

Балалажып каар бис бе?(кузелдиг уруглар)

 1 бала…

Уруглар «Аяк шайым» танцы шимчээшкинер.

Оолдар « Аъдым» шимчээшкинер.

Эргим хундулуг  башкылар. чыглып келген аачылар база бичии чаптанчыг уругларывыс! Тыва чоннун байырлалы Шагаа будуузу-биле шуптунарга Кадыкшылды ,оорушкуну,ажыл-агый, ооредилгенерге амыдырал-чурталганарга сут-дег ак аас-кежикти сеткиливис  ханызындан кузедивис. Шагаа-биле! Шагаа-биле!

1-ги башкы. Шаандан тура бистин кырган-ава, ачаларывыс чаа-чылды уткуп байырлап чораан болгай. Шагаа эрги чылды удээр, чаа-чылды уткуур ынчангаш шагааны буду хунунде улус шупту удувас хондур ойнап хоглеп тывызыктажып улугер домактажып дурген чугаалажып кажык дээн ышкаш оюннарга чижип тура хонар турган.

2-ги башкы: шагаада чаагай кузелдер бутсун дээш дараазында сузуглелдерни кылыр: (шай чажар, ак чаламаларны баглаар, ак сутен унген саржаг, чокпекти салыр, артыш кыпсыр, арыг ак харга андаштанып арыгланыр дээш  оон-даа оске).

Чорук херээм шаам-биле

Чогуткан мен уругларым

Унуп орар мечи чылын

Уткуп хулээп алыылынар.

Ыры Шагаа

Чедип келген байырлал

Сеткилдерни орту

Аялгалар боду-ла

Ал-ла чайгаар куттулду

Четтинчинер уруглар

Сергек хоглуг ырлажыыл

Чеве-че чеве-че че шуупту.

Кожумактар:

Алаагайда копсээгейде

Анай депкен эзирле мен

Акла баштыг авайымнын

Артык часыг оглу ла мен

Копсээгеде алаагайда

Ховээ депкен эзирле мен

Кокле баштыг авайымнын

Хол чок чассыг оглула мен

Айым биле хуннум ышкаш

Айдын чырык чувеле чок

Авам биле ачам ышкаш

Авыралдыг улус-ла чок

Кожумака кончуг-ла бис

Кожа тыртып каар бис бе.

Кончуг чараш уругларнын

Кожумактаар эжиле бис

Анай хенче дешкилешкен

Авам чурту Кызыл-Даамны

Ак-ла суду савасыраан

Араттарлыг Коп-Соок шынаам.

Ыяш терег дагылгалыг

Ынык суурум Кызыл-Даамны

Ырлап тургаш ойнап хоглээр

Ылап чараш эштерипни.

Айым-биле хунум ышкаш

Айдын чырык чуве-ле чок

Авам биле ачам ышкаш

Авыралдыг улус-ла чок.

Угулзалаг Кызыл-Даамнын

Унун каастаан хадыннары

Улам чараш сайзыраткан

Ус шевер огбелерим.

Инек малы озуп турар

Ием чурту Кызыл-Даамны

Итпек хойпаа савасыраан

Ирик хожай огбелерим.

Тыва чоннун шаандан тура, тывызыка ынак чораан дылдан-дылче дамчып келген тывызыктажып каар бис бе уруглар.

Чартыы чок хоюм чыда семириди. (деспи)

Ашак-кадай чогушту,аал ишти тоту (согааш, бала)

Оглу оюнзак адазы хамзак / кажык чарын/

Кежээ келир эртен чанар /ореге/

Донгур кара дорт кулактыг /тыва паш/

Уне калбан кире калбан /хаалга/

Ыры Кулунчак

Кула бенин бичии

Кулунчаа чаптанчыг

Куруг черге хей-ле

Кушталдырып халыыр.

                                                      Хой алдын оваадайым кедирип тур мен.

Уткуп алганывыс КУСКЕ чылы шуптувуска

Уутунмас кежик-чолду соннээр болзун

Ада-ие, ажы-толду, аас-кежик бургээр болзун

Билиг эртем сайзыразын биче сеткил колдап чорзун

Чылды канчаар уткуур ынчаар чуртаар

Шымбай таалап, ойнап хоглеп алыылынар!