Муниципалдыг бюджеттен хамаарылгалыг ниити ооредилге албан чери

Овур кожууннун Солчурнун ниити билигнин ортумак школазы

Школа назыны четпээн уругларнын адыры

«Чаа чылдын чараш,хуулгаазынныг ойнаарактары»

        Бичии болук                                                                                                                          

Кижизидикчи башкылар: Монгуш Н.Б

        Солчур 2019 чыл

«Чаа чылдын чараш ,хуулгаазынныг ойнаарактары»

Сорулгазы:

• Уругларга чаа чыл байырлалын уткуурун билиндирип коргузери.
• Соок-Ирей,Хар-кыс,Харжыгаш-биле таныштырып,билиндирери.
• Уругларнын чугаа домаан сайзырадып,чараш чуулге ынак болурун,танцылаар кузелин детки.
• 4)Ада-иелерни хоглээшкинче хаара тудуп,харылзаазын быжыктырары.

Дерилгези: Каас кылдыр шиметтинген шиви,орээл ишти.

Гирляндылар,харжыгаштар,

Киржикчилери: Соок-Ирей

Соок-Ирейнин уруунун уруу Хар-кыс,Харжыгаш,Арганын ак Коданы,Дилги уруглар .

Байыралдын чорудуу:

Хар-кыс:Эргим хундулуг ада-ие!Чаа унуп орар демир ак эр, куске чылы-биле силернин ажыл ижинерге,амыдырал чуртталганарга,ааскежикти,кадыкшылды,чаштарывыска кадыкшылды,сеткиливис ханызындан Койгуннактар болуунден кузедивис!!!

Хар-Кыс:                             

   Ада-ие,бичии,чаштар,

Акы-дунма,экиивенер!

Байылалдын будуузунде

Бачым,далаш чедип келдим.

Соок-Ирей кырган-ачам

Удатпайын моорлап келир.

Ырлап,самнап.хоглеп тургаш,

Чаа чылды уткуулунар!

(Каас-чараш шиметтинген шивижигештин чанынга чеде бээр)

Чидиг ине бурулерлиг

Чингир ногаа чараш оннуг

Эзим чурттуг шивижигеш

Каастаныпкан манап туру

Оюн: «Шивижигеш»

Шивижигеш,экии!

Чаа чыл келди,экизин!

Шивижигеш,чырып кел,

Ырлап,самнап,хоглээр,бис.

(уруглар баштарын бурунгаар сунгаш.шивиже могейер,адыштарын часкаар,холдарын ору кодургеш чайгаарлар,буттарын тепсээрлер)

Оюн: «Бирээ,ийи,уш!»

Хар-Кыс: Уруглар,ам шивижигештин оттары хып келир кылдыр,шуптуденге часкаптаалынарам,уруглар.Бирээ,ийи,уш!( Ам улаштыр буттарывысты,тепсептээлинер) бирээ,ийи,уш,шивижигеш чырып кээр

Танцы: «Харжыгаштар» (уруглар танцылаар)

Хар-Кыс:Каас кылдыр шиметтинген шивижигеш-чаа чылдын уткуп алырынга биске кол коргузуу болур.А эн-не кол маадыры-Соок-Ирейни уткуп алырынга биске тоолдарнын маадырлары дузалаар.(Шивижигеште азып каан конгажыгашты ап алыр)

Хар-Кыс:Бо анаа эвес,а илбилиг конгажыгаш-тыр,уруглар.Ону чайыптаалынарам че!(конганы чаяр)

Арганын ак Коданы шурап халып келир)

Арганын ак Коданы:Экии,Хар-Кыс!Экии,уруглар база ада-иелер!Конгажыгаштын унун дыннап кааш чедип келдим.

Хар-Кыс:Экии,арганын ак Коданы!Бистин байырлалывысче чедип келгенинге аажок ооруп тур бис.Бистин-биле кады хоглеп,чаа чылды уткуурунче чалап тур бис,Кодан!

Арганын ак Коданы:Мээн дыка ынак ырымны ырлап бээр болзунарза,силернин-биле чаа- чылды хоглеп уткуур мен,уруглар.

Хар-Кыс:Арганын ак Коданынын ынак ырызын ырлап бээр бис бе,уруглар?

Ыры: «Семдер Ак Койгунак» (Уруглар ада-иелери –биле ырлажыырлар)

Арганын ак Коданы:Четтирдим,уруглар,ада-иелер,мээн ынак ырымны ырлап бердинер.Ол ырыны дыннап каанымда кажар Дилгиден безин кортпайын баар мен.

Танцы: «Койгуннактар»(оолдар)

Хар-Кыс:Ам-даа аалчылардан чалап алыылынарам,уруглар.Мен илбилиг конгажыгажымны чайыптайын.(Конгажыгашты чаяр).(Дилги кире халып келир.Арганын ак Коданы чаштына бээр)

Дилги:Экии чаптанчыг уруглар,аалчылар!Силер арганын ак Коданын кордунер бе?(Аай-дедир корзунуп,дилеп турар)

Хар-Кыс:Экии,Дилги!Чаа-чыл байырлалы чоокшулап олурар,шупту денге ойнап,хоглеп, байырлаар дээш,мында чыглып,келгенивис бо.Арганын ак коданы база бистин-биле кады,Дилги сен коданы чивейн кор,бистин-биле ойнап,хоглеп,Чаа-чылды уткуур сен бе?

Дилги:Чаа,ындыг бооп тур ийин,арагнын ак Коданын чивес мен,силернин-биле чаа-чылды уткуп корейн.Шивинин чанынга чеде бергеш,олче айыткаш чугаалаар,мен бо шивижигеш дугайында ыры билир мен,силер база билир боор силер,шупту денге шивини долгандыр четтинчип алгаш,ырлажыптаалынарам ада-иелер болгаш уруглар.

Ыры «Шивижигеш»

Хар-Кыс:Эр-хейлер,ам база илбилиг конгажыкты чайыптайын,кым аалдап келир эвес? (Конганы чаяар)

Харжыгаш:(чуглуп чедип келир)Харжыгаш:Экиивенер,экиивенер!

Чаа чылдын медээчизи-

Хардан буткен Харжыгаш мен

Байырлалды силер-биле

Уткуп аарын чопшээренер!

Харжыгаштар,чопшээренер!

Харжыгаштар,бээрленер,

Самывысты бараалгадыыл!

Сам «Харжыгаштар»

Хар-Кыс: Дыка солун,хоглуг аалчылар моорлап келдилер.Амырап хоглеп-ле тур бис,уруглар.Адыр дыннарам,уруглар,бир-ле черде дааш унуп тур.(Дыннаалаар).Байырлалывыстын кол маадыры-Соок-Ирей ышкажыл.уруглар,бисче кел чыдары ол дур.Шупту денге Соок-Ирей кырган-ачайны кыйгырыптаалынар.

Шупту:Соок-Ирей,кырган-ачай! (3 катап кыйгырар)

(Конгулуур даажы дынналган соонда,Соок-Ирей бо кирип келир)

Соок-Ирей:Экии,экии,келдим!келдим!

Шымдай мени уткуп алгаш

Ырлап,самнап,уткуулунар!

Чаа чылды уткуулунар!

Сам  «Челер-Ой»(ада-иелер,аалчылар)

Соок-Ирей: Уругларымнын чараштарын!Ырлап.самнап,билир-лер-дир силер.Ам кым,шиви,кыш,чаа-чыл дугайында шулуктен чугаалап бээрил?

Шулуктер:(Ада-иелер аразынга).

Хар-Кыс: Эр-хейлер.уруглар!

Соок-Ирей солун ирей

Сонга соктап келир ирей

Чаа0чылды уткуп турар

Чаштар болгаш аалчыларга

Белектерин бар бе Соок-Ирей?

Соок-Ирей: Ийе,ийе,бар,бар уругларым!

Харжыгаш:Чаа-чылда белек чокта

Солун эвес болур болгай

Уругларга белектерни

Харам чокка бээр силер бе?

(Соок-Ирей белектерни уруу Харжыгаш-биле улеп бээр)

Соок-Ирей:Чаа-чыл биле,чаа шаг-биле!

Чаштар мандып оссун-оссун,

Шуптунарга оорушкунну

Чедиишкиннер,кадыкшылды

Чаа чылда кузеп тур мен!

Соок-Ирей:Уруглар,аалчылар.ада-иелер!Мени чалаанынарга оордум,силернин-биле ойнап,хогледим,кады ырлажып,самнадывыс.Ам мени оске садикте чаштар манап турарлар,оларже далажыптайын.Ужурашкыже,байырлыг!