кушъэхапх
план-конспект занятия (старшая группа)

                                         Кушъэхапхэ.

          Сценариер  зэхэзгъэуцуагъэр  к1элэц1ык1у 1ыгъып1эу №1 и1офыш1эу Мэщытл1 Нуриет.

Мурадыр:  Шэн-зэхэтык1э дахэу адыгэхэм ахэлъхэм сабыйхэр нэ1уасэ афэш1ыгъэнхэр,тилъэхъан                      щыбгъэфедэн плъэк1ынэу ахэтхэр,  ахэм п1уныгъэ-гъэсэныгъэмк1э мэхьанэу я1эр алъыгъэ1эсыгъэныр.Адыгэ лъэпкъым идэхагъэ,ишэн хэбзэ дахэхэр къизы1отык1рэ орэдхэр,усэхэр,хъохъухэр,гущы1эжъхэр сабыйхэм ягъэш1эгъэн,ш1у ягъэлъэгъугъэн,ахэр щы1эныгъэм щагъэфедэнэу егъэсэгъэнхэр.

Кушъэхапхэр  зэрэрек1ок1ыщтыр.

   Унэ к1оц1ыр дахэу зэ1эхыгъ. Ащ нахьыбэу итхэр ижък1э агъефедэщтыгъэ хьакъу-шыкъу, 1эмэ-псымэ зэфэшъхьафхэр ары. Пчэгум 1анэ тет.

   Нанэ сабыир ы1ыгъэу щыс, к1элэп1ум к1элэц1ык1ухэр унэм къырещэх.

   К1ЭЛЭЦ1ЫК1УР: Уимафэ ш1у,нан!

   Нан. ШЪопсэу,сиц1ык1ужъыех,шъукъеблагъ,моу шъукъыч1ахь,шъукъэт1ысых.

   К1ЭЛЭЦ1ЫК1УР.Опсэу,нан.Тэ шъуадэжь непэ тыкъэк1уагъ кушъэхапхэ шъуи1эщтэу зэхэтхыгъэти. Теплъынэу ык1и тыхэлэжьэнэу  тыфай.

  Нан. Дэгъу,сик1элэц1ык1ух  .  Ар мэфзк1ышху,унагъомк1и,л1акъомк1и: ц1ыфык1э къытхэхъуагъ, ар хъяр!  

К1элэп1ур:Щэпсэух дунаим адыгэ лъэпкъхэр,        

          Дахэшъы дахэ,ягугъэ нэпкъхэр,

          Тыгъэм к1эгуш1ух.Ощх дахи паплъэх,

          Яхьэсэ ш1агъуи ч1ылъэм щэшъхьалъэ.

          Ц1ыфыр къафэхъумэ,гуш1уагъом пае

          Шхончык1э ошъогум дэуаех.

К1ЭЛЭП1УР:Непэ адыгэ шэн -хабзэм ащыщэу "Кушъэхапхэм" теплъыщт. Мэщытл1ым  яунагъо гуш1уагъо я1, шъао къафэхъугъ.Чылэмк1и  лъэпкъымк1и ар гуш1огъошху. Ятэ илъэпкъ лъегъэк1уатэ,ари унэгъо шъхьаф и1эщт,лъэк1уац1эм нахь зиушъомгъущт.  

 Адыгэхэм  к1алэ къафэхъумэ гуш1уагъом пае шхончык1э ошъогум дэуаех, унэ аш1ы,чъыгыр агъэт1ысы.Чъыгым насыпыр къыдежьэ,лъапсэр пытэу едзы, жьэуап1э ц1ыфхэм афэхъу,икъэгъагъэ мэ 1аш1ум гур къыдещае,имы1эрысэ 1аш1у укъегъэшхэк1ы.Хэтрэ ц1ыфи  мы чъыгыр зыфагъэт1ысыгъэ к1алэм тхьэ къыфелъэ1ущтых.

К1элэп1ур:  Жэнэ Къырымызэ ытхыгъэу  шэн-хабзэ  къэзгъэлъагъорэ  орэдыр къэт1ощт.

                                          (у адыгов обычай  такой)

НАН: (благодарить)

ХЬАК1ЭХЭР:- Сабыим сыда ыц1эр!

Гуащэ:   си к1алэ Расул фэтусыгъ.  А ц1эм къич1рэр къэбарыш1у къэзыхьрэ к1алэр.

К1элэп1у:   Ц1эм мэхьанэшхо и1эу щыт. Ц1ыфым инасып къыдэк1о.

                    Хэт ятэжь пае ц1э феусы.

                    Хэт ишъэогъум пае ц1э еусы.

НАН:   Хэта зыш1эрэр ц1эмэ мэхьанэу къарык1рэр!

1САБЫЙ: Саусырыкъу- ар нартхэм ял1ыблъан.              Джэнэт Цыкушева

2САБЫЙ: Гъук1- ар гъук1ым фэдэу ыгу пытэу, и1о тетэу, л1ыблъанэу.          Шорова Милана

3САБЫЙ: Шумаф - ар шыу тес дэгъу.   Агержанокова Джамиля

4САБЫЙ: Нурий - ар нурыр ынэ къык1ихэу щытынэу.           Кабардаева Милана

5САБЫЙ: Амин –тхьам и апэрэ гущы1                                         Адэлина Тляшок

6САБЫЙ: Аслъанрэ, Къэплъанрэ - мэзытхьэм фэдэу к1уач1э я1энэу, щынагъо амыш1эу, ц1ыфхэм ш1у афаш1эу щытынэу.                                                                  Хиштова  Джэнэт

ГУАЩЭ:- Дэгъоу ц1эм къарык1рэр шъош1эх, шъук1элэ дэгъух. Ц1э зыусрэм джанэ тефэ а1о.

Хьак1эр:  Ц1э тымыусыгъэми ш1ухьафтын   Расулц1ык1ум къыфэтхьыгъ.

Джантемир:- Нан, хьак1эхэр къэк1ох.

 НАН:     Ахэр ти длъагъак1ъхэр рарых, нысэм итыщк1э къек1ых.

Благъэхэр:  1-АИДА:  - Ш1и мафэш1у нан, тыш1уфэгушъэ, ш1ик1алъэ бэгъаш1эу, еджэгъэшхоу, акъылъыш1оу, гук1эгъу хэлъэу тхьам еш1.

2-Рузана:- Л1ыхъужъэу, л1ыблъанэу, лъэпкъыр  ыгъэбэгъонэу, илъэкъуац1э игъэинынэу, насыпыш1эу  тхьам  еш1ы.

АИДА:- непэ 1ахьэхэр къэтхъыгъэх: мыр нан, оры зи1ахьэр, мыдрэхэр сабыим пае.

ГУАЩЭ: - Тхьа шъегъэпсэу, шъукъеблъагъ.

НАН: Джантемыр,  ори тхьа  уегъэпсэу, мы гуш1уапк1эр оуй. зэк1эм апэ оры къэбар гуш1уагъор к1алэ къызэрыхъугэмк1э макъэ къысэзгъэ1угъэр.

К1элэп1ур:  Мы тихьак1эхэр нысэм илъэныкъок1э  къик1ыгъэх,  блэгъак1эх.  Ахэм лъытэныгъэ лъэпкъым,  нахьыжъыхэм, гуащэм къырахы. Ш1ухьафтынхэр къыфахьы, я пхъу  агъэлъап1э,  сабиими ш1ухьафтынхэр къыфахьых.   Ари адыгэ шэн-хабзэм хахьэ.

НАН: Джантемыр,  ори тхьа  уегъэпсэу, мы гуш1уапк1эр оуй. зэк1эм апэ оры къэбар гуш1уагъор к1алэ къызэрыхъугэмк1э макъэ къысэзгъэ1угъэр.(дает деньги)

 - Нысэ, сабыир къэхь, ти хьак1эхэр егъэплъых.

1САБИИР: Сабый ц1ык1ур дэхэ дэдэу

         Алахь Талым къыгъэхъугъ

         Ип1уныгъи ихъуныгъи                                      Даутова Дж.

         Ятэ-янэмэ хьакъ ятелъ.

         Ащ ихьакъи зымыштэщтым

         Къур1ан лъап1эм рерэгъадж

         Еджэныгъэр кушъэм фэдэу

         Шъуисабиймэ ящык1агъ.

2САБИИР: Ыпэ пэт1ракъ.

         Ыжэ жабгъо,

         Цэ 1утэп                                                Зеушева Д.

         Тфу, тфу, 1ае дэд!

3САБИИР: Гъуч1ыпсэу, псэ пытэу,

         бэ гъаш1эу

         гъэш1э к1ыхьъ тхьэ еш1!                                 Кушхова З.

         Тфу, тфу, 1ае дэд!                                      

4САБИИР: Ыжак1эрэ, ыпак1эрэ,

         ышъхьацырэ, ынапцэрэ

         Мы уданэ фыжьым фэдэ                                                      Цикушева Джанета

         охъуфэ ерэгъаш1.

         Тфу, тфу, 1ае дэд.

(Милана Шорова  нанаур арехьыл1э)

ГУАЩЭ: Тхьа шъегъэпсэу дэгъоу си шъао шъукъехъохъугъ нэ зэрытемыфэтым пае.

Джы сигъунэгъу  шъузым  къыфи1отэщт кушъэ хапхэр зэрек1ок1ыщтыр.

ФАТИМА:     Сабиир къызыхъугъэр тхьамэфит1у зыхъук1э кушъэм хапхэ. 1ахьыли, благъи, гъунэгъуи къырагъэблагъэшъ, а мафэр мэфэк1 аш11ы.

 Кушъэри кушъэ1ап1эу ащ илъыщтхэри шъэожъые зыхъук1э сабиим янэ ытыщхэм къагъэхьазыры, къарагъащэ.

     Кушъэр зыхэш1ык1ыгъэр хьамышк1ут1э чъыгыр ары, ар чъыг пытэ, чъыг  мафэк1э алъытэ. Ащ фэдэ пхъэм хэш1ык1ыгъэ кушъэм ичъыик1рэ сабыир узынчъэнэу, ищыгъэу , ыпкъ дахэу хъунэу алъытэ.

     Мыр кушъэ шъхьант(къырегъэлъэгъу). Мыщ илъыр ужъгъап1. Гъажъомр ужъгъым дагъэк1мэ къытек1рэ п1оныр ары.

     Мыхэр кушъэпсых, мыр нахь к1аку, ар ылъакъохэр рыупхынэу ары. Мыдрэр нахь к1ыхь, ащ ы1эхэр рапхы.

     Мыр кушъэ бэщ, кушъэпсхэр ращы

     Мы шъхьант1э ц1ык1уищыр ы1ит1урэ, ылъакъомрэ апай (къегъэлъагъо).  

   Апэ сабыим цыгъо джанэ щалъэ, ар к1адэрэп. Ащ къик1рэр ыгъаш1э к1ыхьэ хъунэу.

 Сабиир кушъэм хапхэным ыпэк1э чэтыур хагъэгъуалъхьэ хабзэ.

     Сабыим ишъыхьэуп1ап1э т1эт1ый халъхьэ. Ащ уе1эб хъущтэп, уфэсэкъын фае.

     Сабыим ынат1э щыуан ш1уц1э щафэ нэ темыфэным пае.

Чэтыум фэдэу 1аш1эу чъыенэу.  Мыщ фэдэ уси къыфа1о.

  ОРЭД:"Кушъэ орэд"

Пчэдыжъ нэфылъэм укъэущын

Бзыумэ япщынэ уезгъэдэ1ун

Лай-лай,си1убыжъый,                                      

Нап1эр зэтелъхьи дахэу хэчъый.

Тыгъэм инурэ урысфэпэн

Насып орэдыр сэ къыпфэс1он                                

Лай-лай,си1убыжъый,

Джы зыушъэфи 1аш1оу хэчъый.

Хьак1эр:   Тэри тик1элэц1ык1ухэм усэц1ык1ухэр яш1эх ык1и къэт1ощт.

Мазэр занк1эу пчъэм къыдэплъ,

О очъыемэ ар къеплъ.

Чэтыу ц1ык1урмэшхьаукъу,                                 Зеушева Д.

Уичъыен ащ ымыукъу.

Мамырныгъэр о уикушъ,

Насып зак1эр уикушъэпс.

Чъые, чъые, сэ силъау                                                   Бзасежева М.

Ш1ущэу слъэгъоу, сэ сишъау.

Къуали, бзыуи рэхьатыгъ,

Чъые, чъые, сэ ситыгъ.

Нэп1э ц1ык1ухэр зэте1уб,                                Хасинова М.

Чъые, чъые, дэхэ1уб.

О чэтыоу, чэтыу ц1ык1у

Нэт1э фыжьэу чэтыу ц1ык1у

О тадыжьи чэщэу къак1и

Тинанауи тфэгъэхъий.                                                           ЗеховаЗ.

Джаущтэу зыпш1ырэм, хъупхъэжъыер

ЩЭ изыбзэу лъагъэжъыем

Хьалъыгъу фабэр игъусэн.

Хьаб- хьаб-хьаб

О, хьэ ц1ык1ур, умыхьакъу

Лъэпэфыжьыр умыпц1эу

Си Расул къэмыгъэущ

Чэщыр ш1унк1ышъ, ар чыешъурэп                                  Шорова М.

Си Расул лъэшэу мащтэ

О, хьэ ц1ык1ур умыхьакъу

Си Расул умыгъащт.

Сэ си к1лэ к1элъэ дэгъу

Игъо хъумэ къэущыжьы

Ежь-ежьырэу зефэпэжьы,

Зетхьак1ышъы, зелъэк1ышъу,

Ицуакъэхэр епхэжьышъу                                              Цикушев Джантемир

Дахэу шъхьацыр зэ1эхыжьы

Хэт ащ фээ к1алъэ и1?

Ымы1онэу шхэным 1ы1

Сэ си к1алъэ к1алъэ дэгъу

Инэнэжъ  ш1у елъэгъу.

ВОСПИТАТЕЛЬ:  Сабий зып1урэ ным фэгъэхьыгъэу усабэ щы1.     Ти к1элъэц1ык1ухэм   къытфа1ощт.

Ным иорэд кушъэм къыщежьэ

Т1апэ ы1ыгъэу ч1ыгум тырещэ.

Тимыгъэгъуащэу къыддэгущы1э,                           Агержаноков Дж.

Гущы1э фабэк1э тыгу къык1а1э.

Ным къыуи1ощтыр хэт къыуи1ощтыр хэт къыуи1он,

Ащ къыпфиш1эщтыр хэт къыпфиш1эн!

Ным ихьалэлыгъэ пхэрэмызыжь,                           Шеджрай М.

Иш1улъэгъу гъатхэу гъатхэу къерэгъэзэжь.

Ны! А гущы1э гущы1э лъап1,

Фэбагъэу  хэлъымк1э тыгъэм ыч1ап1.

Ным дунаем зэ щыогъоты,

Игуфэбагъэ к1уач1э къыуеты.                                Хиштова ДЖ

Узп1угъэ ныр сыдым пэпш1ын,

Ным нахь пэблагъэ тыдэ къик1ын!

Джары нар зык1ынахь лъап1эр,

Ным игущы1э анахь гу1эт.

Ным игущы1э анахь лъэ1эт.

Ным игущы1э тэрык1э зафэ.                            Шехмирзова А.

Тыгу зыфаем къытырегъафэ,

Фэдэ къэхъугъэп ным игущы1э,

Бэрэ ти1энхэу 1апл1 ятэщэк1ы!

Воспитатель: Сабий макъэ зэрымы1ук1рэ унэм насып илъэп -  адыгэ гущы1ажъ

Хьак1эр: Тэри гущы1эжъыбэ тэш1э, шъукъедгъэдэ1унэу тыфай.

- Л1ыгъэр загъэунэфыр 1оф                                                Джантемир

- Ш1у зыгу имылъым   ш1у къыдэхъурэп                                Мадина

- Акъылъ зимы1эртхьамык1                                                Атлана

-1акъылъ зи1эм щы1агъэ и1                                                Шорова М.

-Шъушъэм  анахь дахэр ук1ыт                                                Анжела

-Ц1ыфыр зыгъэдахэрэр 1оф                                                Агержанокова Джамиля

- Гъэсэныгъэ мык1одыжьын былым                                        Хасинова М.

-Гупшыси псалъэ, зыплъыхъи т1ыс                                        Шеджрай Мухамед

Уи унэ зыщыгъаси, хасэ к1о                                                Ожева Азида

Гуащэ: шъопсэу, к1элъэц1ык1ухэр! усэ дэгъухэр шъош1эх.

- Джы хэта къысэз1ощтыр, таущтэу си к1элэц1ык1у зэрэзгъэджэгущтыр нахь ин къэхъумэ

Хьак1эр:  Ти сабийхэм бэ ятэгъаш1э, Ащ фэдэ джэгук1эхэр шъодгъэлэгъущт

(Хьак1ыба-к1ыбыхъуа, 1абыцыу, лъабытый, пчэн-пыджалъ.)

ВОСПИТАТЕЛЬ:  Нахыпэрэ джэгук1эхэм ащыщэу къытхэнагъэр: зэпэкъундий, къэрэу-къэрэу дадэ, 1ахъо, па1ок1адз, цы1ашк1у, къэнгъэбылъ, шыу тес.

АДЫГЭ ДЖЭГУК1- «Къое пых»

  Агержанокова Джамиля (зык1элэц1ык1ум зегъэгусэ)

 ВОСПИТАТЕЛЬ:АЩ фэдэ Гъэгусалъэ орэд тэш1э Мырзэ Дзэпщ  игущы1эу

ОРЭД :"тэ ащ фэдэ тыфэмый"

САБЫЙ: ащ фэдэу сыщытынэу сыфаеп, сыдэ1ощт, сыхъупхъэщт.

ВОСПИТАТЕЛЬ: Чыр ц1ынэзэ къэуф,  к1алъэр ц1ык1узэ  гъасэ-   АДЫГЭ ГУЩЫ!АЖЪ

 К1Элэп1у:сыд фэдэ адыгэ къэшъоак1эхэр шъошъэрэр: (зэфак1у, зыгъэлъат, ислъамий, лъэпэрис, удж).

Хьак1эр: тэ  КЪАШЪО ЗЭФАК!У   къышъуфэдгъэлъэгъощт.

Заходят дети с флагами и столом

Усэ "Адыгэ 1анэ"( Сэкъурхэр)

Адыгэ 1анэр лъэкъуищ

Ищыгъу-п1астэ хьалэлъ,

Урагъэблагъэмэ пэт1ысхь,

Ухьак1эми ар уиныбджэгъу.                         Сокуровы

Хъурай адыгэ анэр,

Ты1офэ зэрыунагъоу.

ОРЭД: У адыгов обычай такой.