Сценарий "Шагаа"
классный час (подготовительная группа) на тему
Предварительный просмотр:
Белеткел болуктун « Сагылгалыг ак сут чемим» деп оюн хоглээшкининин сценарийи.
Сорулгазы: Тыва улустун хундулээчел, эвилен-ээлдек, сонуургак эки чанчылдарынга уругларны кижизидер;
Ыдыктыг хундуткелдиг чемивис сут дугайында, суттен кандыг чемнер кылырынын дугайында билигни уругларга дамчыдары, билиндирери;
Улустун аас-чогаалын ажыглавышаан, уругларнын аас-чугаазын сайзырадыры, чонувустун шаандан тура ойнап чораан оюннарынга даянып алгаш, уругларны сагынгыр-тывынгыр чорукка кижизидери.
Дерилгези: Орээл иштин тыва ог ышкаш кылдыр дерээн. Азырал дириг амытаннар чуруу,угулзалар,суттен кылган чемнер.
Киржикчилер:
Башкарыкчы –
Ак-Сал ирей –
Ажыкмаа угбай –
Дагаа чылы-
Ыт чылы-
Байырлалдын чорудуу:
Тыва аялга адаа-биле башкарыкчы устуу аалдын уруглары-биле аъттанып алган даалыктап, орээлди долгандыр халышкаш туруптар. Огде Ак-Сал ирей, Ажыкмаа угбай уругларны уткуп турар.
Башкарыкчы: Уруглар, шагаа байырлалын эртирер, чаа-чылды уткуур аалывыс чедип келди. Кырган-ава, кырган-ача-биле мендилежиилинер:
Шупту:Амыр-ла Амыр !
Ак-Сал ирей, Ажыкмаа угбай: Амыр-ла Амыр уруглар !
Башкарыкчы: Шагаа будуузунде улустар мынчаар мендилежир, чолукшуур чуве-дир корунер уруглар:
Чолукшуурун коргузер, Шагаа-байырлалын силернин аалынарга моорейлежип ойнап–хоглээр дээш аалдап келгенивис кырган-авай,кырган-ачай .
Ак-Сал ирей, Ажыкмаа угбай:Шын кылган-дыр силер уругларым, аалга шагаа-байырлаарга кончуг солун болур чуве, дорже эртип сааданар уругларым! (уругларны чадыгга олурткулаптар кырган-авай,кырган-ачай уругларга шайлар кудар)
Ажыкмаа угбай:Акы-дунма, ажы-толум,
Амырлажып чолуктувус.
Ада-хунге, ие черге
Ак-кок дээрге,аржаан сугга
Айдыскылып, чажыг чажып
Авыралдап чажып тур бис !
Оршээ!,оршээ! (тос карак-биле чажыг чажар)
Ак-Сал ирей: (уругларны артыжавышаан)
Аарыг-аржык чагдавазын
Айыыл-халап чагдавазын
Бурган башкы ыдыктап каан
Буян кежии бодаразын !
Ажыкмаа угбай: (башкарыкчыга аякта суттуг шай тутсур)
Аалга кирген кижи аяк эрии ызырар
Арга кирген кижи саат дайнаар дээр болгай, шайдан ижип корем уруум.
Башкарыкчы:Суттуг шай, сут дээрге эн-не хундуткелдиг чемнернин бирээзи, оон дугайында уругларга солун чугаадан чугаалап беринерем кырган-авай ?
Ажыкмаа угбай: (Сутту шил стаканга куткаш уругларга корзуспушаан)
Сут кандыг огнуг-дур уруглар?
Уруглар:- Ак.
Ажыкмаа угбай:Сут дээрге тыва улустун хундуткелдиг чемнеринин бирээзи-дир уруглар. Сутту бис азырал дириг амыттанарывыстан саап ижип турар бис: инектен, хойдан, ошку ден, теведен, ивиден, бе-ден (кыс аъттан), сарлыктан. Олар оолдарын база суду-биле эмзирип остуруп турар. (Уруглардан айтырып болур).
Ажыкмаа угбай: Сут-биле янзы-буру чемнерни кылып чип турар бис. Чижээ: суттун бодун ижип турар бис, шай суттеп, силерге аваларынар суттуг кашалар база хайындырып берип турар, ааржы,ореме, саржаг, быштак, курут дээш оон-даа оске чемнерни суттен кылып чип турар бис. Ынчангаш сутту токпес, кежээ бажындан сут ундуруп болбас.
( Чемнерни коргузуп тургаш тайылбырны кылыр)
Башкарыкчы:Уруглар кырган-авайнын сут дугайында чугаазын сактып алдынар бе? Кайыын ап турар- дыр бис сутту ? Кандыг чемнер кылып чип турар- дыр бис? Ам кырган-авай, кырган-ачайга уруглар шай дугайында танцы-самдан коргузуп берээлинерем.
Башк:- Даглыг черге оъттай бээрге
Таан чараш ошку хоюм,
Танцылап самнай бээрге
Чаптанчыг чараш ажы-толум!
Танцы «Аяк шайым»
Ак-Сай ирей: Кончуг-даа чараш танцылаар уруглар-дыр,оо! Суттен кылган чемнер дугайында, шагаа дугайында шулуктер билир силер бе уруглар, чугаалайкааптынар че !
Уругларнын шулуктери:
Идегел:-шулук «Шагаа»
. Онза-Байыр:- шулук «Шагаа»
Эртине :- шулук
Ренат: -шулук «Далган»
Альбина :- шулук
Чимит шулук «Курут»
Самир :- шулук «Суттуг шай»
Ардан: шулук «Матпаадыр»
(Аялга адаа-биле Дагаа чылы танцылап кирип кээр)
Дагаа чылы: - Амыр-ла бе уруглар !
Уруглар: - амыр-ла амыр !
Дагаа чылы: Бээр менче дыннанар,
Будун чылды силерге
Бугудеге бараан болдум.
Мени танып корунерем
Уруглар: -Дагаа
Дагаа чылы: Мен анаа дагаа эвес, эртип турар Дагаа чылынын демдээ-дир мен. Силернин удеп турар чылынар-дыр мен. Силернин–биле байырлажыр ойум келди уруглар, чоруур бертинде уруглар биле ойнап хоглеп алыр дээш келдим.
Башкарыкчы:
Дагаа чылы чоруур бертинде бистин- биле ойнап хоглеп алыр дээш келген-дир, уруглар.
Дагаа чылынга чараш хундуткелдиг ырывыс ырлап берээлинерем.
Ыры «Шайывыс»
Ажыкмаа угбай :Оо, кончуг-даа ырлажыыр уруглар-дыр силер. Ынчангаш устуу аалдын уруглары дурген чугаага кандыг силер,дуре тыртып каар бис бе,уруглар.
Дурген чугаалар.
Саян:- дурген чугаа
Энерел:- дурген чугаа
Эртежи:- дурген чугаа
«Оолдарнын девии»
Дагаа чылы: Ажыл-херээм будурдум
Ам мээн чоруур ойум келди
Эки ойнап хогленер уруглар, байырлыг !
Дагаа чылдын бергелерин
Мен-даа,сен-даа кым-даа утпас
Дагаа чылы ырак чанзын
Экилерни шыгжап аалы.
Ыры «Шагаа»
(Уругларнын тывызыктары)
Тывынгырлар моорейинче
Уругларны чалап алгаш
Тывынгырын-сагынгырын
Салып тургаш, корээлинер.
1. Тывызыым дытта,
Тоолум дошта.(диин балык)
2. Ыракты
Ырак дивес-
Ылап чоруктуг,
Берт черни
Берт-межел дивес-
Бедик мербегейлиг.(Аът)
3. Мыйыстыг- ан эвес,
Салдыг- ашак эвес,
Сыргалыг –кадай эвес,
Кудуруктуг-аът эвес ,
Адыр дуюглуг- инек эвес. (ошку)
4. Кадын кыстын
Караа чараш. (моортай)
5. Шуглак чок удуур,
Суг чок чунур.(моортай)
6. Артап болбас
Алдын орген.
Дээп болбас
Демир орген.(чылан)
7. Курт эвес- ужар,
Куш эвес-чалгынныг.(ховаган)
8. Буян талдын
Будуу чус. (тараа)
9. Ийи ожээти сурушту. (дун, хун)
10. Алдын теректин
Адыры он ийи.
Унген бурузу.(чыл,айлар,хонуктар)
11. Дорт алышкы
Дорт чузун.(чылдын дорт уези: кыш.час,чай,кус)
12. Ак ширтек хову шыпты.(хар)
13. Тоол дангыназы
Дордум курун
Чаашкын соондан чада тутту.(челээш)
14. Дендии куштуг,
Девиденчиг уннуг. (динмирээшкин)
15. Дериткен кижи
Дээр манады.
Суксаан кижи
Суксун манады.(чаъс)
16. Ачам берген чанчыым
Ам-даа коруп чададым.(кулак)
17. Ыяжынын чузу чок
Мокулчек кара тайгам.(баш дугу,баш)
18. Ажарга ак чайт,
Шыварга шыпшын. (аас,диш)
19. «Дег-дег» дээрге-дээшпес,
«Дегбе-дегбе» дээрге –дегжир.(эриннер)
20. Бирде сен бар,
Бирде мен баайн. (буттар)
21. Оттунчектин
Оогун чежип чададым. (корунчукте дурзу)
22. Аптарам ишти
Ак кажыктарлыг.(диш)
23. Каъттангызын карттаарга,
Карак чажы тогулдурер. (согуна)
24. Уне калбан,
Кире калбан. (эжик)
25. Кара ыдым
Хаалга кадарды.(шооча)
Оолдарнын танцы самы: «Тевек»
(Аялга адаа-биле ыт чылы кирип келир.)
Ажыкмаа угбай: Кузеп манаан чылывыс
Ыт чылын уткуулунар
Ак-Сал ирей: Бак-ла чуве ынай турзун
Бай-ла чуве бээр турзун.
Ыт чылы: Шагаа- биле амыр менди эргим чонум! (могээр)
Шагдан тура маннаанынар
Чаа-чыл- даа унуп келдим
Ыт чылы силерге мен
Уутунмас улуг олча кежикти.
Ог-буленерге оорушку маннайны.
Сонневишаан чедип келдим
. Улегер домактар.(уругларнын)
Настя :- улегер домактар
Бато: -улегер домактар
Ак-Сал ирей: Шагаа хуну моорейлиг
Адыг чарыш маргылдаалыг
Чадан адып, багдан кагаал
Адааннажып моорейлежиил!
- Дагаа чылы-биле багдан тыртыжып каар-дыр уруглар. Кайывыс куштуг эвес бис,корээлинер, ыт чылы куштуг бе,азы мен бе.
Оюн «Баг тыртыжары»
Ыт чылы-биле Ак-сал ирей баг тыртыжар. Ак-Сал ирей уттуруп аар.
Ак-сал ирей:-Оо, дагаа чылы куштуг болбайн канчаар, будун чылдын кучу-кужу синген болганда. Ынчангаштын чаа унуп келген уткуп алган Ыт чылывыска бугу-ле чуулдер эки болзун деп йорээп каайн уруглар.
Башкарыкчы: Чолукшуп-даа ,ойнап –хоглеп хоорештивис
Чонувустун шагаа байыр–найырынга
Сеткил-сергек омак-хоглуг кириштивис
Черивисте оорушку дег узулбезин !
Чаа-чылда чаа часты уткуп оштаан
Шагаавысты келир чылын катап эргиил !
Башк:- Уруглар шупту турупкаш «Челер- ойну» танцылаптар бис бе?
Башк:- Аваларны, уругларны
Шайлаашкынче чаладывыс
Суттуг шайдан,аъш-чемден
Чоогланар,чоогланар!
(Шайлаашкын)
Башк:- Хундулуг ада-иелер!
Моон-биле бистин белеткел болуунуноюн хоглээшкинни адакталып тур. Ог-буленерге шагааны эки солун кылдыр уткуурунарны кузедивис.