Сценарий "Аваларга йорээл"
классный час (старшая группа) на тему

« Аваларга йорээл ыры»

(Иелер хунунге тураскааткан байырлал  сценарийи)

« Аваларга йорээл ыры»

(Иелер хунунге тураскааткан байырлал  сценарийи)

Сорулгазы: «Авай»  деп эн-не унелин эргим состу уруг бурузу медереп ,унелеп билир кылдыр чечен-мерген состун болгаш уян чараш ырынын дузызы биле ооредиири.

Дерилгези:Чаш уруг дуткан ие чуруун сценада аскан, ханаларда ие дугайында улегер домактарны бижээш аскан турар.Ава дугайнда уругларнын  чураан чуруктарынын делгеп азар.

Ие созун ижип болбас,

Ада созун ажырып болбас.

Анчы кижи алгы кеш дээр,

Ава кижи ажы-толум дээр.

Ава кижи толум дээр,

Ажы толу шолум дээр.

Ак чем хоолулуг,

Ава созу унелиг.

Байырлалдын  чорудуу:

1-ги кезээ: Башкынын авалар дугайында (беседа) чугаазы.

Хундулуг авалар база уруглар, бо хун бистин эн-не эргим аваларывыс дугайында чечен-мерген созувус биле база уян чараш ырларывыс биле бугу-ле аваларга могейип, ыры шоорувусту бараалгадып берээлинер.Чаш уругнун эн-не баштай адаар созу  «авай» ,эне баштай амзаар чеми чуу боор дур?  база бир-ле дугаар дыннаар ырызы  кандыг ыры болур дур, бо-ла бугуну ам сонуургап, дыннап коор бис, уруглар. Ие кижинин холдары эн-не чымчак чылыг, чагып сургаан созу безин эн-не мерген угаанныг,корген коружу безин чылыг чымчак болур болгай.

Ие кижинин толунге ынакшылы дег куштуг, бузурелдиг ынакшыл кайда даа чок.(« Алдын чечек»  деп легенданы чугаалап бээр)Башкы биле чалаткан аалчылар-авалар башкы биле чугаалажыыр.

«Авай» -деп сос унелиг сос.

« Авай»- депкеш сактып кээрге,

Аяс хун дег эргим чырык.

Агаар ышкаш арыг, таптыг.

Делегейде кижилерние

Тергиин ынак эргим созу,

Адаксанчыг, даннаксанчыг,

Амыранчыг, эргеленчиг.

Авай деп сос ортемчейде.

Анаа чекрле тыптып келбээн,

Аваларга ынак болуул,

Ава чокта чуртталга чок.

2-ги кезээ:Викторина

А) Айтырыглары:

1. Бичии уругнун  эн-не баштай амзаар чеми чуу болурул?(Авазынын аа суду)

2.Эн-не баштай дыннаар ырызы ? ( Авазынын опей ырызы)

3 Эн-не баштай адаар созу ? ( авай деп сос)

4. Эн-не баштай базар чери?( торээн чери-ие чурту)

5 Ие кижи кырый бээрге кым дээрил? (Эне)

6. Ачанарнын, аванарнын авазын кым дээрил? ( Кыргын-авай)

7Хой уруглар божаан иени кым дээрил?( Маадыр ие)

8.Аванарнын кады торээн угбазын азы кыс дунмазын кым дээрил? (Даай-авай)

9.Кады торээн акызынын оонун иштин кым дээрил? (Чаавай. Ченгей)

10Дириг амытаннарныын бичи чаш толдерин кым эмзирип азыраарыл- бызааны авазы инек, анайнын авазы –ошку ,хураганнын  аввазы хой ,кулунчактын авазы бэ)

б)Ава дугайында шулуктер моорейи: (уруглар аразында моорейлежиир)

в) Авалар аразында моорей ( аваларны ийи командага чарып алыр)

1 «Мен-даа опейа -даа ырлаар-ла  бис…» (Авалар бичии уруглар ырызын ырлаарынга морей).

2 «Кым чураан чоор…» ( Авалар уругларынын « мээн  авам» деп темага чураан чуруктарынын аразындан бодунун  оглунун  азы уруунун  чураан чуруун  тывар.

3 «Мээн кызым чаъжы чараш»   (Авалар уруунун бажын ооруп,чараш прическа кылырынга маргыжар.)

4 «Чассыдыгбайм,  чарашпайым…».(  Авалар уруун азы оглун чечен мерген ,чаптанчыг состер биле чассыдарынга маргыжар)

5 «Авам холу чымчак ,чылыг…»(Уругларнын караан шарып каарга, ковей  холдар аразындан авазынын холун тывар)

3-ку кезээ:Аваларга оюн

 « Чечек»- Саазын биле кылган чечек бурулеринде  аваларнын янз- буру  эн-не эки шынарлырын бижип каан. Бурулерни уруглар аваларга узуп бээр,авалар номчуур:

Эн-не сонуурганчыг,хоглуг.

Эн-не сагыш човаачал,биче сеткилдиг.

Эн-не чараш хулумзуруглуг,ажылгыр.

Эн-не эптиг- ээлдек,харам чок.

Эн-не экииргек, уран- шевер

Эн-не буянныг,чымчак сеткилдиг.

Эн-не магаданчыг ,идегелдиг.

Эн-не угаанныг,чечен-мерген.

Эн-не бузурелдиг, бодун сеткилдиг.

Эн-не холу чемзиг,ус-шевер

Авалар дугайында эки состер  точу чок,ам даа уламчылап болур дур уруглар.авалар дээрге ол-хире унелиг. Ортээ турбас  кижилер дир.

7. Хундулуг авалар, бо чылын силернин чуртталганарда кандыг оскерилгелер болур эвес силерни чуу манап турар эвес , ону бааш удур даап чугаалаарын оралдажып ,

баштак оюндан ойнаалынарам.

( Иштинде янзы буру чуулдер суп каан чага хаптарын   стол кырындан ап алгаш, иштинде чуу барын коргузер)

1.Оок- бо чылын чараш эт азы хеп  белекке  алыр силер.

2.Конфета-Силерни чигирзиг чуртталага манап турар.

3.Копеек-хой ашкалыг болур силер.

4.Лавр бурузу-ажылынарга улуг чедиишкинниг болуп ,шаннал алыр силер

5.Хендир-ырак черже узун орук чоруур силер,курорт баар чадавас.

6.Хулумзуруг-оорушкулуг онза таварылга болур,кузелинер будер

7.Ховаган-бо чылын чиик чедиишкинниг болур силер ,кузелинерни чедип аар силер.

8.Чурек- бо чылын ынакшылга таваржыыр, азы эр эжинернин ынакшылы улам куштелиир.

9.Дулгуур- чаа бажынныг болур силер,азы евро ремонт кылып алыр силер.

10.Аяк- аас -кежиинер сава доллар, бодап чораан кузелинер будер.

4-ку кезээ:    Кыс кижинин сагыыр ужурлары

Ынчангаш ,уруглар, аваларга  бо-ла бугу эки чуулдер амыдыралга шынап-ла боттанып, буде бээр болзун деп кузеп,йорээп каалынар, уруглар!

Бо хун байырлалывысты толндуруп тура, аваларывыска йорээлден чугаалап. Чылыг кузээшкиннерден кылыылынар ,уруглар.

Кыс уруглар озуп келгеш база-ла авалар болур, олар келир уенин иелери боттарынын аваларын дозеп толептиг болуру Тыва улустун кыс уруг кандыг болурунун ужурларын сагып хундулеп билири чугула болу болгай .Ынчангаш уруглар силерни кыс кижинин сагыыр ужурлары –биле таныштырар болза ажырбас боор.

  Кыс кижинин сагыыр ужурлары

1.Биче сеткилдиг болуру.

2.Эвилен-ээлдек болуру

3.Бодамчалыг болуру

4.Оваарымчалыг болуру.

5.Кылыр ишке хынамчалыг болуру.

6.Дузааргак  болуру.

7.Ажылгыр кежээ болуру.

8.Хундулээчел болуру.

9.Кээргээчел болуру.

10.Шынчы,кижизиг болуру.

Туннел кезээ

 Ынчангаш , уруглар болгаш хундулуг,эргим авалыр бо хунгу байырлалды тондуруп тура аваларга бугу –ле экини кузевишаан, бо одуругларны тураскаадып йорээп каалынар!

Эн-не чараш,, эн-не эки                            Иелерге ажы-толу

Эргим ынак аваларга,                              Идегелдиг даянгыыш бооп.

Эргеленип.чоргаарланып,                        Хомудатпайн чуг-ле оортуп

Экини –ле йорээп тур бис.                      Хулумзуруг шаннап чорзун!

  Алдын хуннун адаан орта.                    Энелерге эн-не ондур        

 Ава кижи монге чурттап,                     Оорушкуну,ынакшылды          

 Ажы-толдун аразынга,                          Кадык шыырак чоруур боорун,              

 Амыр- шолээн чоруур болзун!                 Каттап-каттап кузээлинер!                  

Байырлыг, менди чаагай!

Моорейни туннээш, аваларны шаннап, мактаар.Уруглар,(баш бурунгаар белеткеп алганы) чураан чуруктарын,кылган чуулдерин аваларынга белеке бээр.

Уругларнын, башкыларнын киржилгези биле бичи концертчигеш коргузер.

Белеткээр чуулдери:

1. Орээлге  ие чуруу чурудар.

2.Улегер состер бижидер.

3.Уругларга баш бурунгаар чуруктар чурудар.

4.Прическа кылырынга херек чуулдер белеткээр.

5.Карак дуй шарыыр аржыылдар белеткеп алыр.

 6.Тиилекчилерге шанналдар- оореникчилернин чураан чуруктарын, кылган чуулдерин  белеткеп алыр.

7  Ава дугайында чураан чуруктар выставказын азар.

8.Оюнга херек чуулдер:

1)- Оюн «Чуу болур чоор…»-Оок,конфета,копеек,лавр бурузу, даараныыр хендир,хулумзуруг чурук,ховаган чуруу,чурек чуруу.дулгуур,аяк чуруу.

2) Оюн  «Хуулгаазын чечек»- белеткээр чуулдери-Оннуг саазыннарга бижээн состерни чечек бурузу кылдыр кескилээш ( 5-5 саазыннар)ийи ангы чечек кылдыр чышпырар.

Программа

1.Ава дугайында ырылар, шулуктер.

4.  Ава дугайында чураан чурук выставказы

(баш бурунгаар чурудар )

Шаандан бээр Тывалар доргул-торелин канчаар шын адап

чорааныыл.

Тыва кижинин бодундан ору 7 салагалы:

Ачам -( папа) 1-ги салгал)

 Кырган-ачам- дедушка ( 2-ги салгал)

Элинсем- -прадедушка (3-ку салгал)

Холунсам-прапрадедушка-( 4-ку салгал)

Элиним-5 ка салгал

Холунум-6-гы салгал.

Холбугум-7-ги салгал

Тыва кижинин бодундан куду 7 салгалы:

Оглум –уруум- сын,дочь (1-ги салгал)

Ачым,ачим – внук-2ги салгал

Чичим- правнук 3-ку салгал.

Ачинчирим- праправнук- 4-ку салгал.

Чичинчирим-5- ки салгал.

Хочам-6-гы салгал

Хочинчирим-7-ги салгал.

« Хуулгаазын чечек» депо юнга ажыглаар состер.

1.Эн-не, эн-не,эн-не,

тура соруктуг,хоглуг,

баштак ава.

2.Эн-не, эн-не,эн-не,

сагыш човаачал,

биче сеткилдиг ава.

3.Эн-не, эн-не,эн-не,

чараш хулумзуруглуг,

ажылгыр ава.

4.Эн-не, эн-не,эн-не,

эптиг- ээлдек,харам чок,

шевер ава.

5.Эн-не, эн-не,эн-не,

экииргек, уран- шевер,

баштак ава.

6.Эн-не, эн-не,эн-не,

буянныг,чымчак сеткилдиг,

холлу чемзиг ава

7.Эн-не, эн-не,эн-не,

ажылгыр-кежээ ,идегелдиг,

омак-хоглуг ава.

8.Эн-не, эн-не,эн-не,

угаанныг,чечен-мерген,

омак-сергек ава.

9.Эн-не, эн-не,эн-не,

бузурелдиг, бодуун сеткилди,

чымчак ава.

10.Эн-не, эн-не,эн-не,

холу чемзиг,ус-шевер,

баштак-хоглуг ава.

 «Чуу болур эвес» деп ( сюрприз)оюнга херек чуулдер.

1.Оок- бо чылын чараш

эт азы хеп  белекке

 алыр силер!

2.Конфета-Силерни

 чигирзиг чуртталага

манап турар!

3.Копеек- Олчалыг,хой

ашкалыг болур силер!

4.Лавр бурузу-ажылынарга

 улуг чедиишкинниг болуп ,

шаннал алыр силер!

5.Хендир-ырак черже узун орук

чоруур силер,курорт баар

чадавас силер!

6.Хулумзуруг-оорушкулуг

 Онза таварылга болур,

кузелинер будер!

7.Ховаган-бо чылын чиик

чедиишкинниг

болур силер ,кузелинерни

чедип аар силе!

8.Чурек- бо чылын ынакшылга

Таваржыыр силер, азы эр эжинернин

ынакшылы улам куштелиир!

9.Дулгуур- чаа бажынныг болур

силер,азы Евро- ремонт кылып

алыр силер!

10.Аяк- Аас -кежиинер сава

долар, бодап чораан

улуг кузелинер будер!

.

« Аваларга йорээл ыры»

(Иелер хунунге тураскааткан байырлал  сценарийи)