Арга кирип, харжыгашты дилеп
методическая разработка (младшая группа) на тему

«Дамырак» аттыг уруглар сады

 «Арга кирип, харжыгашты дилеп»  Чаа-Чылдын сценарийи

Ийиги бичии болук

                                                           Группа башкылары: Кончук М.В.

                                                                                            Кужугет Ш.Ч.

Хандагайты – 2014 чыл

«Арга кирип, харжыгашты дилеп»

Сорулгазы: уругларга чаа-чыл байырлалын билиндирери; эш-оору-биле эптиг, найыралдыг, хоглуг, чаа-чыл байырлалын уткуп алырын чедип алыр; чараш чуулге ынак болурунга кижизидер.

Дерилгези: группа иштин байырлыг шинчилиг каастаан шарлар, шивижигеш.

Киржикчилери: машенька, койгун, адыг, дилги, диин, башкарыкчы, соок-ирей

Коргузугнун  чорудуу:

Башкарыкчы: Эргим хундулуг бистин бичии чаштарывыс уруглар , оолдар, ада- иелер, башкылар , аалчылар!

Сагыш- сеткил доюлдурган сергек хоглуг

Чаа- чылдын байырлалы моорлап келди

Долгандыр-ла бугу чуве хуулгаазынныг

Тоолда ышкаш тывызыксыг чаражын аа.

Башкарыкчы: Байырлалдар аразында Чаа- чыл эн-не  тоолчургу, солун,  оорушкулуг,хуулгаазын байырлал-дыр.

Чаа- чылдын будуузунде чаштарга, аваларга, аалчыларга чугле экини кузеп тур бис.

Унуп  келген чылывыста

Уулевис будуп турзун

Аъштыг- чемниг Хо        й чылын

Алгап – йоорээп чоруулунар!

Чыглып келген аалчыларга

Чаа- чылдын танцы- самын

Чайынналдыр бараалгадыыл.

Башкарыкчы: Бистерге чаа-чылдын хуулгазын тоол ораны аалдап келген-дир уруглар. Ол болуушкун бир-ле тоолзуг аргада, чаа-чыл уезинде  бооп турар. Ам шупту олурупкаш, кичээнгейлиг корээлинер, уруглар!

Бистин тоол дег садывыста

Бодуун эвес хуулгаазын

Чаа чылдын тоолчугажы

Бо хун бисте аалдап келди.

                (Аялга дынналып келир, Маша кирип келир)

Башкарыкчы: Машенька, кайнаар бар чыдыр сен? Кымны дилеп тур сен?

Маша: Шыргай, думбей арга кирип Харжыгашты дилээрим ол.

Башкарыкчы: Мындыг дувулуг соокта канчап ынаар баар сен?

Маша: Кидис идиктерим, негей тонум, чылыг хол-хаптарым, кылын аржыылым кедип алыр мен.

Кеттингеш уруглар-биле байырлашкаш чоруптар

Маша шиви артындан коступ келир. Музыка аайы-биле койгунчугаш шурап келгеш дидиреп, ыглап чангыс буттап шурап турар.

Маша: койгунчугаш-койгунчугаш, кымдан дезип чор сен?

Койгун: Сооктан дезип чор мен, холум донуруп алдым.

Маша: (суйбап оожургатпышаан) – Кээргенчиин койгунчугаш, ыглава че, мен сени чылдып бээр мен. Мээн хол-хаптарымны дурген кедип ал ма.

Койгун: Четтирдим, Машенька, менээ дыка чылыг апарды.

Маша биле койгун пляскалааш чоруптар

Маша: Хар бажынны кайыын дилээйн. Харжыгашты кайыын дилээйн

Шиви артындан дилги коступ келир. Дидиреп, ыглап, кудуруун чайып, чангыс буттап шурап, шиви артынче чашты бээр.

Маша: дилгижек-дилгижек чуге дидиреп турарын ол?

Дилги: Буттарым донуруп алдым, сооктан чаштынып тур мен.

Маша: (суйбап оожургатпышаан) – Кээргенчиин дилгижекти мээн кидис идиктеримни кедип ал че.

Дилги: Четтирдим, менээ дыка ылыг апарды

Маша биле дилги танцылаар

Маша: Хар бажынны кайыын дилээйн. Харжыгаш кайдал? – деп чугааланмышаан улаштыр чоруптар.

Бедик черде диин олурар

Маша: Диинчигеш – диинчигеш, канчап бардын чуге дидиреп ор сен?

Диинчигеш: Кыжын соок-тур, ооргам донуп тур.

Маша: Куду бадып кел, ыглава. Мен сени чылдып бээр мен. Мээн негей тонумну кедип ал.

Диин шивиден душкеш тонну кедип алыр.

Диин: Четтирдим, Маша, сен менээ дыка дузалаштын.

Маша улаштыр чоруптар. Адыг коступ келгеш кулактарын дурбуп, ыыткыр кылдыр ыглап турар.

Маша: адыгжыгаш – адыгжыгаш, канчап бардын?

Адыг: кулактарым донуруп алдым, ой

Маша: Кээргенчиг адыгжыгаш, мен сени чылдып берейн. Мээн дуктен кылган аржыылымны кедип ал.

Адыг: Четтирдим Машенька, мени чылдып бергенин дээш. Чылыын-чылыын.

(адыг маша биле самнап ойнай бээр)

Маша: Соогун-соогун дона бердим, дурген Харжыгашты тып алзымза

Харжыгаштар чедип келгеш Машаны долганы бээрлер

Харжыгаштар: Машенька бистин биле танцыла дораан чылыгга бээр сен.

Харжыгаштар сылдыстар

Долгандыр-ла ужуп тур бис

Сени бистер сооктан

Камгалаарын кузеп тур бис

( кады самнап турда Харжыгаштар тарады халчы бээрлер. Ыракта Соок-Ирейнин ырызы дынналы бээр)

Маша: Экии, кырган-ачай. Мен Машенька-дыр мен.

Соок-Ирей: Экии, уруум, чуну канчап тур сен?

Маша:

Аргага мен пляскалааш, изиргендим

Анчыгаштар адыг, дилги, диинчигешке

Койгунакка таварыштым.

Анчыгаштар сооктан донган,

Аржыылымны, холум-хавын

Кидис идиим, негей тонум

Кончуг дурген бепргилептим.

Соок-Ирей: Мээн бичии анчыгаштарымга дузалашкан чараш, эрестиг уруумга чуну бээйн?

Маша: Чок кырган-ачай. Мен Харжыгаш-биле силерни дилеп чордум. Садикте бичии чаштар силерни чаа-чыл байырлаары-биле манап турлар.

Соок-Ирей: Ийе, Машенька, бис чоруур деп тур бис. Харжыгаш уруумну кыйгырыптайн, уругларга белеткээн белек-селээвисти база утпаал.

Машеньканы эдертип алгаш, Харжыгашты кыйгырып залдан уне бээр.

Башкырыкчы: Силерге ам тывызык ыдайн, тывар силер аа, ада-иелер.

Кирбик салы ак,

Кеткен хеви кызыл,

Уругларга оорушкуну,

Ууп чадай соортуп келир

Кым-дыр ол, уруглар? (Соок-Ирей)

Башкарыкчы:

Чаа-чылды бистин биле

Ойнап хоглеп уткуур кылдыр,

Кырган-ачай, Соок-Ирейни

Шупту денге чалаалынар!

Соок-Ирейни шупту денге кыйгырар

Соок-Ирей Харжыгаш уруу-биле кышкы аялганын адаа-биле кирип кээр:

Соок-Ирей: 

Экиивенер-экиивенер, аалчылар база чаштар.

Силер биле чаа чылды хоглеп аар дээш

Эзим-арга, тайга-сыннар кезип чорааш чедип келдим.

Каастап дээрээн шивинернин чаражын аа.

Каткы-хоглуг ажы-толдун магалыын аа.

Силер биле чаа чылды хоглээр дээштин,

Сонгу чуктен чедип келдим, уруглар!

Харжыгаш:

- аккыр хардан тудуп алган

Аажок чараш бажынныг бис

Бажынывыста печка чок

Багай четпес чувевевис ол.

Сонгу чуктун дошкун хады

Сооланнады урерге-даа,

Кырган-ачам база мен аа

Хыывыс ханнып амыраар бис.

Чалбырааштыг изиг оттун,

Чанынче-даа чагдавас бис,

Эстип, чиде бээринден,

Эммин эртир коргар-дыр бис.

Оолдар, кыстар бээр келгеш,

Одуруглай чыскаалынар,

Холдарынар туттунчунар,

Хороводтап ойнаалынар.

Чараш, хоглуг ырлар-биле

Чаа-чылды уткуулунар!!!

Башкарыкчы:

Тайга-сыннар кезиир дээштин,

Шылаан боор сен кырган-ачай.

Шивижиктин чанынга

Олурупкаш дыштанып кор.

Уругларнын кууселдези-биле танцы «Холчугаштар»

Башкарыкчы: Кырган-ачай, Соок-Ирейге ырыдан ырлап берээлинер, уруглар. Шупту бээр шивини долгандыр туруптунар че.

Ыры «Маленькой елочке»

Соок-Ирей:

Танцы-самны тептинер

Тааланчыг ырладынар,

Кым кончуг чараш кылдыр,

Шулуктен менээ чугаалап бээр.

Уруглар шулуктерин чугаалаар

Башкарыкчы:

Кырган-ачай, Соок-Ирей

Чаштарывыс силерден

Белектерин алырын

Четтикпейн манап тур

Соок-Ирей уругларга белектерин улээр

Соок-Ирей:

Оолдарым, уругларым

Ам-даа эки озунер-ле

Унуп келген чаа чылда

Ууленер будер болзун

Бистер чоруур апардывыс

Байырлыг  че, ажы-толум!

Башкарыкчы:

Аалчыларнын узун оруу,

Арыг, ажык эки болзун.

База катап ужурашкыже

Байырлыг че, менди- чаагай!