цаган сар .Хаврин байр
план-конспект занятия (старшая группа)

Муниципальное казенное дошкольное образовательное учреждение

"Национальный детский сад № 16 "Бадм цецг"

Цаган сар -хаврин байр

"Зурмна нәр!"

Белдснь:Онкора Н.Б

 Зурмна  нәр.

Автор:  Цаһан  сарин  шинд  ичәнәсн  һарч,  нартд:”Иигҗ  күләсн  хавр  ирчкв!”- гиҗ  байртаһар  ишкрҗ  зурмн  зәңглнә.  Зурмн  нүкнәсн  бултаҗ  һарв.       

 Зурмн:        Хальмг  тег, сәәхн  тег.

                     Хаврин  тег-илвтә  тег.

                     Хальмг  тег-мини  тег.

                     Хальмг  тег-эңкр  тег.

Эңкр  иньгүд,теегин  аңгуд, би  серүв. Эндр  мини  һарсн  өдр.Цуһар  наартн.

Ээҗ, һаза  бальчгта  болдмби?  Мини  һарсн  өдрт  дуудсн  гиичнр    яһҗ  ирхмби?

Ээҗ:  Ирх,ирх,  цуһар  ирх.  Невчк күләҗә.

Зурмн:  Ээҗ,  хотан  ширә  деер  тәв.  Ю-у,мана  ээҗ  дала  хот  кеҗ.  Кезә  кесмчи?  Хәәснд  хот  дала.

              Хот  уга  хәәсн  хоосн.

              Усн  уга  һол  хоосн.

             Экн  уга  толһа  хоосн.

Ээҗ:  Кезәнә  көгшдүд  тиигҗ  келдг  билә.

Зурмн: ээҗ, мини  һарсн  өдрлә  насм  немгләд  йовна. Би  өсчәнәв.  А  та  болхла, насан  авад,  көгшрәд  йовнат, үснтн  цаһаҗ  йовна.

Ээҗ: Тииглго  яһнач?   Көгшрхлә, үсн  цаһан.

                                      Инәхлә-шүдн  цаһан.

                                      Үкхлә- ясн  цаһан.

Зурмн: Дуудсн  гиичнр  кезә  ирхмб?

               (Генткн  үүд  күн  цокна.  Туула  орҗ  ирнә.)

Ээҗ:  Бор  туула  болх  күүнә  хаалһ  керчәд  һархла,керг  күцх.Сән  йорта  юмн,-гиҗ  көгшдүд  келдг  билә.

Туула: Мендвт, цуһар.  Зурмн, һарсн  өдрләчн  йөрәҗәнәв.

Зурмн: Байрлҗанав.  Түрүн  ирсн  гиич  чи  болвч.  Ямаран  белг  нанд  авч  ирвч?

Туула: Би  чамд  шар  луувң  белглҗәнәв.

Зурмн:  Болву?

Туула:  Уга, би  бас  нег  белг  чамд  авч  ирүв.  Би  чамд   “Туулан  би”  биилҗ  өгнәв.

Зурмн:  Эн  бор  туула  биилн  бәәҗ  дуулна.

            Хойр  чикнь  сертхр, хойр  нүднь  бүлтхр.

            Хавр  үвл  уга  хавстн  зүүднднь  орна.

            Көк  модн  шимтә.  Көлнь  эврән  гүүнә.

Ээҗ(шаваш  келнә):

             Һәрдин  җиврәр  деләд  од.

            Һазрин  көрсәр  дошад  од.

            Ээмәрн  хулькад  од.

            Сүвәһәрн  уйдад  од.         1

  (Күн  үүд  цокна).

Зурмн:  Кемчи?

Арат:  шарлҗн  заагт  шар  алтн,  тәәлвринь  олад,  мини  нер  келтн.

Зурмн:  Арат!

Арат: Мендвт, цуһарн.  Би  чамаг, Зурмн, һарсн  өдрләчн  йөрәхәр  ирүв.

           Үлгүрмүд  келҗ  өгнәв.

Зурмн:  Кел.кел.  “Үлгүрмүдәс  уха  авдг”,  -гиҗ  ээҗ  келнә.

Арат:  Малян  шарх  эдгдг,  келнә  шарх  эдгдго.

  Зөв  махлад  толһа  хандг, зөвтә  үгд  седкл  хандг.

          Үгин  ахрнь  сән, дееснә  утнь  сән.

Ээҗ: Хәләһич  энүг. Дала  үлгүрмүд  меддг  бәәҗ.

Арат: Ю-у, мартн  гивүв.Чамд  эн  сәәхн  альчур  белглхәр  седләв.  Зуг

          энчн  нанд  зокчана. Тиигәд  чамд  хамран  арчдг  альчур  белглнәв.

Зурмн:  Ээҗ,та  альчурин  тускар  ду  дуулдг  биләт. Дуулҗ  өгтн.

Ээҗ: Не,соңстн (“Сартг  эрәтә  альчур”  гидг  ду  дуулна).

       (Үүд  цокад,Чон  үүднд  бүдрәд  орҗ  ирнә).

Цуһар:  Һал  шил  нүдтә  һанцарн  йовдг  баатр  орҗ  ирвә.

Чон(көлән  илҗәһәд):  Йир  сән  үнр  каңкнад  бәәхләнь  гүүҗ  ирүв. Хот  хатярдад, хатад,, гесм  өлсәд  бәәвүв.  Энд  юн  болҗахмб?

Зурмн: Мини  һарсн  өдр.

Чон: Би  чамаг  йөрәҗәнәв. Хөөнә  шиир  нанд  билә, зуг  өлсәд  идчкүв.

         Түүнә  ормд  би  чамд  тәәлвртә  тууль  келҗ  өгнәв.  Чи  тәәлвринь  ол.

          (Ишкә  малята,эгц  хамрта, эрг  деерән  хойр  һаста).

Зурмн:  Ээҗ,  би  медҗәхшив, эннь  юн  болҗахмби?

Ээҗ:  Үс, тос  идхләрн  ямаран? Үкр  энчн.

Чон: Тәәлвринь  олсн  угач. Бас  нег  т.т.  келҗ  өгнәв.

          Торһн  нооста, тарһн  махта.  Юмб  эн?

Арат:  Хөн,хөн.

Ээҗ:  энчн  чонын  дурта  хот.

Чон:  гесм  өлсчәнә.  Мини  тәәлвртә  туульсин  тәәлвринь  олҗ  келсн  угач.

          Түүнә  ормд  нанд  сән  хот  өг.

Зурмн: Хәәмнь, чон,  күчтәһәр  эцсмч. Намаг  хәлә. Үвлин  дуусн  зарман

             идәд, тарһлад  һарч  ирүв.

        ( Гөрәсн  гүүҗ  ирнә).

Гөрәсн:  Менд, Зурмн. Намаг  күләҗәлт?  Тадна  шууган  ики  холас   соңс-

             гдна. Эҗго  теегәс  гүүҗ  ирүв.

Цуһар: Менд, Гөрәсн.

Гөрәсн:  Чамаг,Зурмн, һарсн  өдрләчн  йөрәҗәнәв.  Эн  мини  белг.

                  ( Пианинод  наадна, “Бичкн  арлын  хулсн”  ду  дуулна).

Зурмн:  Би  домбрт  нааддув.

               (Зурмн  домбр  цокна, цуһар  биилнә).

Зурмн: Ээҗ, хәләтн,шовун  нисәд  аашна.

Ээҗ:  Энчн  харада.  Хавр  авч  ирдг  харада.

              (Цуһар  дуулна):

                                                     2

              Харада-  шовун, харада

    Хаврин  зәңг  зөөнә.

              Халяд,  җиргәд  ниснә

              Хаврин  айсар  биилнә.

Харада: Цуһар  менд  бәнт?  Зурмн,  би  чамаг  һарсн  өдрләчн  йөрәҗәнәв.

              Оньдин  дөрвн  цагт  сәәхн  менд  йович.

                            Сәәхн  хавр  ирхлә,

                            Чееҗм  сарулдад  одна.

                            Җиңнсн  шовудыг  дахад

                            Дуулх  дурм  күрнә.

           (“Цецгәрич, хальмгм  минь” гидг  ду  дуулна).

Хәләтн:      Деер  теңгр  көк

                  Хаврин  теегин  ноһан  көк.

                  Хәәртә  Иҗлин  усн  көк.

Ээҗ:  О, сән  һурвнтс  бәәҗ.  Бас  кен  меднә?

Арат:    Уняртсн  тег  байн.

   Олн  күүкдтә  улс  байн.

   Олндан  күндтә  залу  байн.

Чон:     Нур  дунд  нуһсн  сәәхн.

            Нутгтан  эрдмтәнь  сәәхн.

            Номдан  суусн  күн  сәәхн.

Ээҗ:  Чик, йир  сән.

     (Моһа  орҗ  ирнә).

Моһа:  Ут  деесн  бийтәв.  Эм  кедг  хортав.

            Нанас  бичә  әәтн.  Хавр  нанар  эклнә.

            Эн  орсн  җил  бас  мини  җил-Моһа  җил.

              (Йөрәл  келнә).

Зурмн:

     Күндтә  үүрмүд. Күндтә  Хальмг  Таңһчихн.  Хальмг  күн  болвас

 эврә  төрскн  һазран,  эврә   һазр-усан  хәләҗ, харх  зөвтә.   Хальмг  тег  оньдинд  көкрәд  бәәтхә!  Хальмгуд, уралан!

                           “Тег”-дун (Бюрвяшева).

Ээҗ:

         Хальмг  күн  болвас  эврә  төрскн  келән  хадһлҗ, эврә  күүкдтән, ачнр-зеенртән  дасхч,зааҗ  бәәх  йоста. Гертән  хальмгар  чадсарн  күүндтн.

Хальмг  келнә  заль  бичә  унтртха!  Хальмг  келән  гееҗ  болшго!

Мана  келн-байн  келн

Шорад  даргдшго  алтн.

Ончта  хальмг  келән  бичә  марттн!

                         Мана  эңкр  хальмг  кел

                         Цуһар, цуһар  медтхә.

                         Мана  эңкр  хальмг  келн

                         Оньдинд, мөңкинд  бәәтхә!

                                                     3

Хальмг  келн-мана  зөөр-

Хальмг  улсин  дурн.

Мана  келн-мана  медрл.

Хальмг  улсин  герл.

                    Хальмг  Таңһч  сәәхртхә.

                    Цуһар  амулң  бәәтхә.

                    Хальмг  келн-цецн  булг

                    Мини  җирһлин  тулг.

Хальмг  келн  күчтә.

Хальмг  келн  чидлтә.

Хальмг  улсин  түшг.

Олн-әмтнә  кишг.

                     Хәәртә  хальмг  келән

                     Халуч  улс  делгрүлтхә!

                      Хальмг  келнә  күчәр

                     Хальмг  Таңһч  мандлтха!

                              (“Байсвр”  гидг  дун).