Тыва мээн чуртум
план-конспект занятия (средняя группа)

№

Кичээлдин кезектеринин аттары

Кичээлдин чорудуу

Башкынын кууседир ужурлуг чорудулгазы

Уругларнын кууседир ужурлуг ажыл-чорудулгазы

Кичээлдин уези

1

Киирилде кезээ

Башкы: Эжик соктап тур, уруглар, кым келген эвес, коруптээлинерем. Маша аалдап чедип келген

Маша: Экии силернин чуртунарны сонуургап келдим, уруглар. Манаа чангыс-даа келбээн мен

Экии!

1 мин

2

Ооредиглиг сорулгазын салыры

Машаны эдертип алгаш, тыва чуртувусче аян-чоруктан кылыр бис бе, уруглар?

Аян – чорук кылып чоруурда автобуска олурупкаш чоруур бис. Автобуска олурарда, уруглар боттарынын олуттарынга олуруп алыр.

ийе

1 мин

3

Практиктиг кезээ

Башкы: Аян-чорук кылып эгелээн бис, уруглар, Машага чуртувусту коргузуп, айтып берээлинер. (Чуруктар-биле ажыл). Бистин аян-чоруувус беш ортээлден тургустунган. Ортээл бурузу тускай аттарлыг .

-Бирги ортээливистин ады-Тыва чуртувус. Бо болза бистин тыва чуртувус. Тыва чуртувус улуг делгем каас-чараш бойдустуг. Ам дараазында ортээлде чуу бар эвес, корээлинерем, уруглар.

-ийиги ортээл Тыванын даглары. Чурутувусту долгандыр каас-чараш онзагай даглары долгандыр турар. Даглар шупту ангы аттарлыг болур. Даглар бисче куштуг хаттар келбезин дээш, камгалап турар.  Дагларнын аттарын дурзу-хевиринден болгаш турар черинин адындан дапкаан болур. Чуу деп даглар билип алдывыс адаптынарам, уруглар?

-Ушку ортээливис –Тыванын хемнери. Тывавыста дыка хой хемнер бар. Хемнер база аттарлыг. Каа-Хем, Бии-Хем. Хемнерде балыктар чуртап турар. Хемнерден арыг-кылан сугну узуп ижип турар. Суглар кижиге улуг ужур-дузалыг. Чайын хемнерге эштип ойнаар, кадыын быжыктырар. Хемнернин аттарын чуу дээр болду уруглар?

_Дортку ортээливис – аржаан суглар. Тыва улус шаандан тура аржаан сугларынга эмненип чораан. Олар база аттарлыг болур: Шивилиг, Кара-Суг, чалама. Аржаан сугларнын тыва улус хундулеп, арыг силигни сагып, эмненнип чорааннар. Кижи торээн чурттунга ынак, ону алгап-мактап чоруур.

Силер ада-иенер биле аржаан барган силер бе?

_Бешки ортээливис кат-чимис. Бистин арга-арыывыста янзы-буру хой-хой каттар озуп турар. Каттарны корээлинер: кызыл-кат, инек-караа, киш-кулаа , кок-кат, долаана, чодураа дээш озуп турар. Кат чиирге кижиге хой витаминнер берип турар.

Силер арга-арыгдан кат-чимис чыгган силер бе, уруглар?

Кат- чимисти база камныг чыыр, оларны сывындан тура соп болбас, хумагалыг болур

-Чуу деп ортээлге доктаап турдувус уруглар?

-Шупту каш ортээл болду?

-Ам Маша-биле оюндан ойнаалынарам, уруглар.

Сула шимчээшкин «Сугжугаш»

Сугжугаш, сугжугаш,

Мээн арным эки чундур

Мээн чаагым долбанналзын,

Мээн аксым хулумзурзун,

Мээн дижим кыланназын.

-Тыва чуртувусту алгап-мактаан шулуктер хой, уруглар. Шулуктен номчуп берейн, шупту кичээнгейлиг дыннар силер. Шулукте чунун дугайында чугаалап турарыл?

Хову-шолум

Хоор сарыг челээш оннуг

Харлыг баштыг дагларымдан

Харап коре бээр болза,

ие- черим делгемнери

Ишкээр-дашкаар коступ кээрлер.

Хову-шолум, шынааларым,

Арбын малды одарладыр

Ангы – ангы оъттуг черим.

Терен сиген, арбай-, тараа

Дескилештир унуп кээрге,

Хову-шолум шынааларым

Ховар чараш ону кирер.

Николай Куулар

-Шулукте чуну чугаалап турар дыр, уруглар?

Хову шолдерге чулер оъттаар?

Ында чулер унуп турарыл?

-Уруглар ам аян-чорук кылып кааптывыс, Машага торээн чуртувустун каас-чаражын коргустувус, уруглар. Маша бистин Тыва чуртувусту дыка-ла сонуургаан, чарашсынган. Ам Машаны дедир чанарынчеудеп каалынар.

Ам дедир садиивисче чоруулунар. Чоруррда автобуска олурупкаш чоруптар бис. Шупту карактарын шийип алгаш, 1, 2, 3 деп санааш, карактарын ажыдар. Садиивисче чедип келген бис.

Хайыракан, чинге-Даг, Эзерлиг-Даг…

Уругларнын харыылары

Уругларнын харыылары

Уругларнын харыылары

Сула шимчээшкинни кылып турар

Уругларнын айтырыгга харыылары

15 мин

4

Рефлексия

-Биске бохун кым аалдап кээп чораан?

-Маша тыва чуртувусту сонуургаан бе?

-Бис чуу деп ортээлдерге баргаш келдивис?

-Бистин чуртувуста чулер бар болду?

-Хемнеринин аттарын адаптынарам уруглар?

-Аржааннарнын аттарын адаптынарам, уруглар?

Эр хейлер, шупту демниг ажылдаан, кичээнгейлиг болганынар дээш, четтирдим, уруглар.

Уругларнын харыылары

3 мин