Сагаалган
презентация к уроку (средняя группа)

Буряад хэлэнэй   заняти.

Темэ: «Сагаалган»

Зорилго:  

• Буряад арадайнгаа һайндэр « Сагаалган» тухай  мэдэсые  дабтажа,удхыень,онсо илгааень гүнзэгыгѳѳр шудалха, бэхижүүлхэ, үргэгдэхэ.
• Үхибүүдэй буряад  хэлые хүгжѳѳхэ, арад зонойнгоо ёһо заншал мандуулха.

Хэрэгсэлнүүд:

• Сагаан эдеэнэй дээжэ
• Буряад хубсаһан
• Бурханай  урда табиха зүйлнүүд
• Видео-слайданууд.

Занятиин ябаса:  Сайн байна үхибүүд  ба айлшад!

Үхибүүд  харагтыдаа,  мунѳѳдэр манай  занятида олон айлшад ерээ.

Мүнѳѳдэр бидэ Сагаалган тухай хѳѳрэлдэхэбди.

Сагаалган –манай Һайндэр, саг үедэ мандаха болтогой ( 1-хи слайд)

Алтан дэлхэйн арад зоной эгээл Һайхан Һайндэрынь «Сагаалган» гэжэ тоологдодог гээшэ аабда. Манай буряад зон Сагаалганиие үбэлэй сагаан Һарада сагаалан найрладаг байҺан юм. Эгээл эндэ сагаан гэҺэн үгын оло дахин дабтагдахадань гайхажа болохот. Юундэ гэхэдэ, түрэл хэлэндэмнай сагаан гэҺэн үгэ гүнзэгы удхатай бшуу. Ушар иимээҺэ буряад зомнай « Сагаан дэлхэй», « Сагаан эдеэн», «Сагаан сэдьхэл» гэжэ юрѳѳл шэнгеэр үгэлдэг.  ТиимэҺээ,  энэ һайндэр « Сагаалган» гэжэ нэрэтэй. (2-хи слайд)

Шэнэ жэлэй урдахи Һарын 29-нэй Һүни « Дугжуубэ» хурадаг.

Хүнүүд  дугжуубэдэ ошоходоо саарһаар, монсогойлһон талхаар бэеэ аршажа тэрэ түүдэг руу шэдэжэ орхидог.

Энэ хадаа жэл соо сугларҺан бүхы муу муухай юумэн галдагдажа,хүнэй сэдьхэл арюугдаба гэҺэн удхатай. (хүмүүжэлэгшын – асуудал; үхибүүдэй харюу)( з-хи слайд)

          Һарын 30-най Һүни « бүтүү» гэжэ нэрэтэй. (4-хи слайд)

 Хуушан  жэлэй Һүүлшын Һүни Һара харагдадаггүй, «бүтүү» гээшэ хуушан ба шэнэ жэл уулзажа, жэлэй нэгэ  бүтүү болоҺон удхатай.

Энэ үдэр айлнууд  гэр соохиёо сэбэрлээд, бурхандаа зула бадараагаад,гал гуламтадаа үргэл мүргэл хээд, һайн хубсаһаяа үмдэжэ сай болон бухэлии мяхаяа шанаад, сагаан эдеэнэйнгээ дээжые, үрмэ хурһаяа табаг дээгүүр табидаг.  (хүмүүжэлэгшын – асуудал; үхибүүдэй харюу)(5-хи слайд)

 « Арбан хоёр жэлые ахалха ама сагаан хулгана»,- гэжэ буряад зомнай хэлсэдэг. Тиимэһээ 12 жэлэй хугасаа хулгана жэлһээ эхилээд, гахай жэлээр дүүрэдэг болоно.

Морин жэлнэй үнгэржэ.  Хонин жэлнэй ерэбэ( хүмүүжэлэгшын – асуудал; үхибүүдэй харюу) (  үхибүүд үреэл хэлэнэ)(7-хи слайд)

Үүр сайжа байха үедэ буряадууд газаашаа гаража, орон дэлхэйдээ, үргэл,мүргэл хэжэ «һан табидаг». Тэрээнһээ хойшо Сагаалганай найр захалдаг . (хүмүүжэлэгшын – асуудал; үхибүүдэй харюу)( 8-хислайд)

Шэнын  нэгэндэ үглѳѳгүүр - Сагаалганай үдэр нэгэ наҺа нэмэбэбди гэжэ эхэ, эсэгэтэеэ золгоод, үреэл захяа хүртѳѳд, түрэлхидтѳѳ, нютагайнгаа үндэр наһатай, хүндэтэй үбгэдтэ орожо, хадагаар золгоод, амаршалан хүндэлдэг.

Сагаалганай амаршалга, золгохо ёһо ѳѳрын гуримтай. Дүү хүнүүд ахынгаа гарай дороһоо альгануудаа ѳѳдэнь харуулжа, тохоногтонь дүнгэн золгохо. Аха хүнүүд альгануудаа уруунь харуулаад, дээрэнь гараа табижа, амаршалха ёһотой.  Бэе бэедээ бэлэгүүдые барилсадаг. ( «золгохо» - үхибүүдтэ харуулга) (9-хи слайд)

Шэнын хоёрой үдэр  үхибүүдэй найр. Үхибүүд сугларжа  бүд мүнһэ абажа,  хүршэ айлараа ябажа: шэхэр конфетэ, нааданхайнуудые  суглуулжа, буряад наадануудые наадажа ябадаг.

 Буряад наадан « Бэһэлиг нюулга» ( үхибүүд наадана) ( 10-хи слайд)

Сагаалганда буряадууд  сагаан эдеэгэ эдидэг. Һүѳѳр хэдэн элдэб янзын эдеэ хоол  бэлдэдэг. Үхибүүд харагты, эндэ сагаан  эдеэн табяатай байна.

• Һүүн, тоһон,аарса,үрмэһэн, творог,сүсгээ.

(хүмүүжэлэгшын – асуудал; үхибүүдэй харюу)( 11-хи слайд)

Найр- нааданда хун-зон һайхан буряад тэрлигүүдээ үмдэдэг юм. (11-хи слайд) ( 12-хи слайд)

Сагаалганда  шэнын 1-Һээ 30 болотор айл айлараа оролсожо,гаралсажа байдаг ёһололой, дурасхаалай һара юм.
Сагаан һара гээшэмнай һайн һайханай бэлэгтэй, дэмбэрэлтэй һара.

 Таанада гаража ерэһэн Хонин жэлээр амаршалаад, зол жаргалтай, энхэ элүүр ябахыетнай хүсэнэб.( 13-хи слайд)

Занятиин  дүн:  Мүнѳѳдэр  Сагаалган  тухай  хѳѳрэлдэбэбди. Һонирхолтой байгаагүү?    

• Словарна  хүдэлмэри. ( Дүгжүүбэ, Бүтүү, Золгохо)

Иигээд манай заняти  дүүрэбэ. Бэрхэ байгаат - үхибүүд! Баяртай!