Алтыннан баалу энейим… статья ко дню Матери на алтайском языке
статья (младшая, средняя, старшая, подготовительная группа) на тему

Алтыннан баалу энейим…

Кару кижиге,

Кайран энеме

Кандый состорло быйаным айдайын?

Jаныс энеме, jалакай кижиге

Jажына  jургедий нени сыйлайын?

Кату jолдорды, jалтанбай одотон,

Кайран меге ийде бергенеер.

Карыгып jургенге килеп турар,

Jалакай jуректи меге бергенер.

Ишке торсойгон арык колдорор,

Эркелеп бисти азырап салган,

Чырышка толгон эру чырайаар,

Чындык jурумди  jуруп салган.

Араай jобош баскан базыдаар,

Канча jолдорды одуп келген,

Табылу араай слердин эрмегер,

Тенек бистерди кижи эткен.

Энейим, кару энейим!

Эрикпей jуругер jажына!

Энейим менин, энейим,

Ырысту болыгар качанда!

Эне - эн ле jуук, кару, агару, jымжак ла jалакай кижи. Эне неден де баалу . Кижи канча да jашту болзо, ого эне, онын эркези, аjарузы керек.  Jердин устинде энеден баалу не де jок. Эне – ол кажы ла баланын айткан баштапкы сози.

Бистин ороомдо откурилип турган коп байрамдардын тоозында Эненин куни,  деп байрам бар. 1998 jылдын чаган айында чыгарган 120-чи номерлу jасагында Россия Федерациянын (бистин Россия орооныстын) президенти В.В. Путин Россияда кучурген айдын калганчы амыраар кунин Эненин куни деп темдектеген. Эненин кунин ороондо темдектеерин jоптогони, байла, jакшы. Энелерди сууп ле тооп турганысты, олорго быйанысты анылап айдып саларга. Ол учурлу байрам. Бу кунде кажы ла кижи, кажы ла бала бойынын энезине jалакай ла jараш состор айдар кууни келет. Бу байрамда jер телекейдин устинде ончо балдар энелерине сый белетеп  уткуйт.

Эненин куни деп байрам, бистин, кичинек болчомдордын «Тийинеш» деп турачагында база бийик кеминде откурилет. Бу  байрамнын  керектӱзи, учурлузы: Энениҥ сӱр-кебери аҥылу јерде турары. Кажы ла кичинек болчом  Эне деген улу сӧстиҥ учурын, энениҥ сӱр-кебери ажыра оҥдоп алары. Келер ӧйдӧ кижи кӱӱндӱ, килеҥкей, ајарыҥкай болоры. Ада-энезин тооп билер, јалакай кижи болуп таскаары.

 Эненин кунине учурлай кичинек болчомдордын «Тийинеш» деп турачагында кичинек болчомдор узак ойдин туркунына белетенген.  Кичинек болчомдор бойлорынын колдорыла jазаган сыйларын  энелерине сыйлап, «энемнин сууген чечеги», «сууген энемнин суури», «менин энем эн jараш» - деп, jуруктардын маргаандарында туруштылар.

Кичинек омоликтин (3-4 jашту) болчомдоры «Алаканыстан энелериске куннин чокторы» - деп, стенеде турар газедиле кайкаттылар. Газетте болчомдор куннин чокторын кезип, энелеринин соктырткан сурлерин jапшырганы сурекей солун болды.

Jаан jашту (5-6 jашту) болчомдордын омолиги «Ырызым менин - энем» - деп, jуруктарыла сундирди.

Орто jашту болчомдордын ( 4-5 jашту) омолиги jузун-jуур онду чазындардан jуректер кезип сыйладылар.

Байрам кунде энелер балдарыла кожо jузун-jуур ойындарга, кокыр-маргаандарга турушкылап, энеге учурлалган улгерлер, кожондор угуп, болчомдорынын белетеген сурин, jараш биjелерин коргондор.

Jилбилу откон маргааннын бирузи – энезин jарандырганы. Кажы ла болчом бу маргаанда энезин сурекей jараш болзын деп, jарандырарга албаданган.

Коп ойындардын ортозынан «эрке сос» - деп, ойын jилбилу отти. Бу ойында кажы ла болчом  энезин сос ло эмес, эки козиле бедиреп, тапканы болды. Сосо jогынан, энези ле балазынын косторинде кандый jылу, кару состор болгонын корорго кандый jакшы! Jаныс ла косторло jылу состор айдылганы ол – ырыс!

Байрам кун турген одо берди. Jе энелер jанарга мендебей, откон байрам кун керегинде  санаа-шултелерин айдыжып, узак отурдылар. Кичинек болчомдор энелерин сууп, тооп, акту jуректеринен албаданганы темдектелди. Мындый байрамдарды, маргаандарды ла туштажуларды коп откургенинен балдар jакшы тазыгып, билгирлери коптоп, улустын алдына уйалбай, коркыбай, бойынын jайалтазын тазыктырары суреен керекту деп, айдылып барды.

Энелер кичинек болчомдордын таскадаачыларынын ижин баалап, олорго jылу состорин база айттылар.

Байрамга келген энелер, айылчылар, болчомдор сыйларлу, грамоталарлу jандылар.

Байрас суреен бийик кеминде откон деп темдектелди.

Туп-шуулте.

- Кару балдар, Энегерди канча кире тын сууригер, jурумер анча ок суунчилу ле ырысту  болор. Онын учун энегерди суугер, суундирер, чеберлегер ле jаантайын болужып jуругер.

– Кундулу энелер! База катап слерди ончогорды откон Эненин куниле уткыйдым.

Айдын-куннин алдына

Айлаарда одоор очпой куйзин.

Айыл-jуртаарда амыр болзын.

Айткан созоор тоомjылу болзын.

Ак санаалу алкы бойыгар

Амыр, jакшы jуругер!