Консультация для родителей
консультация по развитию речи

Балаларда дөрес сөйләм тәрбияләү.

Балаларда дөрес сөйләм тәрбияләү өчен,балалар бакчасы хезмәткәрләренең һәм ата-аналарның бергә эшләве кирәк.Гаиләдә,балалар бакчасында әдәби тел үрнәге ишетүче балаларның теле дә тизрәк ачыла сөйләме дә дөрес була.Балаларны сөйләмгә өйрәткәндә баланың авазларны дөрес әйтүләре төп роль уйный.Мәктәпкәчә яшьтәге балалар еш кына аерым авазларны дөрес әйтмиләр,шулай ук күп кенә балалар кайбер авазларны төшереп калдыралар яки урыннарын алмаштырып әйтәләр.Ә кайбер балаларның сөйләме тиз һәм аңлаешсыз була.Сөйләм вакытында бала авызын тиешенчә ачмый,авазлар арикуляциясе көчсез. Моны галимнәр сөйләм органнарының акырын үсеше белән аңлаталар.Сөйләгәндә сөйләм органнарындагы вак мускуллар хәрәкәтләренең төгәл һәм тиз үтәлүе бик әһәмиятле.Мондый сыйфатлар тора-бара формалаша.Бала сөйләгәндә өзек-өзек,шаулы,туктаусыз сулыш ала.Авазларны әйткәндәге җитешсезлекләр балага тискәре тәэсир итәләр.Мәсәлән:бала үз эченә йомыла,кырыслана,тынычсызлана, кызыксынучанлыгы кими,шулай ук сөйләме аңлаешсыз,тыңлаучы балалар өчен кызыксыз була.Балаларның сөйләме камил,төгәл,аңлаешлы булсын өчен,фонетик нормаларны сөйләмдә үзләштерү һәм ныгыту кирәк:

1.Сүздәге авазларны тыңлаучы җиңел аера алырлык дәрәҗәдә ачык һәм дөрес итеп әйтү.(Мәсәлән(о)-тор,кино,(ы)-сыр,ашамлык,(в)-вагон)һәм башка охшаш авазлар буталмаслык итеп әйтү.

2.Сүзләрне орфоэпик яктан дөрес әйтү.

а)авазларны чиратлаштыру(актив-актиф);

б)ассимиляцияләү(умбер,көмбагыш,умбиш һ.б.)

в)иренләштерү(бороч,төтөн һ.б.)

г)сүз басымын дөрес кую;Басымны дөрес әйтмәү сүзнең мәгънәсен боза,аны аңлауны читенләштерә.

3.Сөйләмнең тавыш көчен,темпын,тонын,интонацияне(аһәңне),дикцияне,басымнарны,паузаларны,сөйләм тою зирәклеген булдыру.(Яңгыр ява.Янгыр ява?Яңгыр ява!)

Аваз-минималь таркалмас сөйләм берәмлеге.Авазларны дөрес әйтү балаларның сөйләм аппараты әгъзалары эшчәнлегенә бәйле.Өйрәнелгән авазларны ачык,төгәл итеп әйтүне ныгыту,сөйләм үстерү дәресләрендә комплекслы эш алып барганда гына уңышлы була.Кайбер очракларда бала барлык авазларны ачык итеп әйтә,ләкин аерым сүзләрне әйткәндә хаталар җибәрә.Тәрбиячеләр балаларның сүзләрнең әйтүдәге типик үзенчәлекләрен белергә тиеш:кече яшьтә балаларга сүзләрне кыскарту,авазларның һәм иҗекләрнең урыннарын алмаштыру,төшереп калдыру,авазлар өстәү хас.Бу үзенчәлекләрне белү мәктәпкәчә яшьтәге балаларның сүзләрне әйтүдәге хаталарын тизрәк төзәтергә ярдәм итә.Сөйләм үстерү дәресләрендә вакытның бер өлеше бер авазны яки охшаш авазларны дөрес әйтә белүне ныгыруга юнәлтелә.Калын һәм нечкә сузыкларны,тартыкларны чагыштырып әйтергә өйрәтү кирәк.Мондый эшләр 4-5 яшьлек балаларга туган телнең барлык авазларын үзләштерүдә һәм дөрес әйтүне ныгытуда ярдәм итә.Комплекслы эшнең башка формалары да зур әһәмияткә ия.Алар дәрестән тыш вакытларда:сүзле,җырлы,хәрәкәтле,үстерелешле,дидактик уеннарда,балаларның бәйрәм иртәләрендә алып барылалар.

Без балалар бакчасындагы тәрбиячеләр балаларның грамматик яктан дөрес сөйләменә аеруча нык игътибар итәбез,даими күзәтеп торабыз.Төп максат итеп баланың авазларны дөрес итеп әйтүенә,җөмләләрне дөрес төзеп,үзенең уй-фикерләрен тиешле эзлеклелектә,эчтәлекле һәм бәйләнешле итеп,ашыкмыйча һәм каушамыйча сөйли белүенә ирешүне куябыз.Бала сөйләм культурасын бакчада һәм гаиләдә,өлкәннәр һәм яшьтәшләре белән көндәлек аралашу вакытында үзләштерә.Әгәр тирә-юндәге кешеләр,бигрәктә гаилә әгъзалары дөрес сөйләшсә,балалар да грамматик яктан дөрес сөйләргә тизерәк һәм җиңелерәк өйрәнәләр.Зурларның дөрес итеп сөйләшүләре баланың аңы үсүгә,тәҗрибәсе артуга,яңа сүзләрне,әйбер исемнәрен тиз отып алуына уңай йогынты ясый. Болар,балаларның лексикасын баетуда һәм сөйләмнәрен формалаштыруда бик әһәмиятле чыганак булып тора.Балаларның бер-берсе белән аралашуына,әңгәмәдә катнашуларына,алар арасында дуслык мөнәсәбәте урнаштыруга җитди игътибар кирәк.Авазларны дөрес әйтүне ныгыту буенча эш бербөтен система булып торырга тиеш.Гаиләдә һәм балалар бакчасында авазларны әйтә белүне ныгытуны дөрес,эзлекле,нигезле,бәйләнешле алып барганда гына эш уңышлы була.Шундый очракта гына балаларыбыз чиста,матур,аңлаешлы итеп туган телебездә сөйләшәчәкләр.