Чолукшулга езулалы
консультация (младшая группа)

Чолукшуур езулал болза кончуг ховар болур. Биче назылыг кижи мурнай чолукшуур чурумнуг. Шаандагы тывалар чолукшуурнун тус-тус уелерин кончуг барымдаалап чораанар.

Бир чыл болгаш, бир чолукшуур езулал бар. Ол болза эрги чылды удеп, чаа чылды Шагаа хуннеринде чолукшууру болур. Биче назылыг кижи боттарындан улуг назылыг авалары-биле, ачалары-биле, торелдери-биле болгаш торел аймактын эн улуг назылыг кижи-биле Шагааны уткуштур чылда бир катап чолукшуур.

Чолукшууру дээрге ийи кижи уткуштур адыштарын ору алзы чада сунчуру болур. Биче назынныг кижи улуг назынныг кижинин адыштарын ору корундур азы хунче корундур сунган холдарынын шенектеринин адаандан салгара хейдиктиргензиг карыштыр сунуп чолукшуур. Ийи кижинин холдарын

карыштырып чолукшуур езулалынын ужур-утказы болза холда туткан оък-бижек чок, каргыштыг кара сеткил чок болгаш ханы найыралдыг дээнин коргузер турар.

Ийи кижи чолукшаан соонда, биче кижи улуг кижини ямбылыг олудунче чалаар. Оон соонда чанчыл болган айтырыглар эгелээр, харыыларны улуг назылыг кижи чазык-чаагай харыылагылаар.

Тыныш кижилер Шагаа хунуде ужурашпаан болза, ол-ла чылдын кандыг-даа уезинде бир-ле дугаар ужуражып келгеш, ийи боду бир катап чолукшуур. Биче назынныг кижи, азы карачал кижи эрге-дужаалдыг кижиден улуг холдарын демгилернин шенектеринин адаандан саргарылдыр хейдиктирген ышкаш карыштыр сунуп бараалгаар. Оон соонда айтырыглар болгаш харыылар болгулаар.

Айнын чаазында ат-сывы алдаржаан кижилери-биле, алдар-хундузу улуг кижилери-биле кадак тудуп чолукшуур узулалы турган. Дидим анчы хундулуг дужумеди-биле кадак тудуп чолукшааш, шаалдазынга кара киш кежин тудуп чолукшуур. Кым-биле чолукшуурун биче назынныг кижи боду шилип алыр. Оон утказы болза улуг назынныг кижинин назынын узадырын дилеп турары ол. Бурун шагда болза 81 харлыг турган кижизи мочуурге, соо багай болур дижир. Ынчангаш биче назынныг торелдери ол 81 харлыында бергедей берген кырганы-биле кадак тудуп чолукшуур, чараш чанын коргузер, найыралдыын коргузер. Оон соонда айтырыглар болгаш харыылар болгулаар. Кырган назылыг хундулуг кижизинге аныяк назылыг кижи баштай он талакы чаагын, оон соонда солагай талакы чаагын чыттадып алыр. Чыттаар чорук тыва кижилерде ынакшылдын арыг-чаагайын илередип турар. дижир.

Амырлажыр езулал

Амырлажыр езулал бир хонгаш-ла, албан болур. Кожа-хелбээ чурттап турар кижилер эртенин-не ужуражып келгеш, албан амырлажыр. Деннеп корунер. Чолукшуур езулал бир чылда бир катап болур, бир айда бир катап болур, ынчаарга амырлажыр езулал бир хонгаш-ла болур. Шаанда тывалар холл тудушпас, чугле амырлажып мендилежир турган. Чижээ:

- Амыр тур силер бе, ынар – деп, биче назылыг кижи айтырар.

- Амыр тур бис. Силер амыр тур силер бе, ынар?- деп, улуг назылыг кижи улаштырып харыылаар, айтырыр.

Оон улаштыр айтырыглар болгаш харыылар болгулаар.

Моолдап «Сайн байна?», орустап «Здравствуйте!» дээн состерден тывалап «Эки бе?» деп термин 1930 чылдын соолунде Тывага кончуг нептерээн.

Туннел. «Амыр-ла бе, ынар» дээри чингине тыва мендилээшкин.

Кижизидикчи башкы: Кысыыдак Айырана Радомировна