Консультации
консультация по теме

Ата-ананың әхлакый булуы, балаларның бәхетле нигезе

       Һәр тәрбияче һәм ата-ана үзенең баласының сәламәт һәм бәхетле булуын тели һәм шуңа ирешүне максат итеп куя. Әмма барыбыз да балаларны ничек итеп әдәпле, тирә-як мохиткә, табигатькә игътибарлы итеп тәрбияләү турында уйланабыз микән?
      Әлбәттә, моның сере бик гади–без балаларны сәламәт яшәү рәвешенә күнектерергә тиешбез. Яман гадәтләрдән арындырырга, дөрес тукланырга, кешеләргә карата эчкерсез мөнәсәбәттә булырга, мохтаҗларга ярдәмгә килергә өйрәтергә тиешбез. Бүген җәмгыятьтә барлыкка килгән күренешләр гаиләнең әхлакый нигезе урнашуына да кире йогынты ясый: балалар һәм ата-аналар бер-берсеннән читләшә, каршылыклар көчәя һәм шуңа бәйле акыл үсешендә дә һәм үз-үзен тотышында да проблемалары барлыкка килгән балалар саны арта бара.
          Психологлар һәм педагог-галимнәр әйтүенчә, файдалы гадәтләр булдыру өчен иң уңай вакыт–мәктәпкәчә тәрбия алу чоры. Мәгълүм булуынча, бала күп вакытын гаиләдә үткәрә. Биредә, әлбәттә, ата-ананың үз-үзен тотуы балага үрнәк булып тора. Шуңа күрә тәрбияви эшне ата-аналардан башлау дөресрәк. Моның өчен гаиләдә тынычлык, үзара ярдәмләшү, гаиләдәге кешеләр сәламәтлеге турында кайгырту — матур гадәтләрнең берсе.Безнең «Гүзәл» балалар үстерү үзәгендә бакчада һәм өйдә баланың индивидуаль сәләтен үстерүгә уңайлы шартлар тудыру өчен бакча һәм гаилә арасында уңай мөнәсәбәтләр булдыру тәрбия эшенең төп максатларыннан санала. Бу җәһәттән ата-аналар белән очрашып әңгәмәләр кору, гаиләләр белән спорт уеннары оештыру да тәрбия бирүнең төп юнәлешләренең берсе.
          Бала шәхес буларак тулысынча ачылсын өчен, аның янында аны аңлаган, ягымлы сүзләр белән җылыткан, кирәк чакта яклый белгән ата-анасы булырга тиеш. Гаилә–баланың иң төп тәрбиячесе, тотрыклы гаилә традицияләре булмаган өйдә балага дөрес тәрбия биреп, аны әхлаклы итеп үстерү дә бик авыр була.
          Тәрбия бирү учакларында шәҗәрә бәйрәмнәре үткәрүгә дә зур игътибар юнәлтелә. «Без сезгә бәхет телибез», «Гаилә бәйрәме» кебек матур чараларны үткәрү гадәткә керде. Гаилә әгъзалары белән бакчаларда бергә чаралар оештыру балада әдәп тәрбияләү мәсьәләләрен хәл итәргә мөмкинлек бирә. Безгә шуны онытмаска кирәк: бары тик бердәм, мәдәниятле милләт кенә җинаятьчелек, наркомания кебек начар гадәтләргә каршы тора алачак.

                 Балаларны кечкенәдән инсафлы, әдәпле, тәрбияле итеп тәрбияләү – әти-әниләрнең җаваплы һәм изге бурычы. Үз-үзеңне тоту, аралашу күнекмәләре бирү гаиләдә, балалар бакчасында башлана. Тәрбия – ата-аналарның, тәрбиячеләрнең зур осталыгын, тырышлыгын һәм түземлеген таләп итә торган дәвамлы эш. 2 яшькә кадәрге балалар күбесенчә гаиләдә тәрбияләнә. Димәк, әдәплелек кагыйдәләре өйдә әти-әни, әби-бабай тарафыннан өйрәтелә. Бу эш ата-аналардан зур тырышлык һәм сабырлык тәлап итә. Балаларга “алай ярамый”, “болай эшләмә” дип өзлексез тукып, кисәтеп торулар гына уңай нәтиҗәләр бирми. Әхлак тәрбиясе бирү эзлекле, даими алып барылырга тиеш. Гаиләдә нигез итеп салынган балалар бакчасында тагын да үстерелә, камилләштерелә. Тәрбия эше кешелек җәмгыяте барлыкка килгәннән бирле яши. Тәрбия иҗтимагый күренеш. Тәрбия эшеннең стратегик максаты, асылда, бала шәхесенең барлык эчке табигый көчләрен хәрәкәткә китерүдән, аны физик һәм рухи яктан әзерләп, яңа җәмгыять шартларында интелектуаль – әхлакый шәхес буларак эш итә алучы ирекле бер зат итеп тәрбияләүдән гыйбрәт. Рухи ярлылык әхлаксызлык тудыра. Әхлаксыз җәмгыятнең киләчәге юк. Шуңа күрә бала кечкенә булганда үк әхлак тәрбиясенә игътибар бирергә дип саныйбыз. Яхшыны яманнан, яманны яхшыдан аера белү тәрбиясе кешедә яштән үк тәрбияләнә.

            Балаларның социаль-шәхси үсеше “Балалар бакчасында тәрбия һәм белем бирү программасының” “Бала һәм әйләнә-тирә дөнья”, “Әхлак тәрбиясе”, “Хезмәт тәрбиясе”, “Культура-гигиеник күнекмәләр тәрбияләү”  бүлекләрендә ачыклана. Балаларның предмет тирәлеге һәм җәмгыять тормышы күренешләре белән танышулары “Бала һәм әйләнә-тирә дөнья” бүлегендә тәкъдим ителә.

           Предмет тирәлеге һәм җәмгыять тормышындагы күренешләр белән танышу балалар бакчасында беренче кечкенәләр төркеменнән башлана һәм балаларның белемнәре елдан-ел тирәнәйтелә бара. Мәсәлән, беренче кечкенәләр төркемендә бала әйләнә-тирәдәге предметларның исемнәрен, аларның формасын өйрәнсә, икенче кечкенәләр төркемендә бала предметның кулланылышы белән таныша. Уртанчылар төркемендә инде бала төрле хезмәт эшчәнлеге вакытында кулланыла торган предметларны аерырга өйрәнә: мәсәлән, эшләгәндә, рәсем ясаганда, уйнаганда кирәк була торган. Зурлар төркемендә бала предметның нинди материалдан эшләнгән булуын аңлатырга, предметның нәрсәдән эшләнгән булуына карап аның ныклыгы, предметның үзлекләре һәм сыйфатлары турында фикер йөртергә өйрәнә. Мәктәпкә хәзерлек төркемендә исә балалар предметларның кайда һәм ничек ясалуы хакында өйрәнәләр.

Әхлак тәрбиясе бирү балалар бакчасының барлык төркемнәредә дә, барлык төр балалар эшчәнлеге барышында да тормышка ашырыла. Әхлак тәрбисе бирү нәтиҗәсендә балаларда:

-әйләнә-тирә дөньяга карата уңай караш тәрбияләнә;

-гаиләсенә, туган ягына, туган авылына, туган иленә мәхәббәт тәрбияләнә;

-коллективта үзара мөнәсәбәтләр, үз-үзеңне культуралы тоту күнекмәләре, бергәләп уйнау һәм эшләү осталыгы, үзеңнең һәм башкаларның эшләгән эшләрен гадел бәяләү сәләте формалаша;

– социаль-иҗтимагый сыйфатлар тәрбияләнә.

             Шуңа күрә тәрбияче һәр балага хөрмәт белән карарга тиеш, балаларның бер-берсе белән эмоциональ-уңай мөнәсәбәттә аралашуны оештыра белергә тиеш дип саныйбыз.

                Әхлак тәрбиясе бурычлары беренче кечкенәләр төркеменнән башлап тормышка ашырыла. Бу төркемдә балаларга аларның җенес буенча аерымлау турында башлангыч мәгълумат бирелә: малайлар кыска чәчле була, алар күлмәк, чалбар, шорты кияләр, ә кызлар озын чәчле булалар, алар бантик тагалар, матур, чәчәкле күлмәк кияләр. Икенче кечкенәләр төркемендә бу белемнәр тирәнәйтелә: малайлар күбрәк машина, туп белән уйнылар, ә кызлар курчак белән, малалар көчлерәк, кыюрак булалар, ә кызлар көчсезрәк. Уртанчылар төркемендә инде малайларда кызларга карата, ә кызларда малайларга карата хөрмәт тәрбияләнә башлый. Зурлар төркемендә малайларны кызларга карта игътибар күрсәтергә өйрәтәләр: кызларга урындык алып килергә, аларга булышлык күрсәтергә һәм башкалар. Кызларда исә тыйнаклык тәбияләргә, әйләнә-тирәдәгеләрне кайгыртырга, малайлар күрсәткән игътибарга рәхмәт әйтергә өйрәтергә кирәк. Мәктәпкәчә әзерлек төркемендә малайларда һәм кызларда үз җенесе вәкилләренә хас булган сыйфалар тәрбияләүне дәвам итәргә кирәк: малайларда кызларга булышу, ярдәмчеллек, урын бирү, ишектән чыкканда алдан үткәрү сыйфатларын, ә кызларда – тыйнаклык, кайгыртучанлык, пөхтәлек кебек сыйфатларны.

            Ата-аналарга гаиләдә бу күренешләрне тәрбияләргә киңәш ителә. Аларны шулай үк төрле матур әдәбият, сюжетлы ролле уеннар аша бирү мөһим. Мәсәлән: без  төркемдәге ата-аналарга шундый китаплар тәкъдим итәбез: “Иң матур сүз”, “Гөлбакча”, “Уйный-уйный үсәбез”, “Тел күрке – сүз”, “Тел дигән дәрья бар”, шулай ук бу китапларны төркемдә режим моментларында актив кулланабыз. Аларның эчтәлеген сөйлибез, морален аңлатабыз. Ә сюжетлы-ролле уеннар, мәсәлән, “Гаилә” уеныныда гаилә мөнәсәбәтләре, әти-әниләргә хөрмәт тәрбияләнә, ә инде “Кибет”, “Ветеринар клиникасында”, “Яшелчә кибетендә”, “Аптека” һәм башка уеннарда олыларга хөрмәт, сөйләшкәндә ягымлы сүзләр кулланырга өйрәтәлә.

          Шулай итеп, безнең балаларыбыз инсафлы, тәртипле һәм әдәпле булсын өчен, киләчәктә тормышлары якты, матур, күңел тынычлыгы булсын өчен аларны кечкенәдән үк бу әйберләрне өйрәтеп үстерү төп максатларыбызның берсе. Максатларны тормышка ашыру – ата-аналарның һәм тәрбиячеләрнең зур тырышлыкларын тәләп итә торган эш.

“Бала белән бергә уйныйк”

Аю-бүре, Кап та коп, Җиз бүкән, Алдыр чишмә тамчылый, Кошлар һәм читлек, Яшелчәләр, Майламыйча купмый, Мин качам, син тот, Чыпчык, чык, Буяу сатыш, Самовар, Мәкаль әйтеш, Ашханә, Ак, димә, кара, димә..., Чүлмәк сатыш, Почмак алыш, Песи белән тычканнар, Алырмын, кош!  Песием, песием, Буш  урынлы, Казлар-аккошлар, Кунаклар, Тәкыя үрәм, Зәңгәр чәчәк, Түбәтәй, Көн-төн, Ватык телефон, Энә, җеп, төен, Мияу-мияу, нинди төс? Төсле автомобильләр, Утыр-утыр, Мәликә, Аю урманында, Соры куян юына, Нардуган, Без дә.

Аю-бүре

Бу күмәк уен җәй көне тышта, җае туры килгәндә, әрәмәлек буйларында уйнала.

Балаларның берсе аю яки бүре булып берәр җирдә посып тора. Башкалары урманга «җиләк җыярга» китәләр. Берәү аларга каршы очрап сораша:

— Дуслар, кая барасыз?

— Кара урманга барабыз.

— Кара урманда нишлисез?

— Кура җиләк җыябыз.

— Җилә к белән нишлисез?

— Җиләктән как коябыз.

— Бүре килсә нишлисез?

— Урман буйлап чабабыз.

Аннан соң барысы да күмәкләп җырлыйлар:

Җиләк җыям, как коям,

Дәү әнигә бүләккә;

Монда җиләк күп икән,

Аю-бүре юк икән.

Бүре яшеренгән җиреннән сикереп чыга да аларны куа башлый. Кемне тотса, шул бүре була.

Уен йөгереклек һәм җитезлек сәләтен үстерүгә ярдәм итә.

Кап та коп

Берничә бала бер түгәрәк булып утыралар, бер-берсенең баш бармакларын учлаган килеш, йодрыкларын йодрык өстенә куеп, кулларын бергәләп күтәреп-төшереп шуны әйтәләр:

Без-без, без идек,

Без унике кыз идек;

Базга төштек бал ашадык,

Келәткә кердек май ашадык;

Өйгә мендек өйрә эчтек,

Коега төштек су эчтек;

Бер тактага тезелдек,

Таң атканчы юк булдык,

Кап та коп,

Авызыңны ач та йом! —

диләр дә барысы да берьюлы авызларын йомалар.

Моннан соң уенчылар берсе дә авызын ачмаска, көлмәскә, сөйләшмәскә тиеш.

Алар бер-берсен көлдерү өчен төрлечә кыланалар, күз-йөз белән төрлечә ымнар ясыйлар. Кем иң элек авызын ачса, йә көлеп җибәрсә, аннан:

— Күктән кемнең өе башына төштең? — дип сорыйлар.

Ул берәр таны ш өйне атый. Шуннан соң ул өйдә ире, хатыны, балалары белән ничә кеше булса, көлүченең үзен дә кушып, һәрбер уйнаучы бу көлгән кешенең кулына йә маңгаена шулар санынча чиртеп ала. Уен тагын яңадан башлана.

Җиз бүкән

Йөгереклекне, җитезлекне үстерү өчен бу уен күбрәк малайлар арасында җәй көне тышта уйнала.

Балалар бер түгәрәк булып, җирдә «җиз бүкән» булып, чүгеп утыралар. Һәрберсенең артында бер малай басып саклап тора. Арада бер малай бүкәнсез калдырылган була. Ул арттан килә дә «сакчы» белән сүз башлый:

— Җиз бүкән, җиз бүкән сатлык микән?

— Җиз бүкән сатлык икән.

— Күпме хак алыр икән?

— Хак ярым хак, пот ярым борчак икән.

— Әйдә йөгерешеп карыйк, кем килеп алыр икән? — диләр дә түгәрәк тышыннан бер-берсенә каршы йөгереп әйләнәләр. Кем иң элек әйләнеп килеп җитсә, җиз бүкән шуныкы була.

Алдыр чишмә тамчылый

Балалар, икегә бүленеп, бер-берсеннән 20—30 метр ераклыкта тезелеп басалар. Уйнаучылар бер-берсе белән кулга-кул тотынышалар. Беренче яктагылар икенче яктагыларга кычкырып такмаклыйлар:

Алдыр чишмә тамчылый,

Гөлдер чишмә тамчылый,

Ал кирәк, гөл кирәк,

Бездән сезгә кем кирәк?

Каршы яктагылар җавап бирәләр:

Алдыр чишмә тамчылый,

Гөлдер чишмә тамчылый,

Ал да кирәк, гөл дә кирәк,

Роза матур кыз кирәк.

Исеме чыккан уенчы каршы якны ң сафын йөгереп барып өзеп чыгарга тырыша. Өзә алса, бер уенчыны ияртеп, үз ягына алып кайта. Өзә алмаса, шул якта кала. Уен шул тәртиптә бер якта уенчылар беткәнче дәвам итә.

Кошлар һәм читлек

Бу уен балаларны тәвәккәл һәм түземле булырга өйрәтә. Ә уенның кагыйдәсе болай.

Уенда катнашучыларның яртысы (8—12 кеше), кулга-кул тотынышып, «читлек» хасил итәләр. Калганнары «кошлар» була. Алар төрле якта «очып йөриләр». Уенны алып баручы хәбәр биргәч, «читлек» ачыла — балалар кулларын югары күтәрәләр. «Кошлар» читлеккә кереп-чыгып йөриләр.

Алып баручы яңада н хәбәр салгач, «читлек» ябыла — балалар, чүгәли төшеп, кулларын төшерәләр. Түгәрәктән чыга алмый калган «кошлар» тотылган дип исәпләнә. Алар да, кулга-кул тотынышып, «читлек» ясаучылар янына басалар.

«Читлек» иркенәя. «Читлек» 3—4 кат ачылып-ябылгач, уенга йомгак ясала. Иң җитезләр билгеләнә. Соңыннан уенчылар урыннарын алмашалар.

Искәрмә . Әгәр алып баручы хәбәр салганда «кош»ның башы читлек эчендә кала икән, ул тотылган дип исәпләнә. «Читлек»нең эченә кермичә кырыйда гына «очып йөргән» «кош»лар да тотылганга исәпләнә.

Яшелчәләр

Яз көне ишегалдында, болыннарда уйнала торган уен. Балалар арасыннан «бакчачы», «яшелчә алучы» билгеләнеп куела. Балалар бер тирәгә җыелыбрак утыралар, һәм «бакчачы» аларның колагына яшелчә исемнәре әйтеп чыга. Шул вакыт «сатып алучы» килеп ишек кага һәм ике арада шундый сөйләшү була:

— Тук-тук!

— Кем бар?

— Мин.

— Син кем?

— Кеше.

— Нигә килдең?

— Яшелчә алырга.

— Нинди?

— Шалкан (теләгәнен әйтә).

Әгәр яшелчәләр арасында «шалкан» булса, ул торып йөгерә һәм билгеләгән урынны урап килә . Әгәр «сатып алучы» ул арада аны куып тота алмаса, «шалкан» үз урынына килеп утыра, һәм, аңа яңа исем кушылып, уен дәвам итә. Әгәр бала тотылса, ул уеннан чыга. Уен «яшелчәләр» тотылып беткәнче дәвам итә.

Майламыйча купмый

Түгәрәк уртасында берәү тәңкә салып йөри. Бөтен кешеләргә салып бетергәч ул: «Тәңкә батыр, сикереп тор»,—ди.

Тәңкәле кеше: «Майламыйча купмый», — ди. Шуннан соң тәңкә салучы йә бер җыр башкара, йә биеп күрсәтә, аннан болар урыннарын алышалар: җырлаган (биегән) кеше утыра, икенчесе тәңкә салучы була.

Мин качам, син тот

Уйнаучылар кулга-кул тотынышып, парлап басалар. Алда, аларга каршы, уенны алып баручы баса. Балалар бергәләп:

«Без, балалар, яратабыз качыш-тотыш уйнарга. Әйдә безне тотып кара, көчең җитсә тотарга», — дип әйтүгә, беренче булып басып торган пар кулларын ычкындыра, һәм икесе ике якка йөгереп китә. Уенны алып баручы аларның берсен тотарга тиеш. Тотылган кеше уенны алып баручы була.

Чыпчык, чык

Балалар түгәрәккә басалар. Уртада бер бала кала. Ул — сыерчык. Сыерчык бер бала янына килә дә: «Чык әле, әй, кошчык , исемең кем?»—ди . Ул бала: «Чыпчык», — дип җавап бирә һәм : «Ә үзең кем соң син? Йөрисең ник борчып?» — дип сорый. Сыерчык: «Кем дисеңме, чыпчык? Мин булам сыерчык. Бу минем йортым, чык моннан, чык , чык, чык», — ди. Алар икесе дә түгәрәк тышына чыгып, икесе ике якка йөгерәләр һәм, йөгереп килеп, буш «ояга» керергә тырышалар. Урынсыз калган бала түгәрәк эченә баса һәм сыерчык итеп билгеләнә. Уен шулай дәвам итә.

Буяу сатыш

Кызлар бер якка, малайлар икенче якка тезеләләр. Уен алып баручы (буяу сатучы) кызларга буяу төсләре атап чыга.

Малайлар берәм-берәм «буяу» сатып алырга киләләр. Алучы сатучыга болай ди:

Буяуларың бар микән,

Зәңгәр микән, ал микән?

«Төсем матур, мине ал», —

Диючесе бар микән?

Буяу сатучы җавап бирә:

Буяуларым күптән күп:

Зәңгәр, кызыл, яшел, күк.

Кайсы һөнәрен күрсәтсә,

Шуңа шөһрәт, даннар күп.

Сатып алучы, үзенең нинди дә булса һөнәрен күрсәткәннән соң, буяу төсе бирелгән кызларның берсен алып, үз сафына китә. Аннан «буяу» сатып алырга икенче малай килә. Уен «буяу»лар алынып беткәнче дәвам итә.

Самовар

Самовар һәм әби сайланып куела. Калганнары читкәрәк тезелешеп утыралар. Әби балаларга ширбәт исемнәре әйтеп чыга, аларны «самовар» ишетмәскә тиеш. Әби, «самовар»ның колагын тотып: «Чәй эчәргә килә-килә... шикәр!» —ди.

«Шикәр», акрын гына килеп, «самовар»ның аркасына төртә дә үз урынына барып утыра. «Самовар» карый, балаларны ң барысы да баш бармакларын өскә каратып утыра.

«Самовар» кем төрткәнен әйтергә тиеш. Әгәр белсә, тоткан бала «самовар» була. Белмәсә, «шикәр»гә икенче исем кушылып, уен дәвам итә. Өч мәртәбә әйтә алмаган «самовар»га җәза бирелә.

Гөрләмеш, яки кача-кача

Гөрләүчене берәр койма, багана як и өй-келәт почмагына, койма артына илтеп, өйдә булса, почмакка илтеп гөрләтәләр.

Бу урын барлык уйнаучыларга да «оя» була. Гөрләүче коймага яки почмакка карап йөзе белән баса һәм йөзен каплап гөр-гөр әйтә:

Гөр-гөр гөрлимен,

Вакыт күбен белмимен,

Вакыт күбен белер идем,

Мин бит сезне күрмимен.

Инде озак гөрләдем,

Моннан ары түзмимен.

Ул әйткәнче, балалар качып бетәргә тиеш. Алардан бер дә тавыш-тын килмәсә, гөрләүче эзли башлый. Ул кемне дә булса, берәр уйнаучыны күрсә, исеме белән кычкыра. Шуннан ул гөрләгән ояга кайсы элек килеп кулы белән кагылса, шунысы тотылмаган була. Әгәр дә гөрләүче ояга качучыдан алдан килеп баскан булса, йә качканда аркасына сугып өлгерсә, ул качучы отылган була да гөрләүче урынына баса.

Гөрләүче барлык качучыларны да табып чыгаргач, уен тагын башлана.

Мәкаль әйтеш

Балала р түгәрәкләнеп утыралар . Берәүнең кулында төйнәлгән кулъяулык була. Ул алар алдына чыгып баса да әйтә:

— Мин мәкаль әйтүче булам. Мәкальнең беренче яртысы минем телемдә, икенче яртысы шушы төендә. Хәзер мин, сезгә бер мәкальнең яртысын әйтеп, бу яулыкны кайсыгызга булса да ыргытырмын да, «бер, ике, өч...» дип, алтыга хәтле санармын. Мин шулай санаганчы, яулык тигән кеше тиз генә шул мәкальнең икенче яртысын әйтеп өлгерергә тиеш. Әйтә алган кеше мәкаль төенен чишкән дип санала, әйтә алмаучыга җәза бирелә.

Шулай ди дә, уен башлана. Әйтик, уртадагы бала: «Ни чәчсәң, ...» — дип, яулыгын берәүгә ыргыта. Яулык тигәне аңа : «Шуны урырсың»—дип җавап бирә. Тагын моңа мисаллар:

Ыргытучы : Кем эшләми, ...

Яулы к тигәне : шул ашамый.

Ыргытучы : Какма кеше капкасын, ...

Яулы к тигәне : ү з капкаңны кагарлар.

Ыргытучы : Ачтан үлсәң дә, ...

Яулы к тигәне : ата-анаңны ташлама.

Ыргытучы : Ачы булсаң, тоздай бул, ...

Яулы к тигәне : татлы булсаң, балдай бул.

Ыргытучы : Бер тиенлек куян, ...

Яулы к тигәне : у н тиенлек зыян.

Ыргытучы : Берәү туеп сикерә, ...

Яулы к тигәне : берәү туңып сикерә.

Ыргытучы : Ашаганда колагың селкенсен, ...

Яулы к тигәне : эшләгәндә йөрәгең җилкенсен һ . б .

Ыргытучы алтыга хәтле санаганчы җавап таба алмаган кешегә җәз а бирәләр. Яулыкны алган соңгы кеше, тагын берәр мәкальнең беренче яртысын әйтеп, яулыгын икенче кешегә ыргыта. Уен шулай дәвам итә.

Ашханә

Балалар түгәрәкләнеп басалар. Уенны алып баручы уртага чыгы п баса һәм түгәрәктәге балаларны ң һәммәсен ризык исемнәре белән атап чыга. Аннан соң ашханәдә булган берәр вакыйга турында ирекле хикәя сөйли башлый. Хикәягә балаларга кушылган ризык исемнәре керү мәҗбүри.

Хикәя барышында исеме чыккан бала әйләнеп алырга тиеш. Әгәр моны эшләмәсә, ул уеннан чыгарыла. «Ашханә» дигән сүз чыкканда барлык балалар да әйләнәләр. Уен түгәрәктә бер генә бала калганчы дәвам итә. Ул җиңүче була.

Ак, димә, кара, димә...

Уенны ң максаты : балаларның уйлау сәләтен үстерү, аларда игътибарлылык, тапкырлык сыйфатлары тәрбияләү.

Балалар тезелеп утыралар. Санамы ш ярдәмендә сорау бирүче билгеләнә. Ул балаларга төрле сораулар бирә. Аңа җавап бирүче «ак», «кара», «әйе», «юк» димәскә тиеш. Башны түбән ияргә һәм көләргә дә ярамый. Сорау алучы, бер баланың каршына басып, әйтергә ярамаган сүзләрне әйттерү өчен, юри сораулар бирә:

— Синең күлмәгең нинди, акмы?

— Кызыл.

— Синең аягыңда туфлимы?

— Итекләр.

— Сөтнең төсе нинди? һ. б.

Әгәр бала, ялгышып, әйтергә ярамаган сүзләрнең берәрсен әйтсә, йә булмаса башын исә, яки көлеп җибәрсә, ул бала сорау алучы була. Уенның кагыйдәсен шигырь юллары белән әйтеп, уенны дәвам итә:

«Ак», димә, «кара», димә,

Башыңны түбән имә.

«Әйе», димә, «юк», димә,

Көлмә, елмайма.

Искәрмә: без кечкенә чагында бу уенны ике кеше уйный идек. Шигырьне әйткәндә соңгы ике юлында берәр нинди сорау бирелә һәм шул сорауны ачыклый-ачыклый әйтергә ярмаган сүзләрне әйттерергә тырыша идек:

Әйе-юкны әйтмәскә,

Ак-карага тимәскә,

Өч миллион акчаң булса

Нишләр идең?

Чүлмәк сатыш

Балалар җиргә «чүлмәк» булып түгәрәкләнеп утыралар.

Артларына һәрберсенең «хуҗа»сы баса.

Берәү чүлмәк алучы була һәм:

— Чүлмәк сатасыңмы?— дип сорый.

Хуҗа:

— Сатмыйм, каймак саласым бар,— ди. Яки:

— Мин китсәм, каймагымны урлыйлар,— ди.

Шул рәвешле сөйләшкәндә, хуҗалар, «чүлмәк»ләрен җиң чабулары белән каплап торалар. Сүзгә мавыгып торганда, алучы «чүлмәк»нең баш киемен, яулыгын сыдырып ала да:

«Ачык авызларның каймагын шулай итәләр»,— дип, икенче хуҗага килә . Йөгереп-йөгереп берсе дә сатмагач, яңадан баштагы хуҗага дәшә:

— Чүлмәгеңне сатасыңмы инде?

— Сатам.

— Күпмегә сатасың?

— Өчкә,— дисә, өч мәртәбә (күпме әйтсә, шулкадәр) кул сугышалар. Сатучы белән алучы ничәгә килешсәләр, түгәрәк тышынна н кара-каршы шулхәтле чабышалар . Кем алдан килсә, чүлмәк шуныкы була, аның артына баса. Артта калучы чүлмәк алучыга әйләнә. Уен шулай дәвам итә.

Почмак алыш

Уенның максаты: балаларның сөйләм күнекмәләрен үстерү, аларда уяулык, җитезлек сыйфатлары тәрбияләү.

Балалар мәйданчыкның төрле урыннарында басып торалар. Алар — «әбиләр». Бер бала, «әбиләр» янына килеп, мунча сорап йөри:

— Әби, мунча бир әле?

— Мунчам буш түгел әле.

— Әби, мунча бир әле?

— Ташы төшкән.

— Әби, мунча бир әле?

— Мунча салырга агач юк. (Шулай итеп, төрле сәбәпләр әйтелә.)

Аннары тиз генә: «Һоп, һоп!» — дип, берничә мәртәбә кычкыралар. Шушы вакытта балалар урыннарын алыштыралар.

Мунча сораучы бала шушы арада берәрсенең урынын алып өлгерергә тиеш. Кем урынсыз кала, шул уенны дәвам итә.

Песи белән тычканнар

Бу да почмак алыш уеннарының бер төре. Уенда биш бала катнаша. Уйнаучыларның берсе «песи» була. Калган дүртесе, «тычкан» булып, почмакта урын алалар. Песи уртада тора.

Тычканнар үз почмакларында торганда, ул аларга тимәскә тиеш. Тычканнар һәрвакыт урыннарын алмашырга йөгереп торалар. Шул чагында песи аларның берсен тотарга тырыша.

Шуңа күрә урыннарын алмашырга теләгән тычканнар элек бер-берсенә күз белән яки кул белән ымлап, йә булмаса йөткереп, «Әйдә урыннарны алмашабыз!» дигән серне белдерәләр.

Шул вакыт песи, башын аска игән, күзен йомган булып, астан гына аларны күзәтеп тора. Тычканнар, аннан көлеп, як-яктан такмаклыйлар:

Мияу-мияу мышнаган,

Мич башында кышлаган,

Бүген тычкан тотмаган,

Тотар иде йоклаган.

Песи-песи поскан,

Ике күзен кыскан,

Кысса безне тоталмый,

Тотар иде, җиталмый...

Шулай дип җырлашка н арада, алдан ымлашкан буенча, берсе икенчесенең почмагына таба чаба башлыйлар. Шул чагында песинең «күзләре ачыла», почмакка җиткәнче бер тычканны тотып ала. Кулына төшкән тычкан песи була да, элгәреге песи, буш почмакны алып, тычкан була. Уен шулай дәвам итә.

Алырмын, кош!

Балалар арасыннан «тилгән» һәм «ана кош» сайлап куела. Калган балалар «бәбкәләр» була. Алар «ана кош» артына бербер артлы булып тезеләләр, бер-берсенә ныклап ябышалар.

«Тилгән» «ана кошка » ташлана: «Алырмын, кош!» «Ана кош», кулларын җәеп, балаларын саклый, «тилгән» кайсы якка ташланса, шунда «тилгән»гә каршы чыга: «Бирмәмен, кош!» «Тилгән» иң арттагы баланы тартып ала алса, үз оясына алып китә һәм уенны дәвам иттерә. Уен вакытында балалар чылбырны ычкындырмаска, «ана кош»тан ераклашмаска тырышалар.

Песием, песием

Бер бала икенче балага кул сыртын сузып тора. Икенчесе, аның кул сыртын сыйпый-сыйпый, түбәндәгечә тиз-тиз такмак әйтә:

Песи, песи, пес итәр,

Ана песи сөт эчәр,

Ана песи сөт эчкәндә,

Ата песи күз кысар.

Ал дигәндә алмасаң,

Лап итәр дә шап итәр!

«Лап итәр» дигәндә, сыйпаганы теге баланың кул сыртына шап иттереп суга. Тегесе кулын тартып алып өлгермәсә, отылган була. Отылмаса, тегесе сыйпаучы, монысы сугучы була.

Искәрмә: 2-3 яшьлек балалар да бу уенны яратып уйный.

Буш урынлы

Йөгереклек һәм җитезлекне булдыру өчен булган бу уен җәй көне тышта, кышын киң залларда ир һәм кыз балалар арасында уйнала.

Шобага яки санашу юлы белән берәүне көтүче итәләр дә, калган балалар, бер түгәрәк ясап, бер-берсенең кулларына тотынышып торалар. Көтүче, түгәрәк тышыннан сагалап, түбәндәгечә җырлап йөри:

Саескандай чыйкаклап,

Мин йөримен өй саклап,

Каздай булып кыйгаклап,

Сиңа тиям, син әбәк!

Шулай дип берсенең аркасын а суга да түгәрәк әйләнә йөгерә. Сугылган бала, урыныннан чыгып, аңар каршы яктан

йөгерә. Алдан әйләнеп килеп җиткәне шул буш урынны ала. Урынсыз калганы көтүче була да, уен дәвам иттерелә.

Казлар-аккошлар

Бу уен балаларның сөйләм телен үстерү һәм к, г авазларының дөрес әйтелешен тикшерү, ныгыту максаты белән үткәрелә.

Мәйданчыкның бер башына «казлар өе», икенчесенә «көтүче өе» билгеләп куела. Бу өйләрдән читтәрәк — «бүре өне».

Буш урын — «болын».

— Казлар, казлар!

— Га-га-га!

— Ашыйсыгыз киләме?

— Бик килә шул, бик килә!

— Алай булса кайтыгыз!

— Без бит кайта алмыйбыз,

Тау астында бүре бар,

Ул безне тотып ашар.

— Сезнең бар канатыгыз —

Очып кына кайтыгыз.

«Казлар», канатларын җәеп, болын өстеннән «өйгә» таба «очалар», аларга «бүре» каршы чыга һәм «казлар»ны тотарга тырыша. Тотылган «казлар»ны «бүре» үз өенә алып китә.

Кунаклар

Балала р кулга-кул тотынышып , түгәрәкләнеп басалар. Уртага бер бала чыга. Кырыйдагы балалар түгәрәк буенча әйләнеп җырлыйлар:

Ямьле бәйрәм көн иде,

Чакырдык без кунаклар;

Кунакларны сыйларга,

Салдык майлы коймаклар,

Чыж-пыж итеп коймаклар

Җәелде, әй җәелде. (Кулларын як-якка җәяләр.)

Менә тагын кечкенә

Булып калды, җыелды. (Кысылалар.)

Җыелды, әй җыелды,

Аннан ары кабарды. (Кулларын югары күтәрәләр.)

Кабарды, әй кабарды,

Шиңде, юп-юка калды. (Чүгәлиләр.)

Пеште инде коймаклар,

Сыйландылар кунаклар.

Тордылар, баш иделәр,

Таралдылар, әй шатлар. (Баш ияләр.)

Бииләр, ай-яй шатлар. (Бииләр.)

Тәкыя үрәм

Балалар түгәрәк ясап баса, алып баручы уртада кала.

Алып баручы :

Мин йөримен болында,

Чәчәкләр бик күп монда.

Чәчәкләр җыям,

Тәкыя үрәм.

(Алдан балаларның һәрберсенә чәчәк исеме кушылган була.)

Алып баручы:

Кыңгырау чәчәк, кил әле,

бер елмаеп көл әле,

Кочагыма кер әле.

Кыңгырау чәчәк уртага чыга. Алып баручы белән кыңгырау чәчәк икесе ике якка йөгереп китә, буш урынны алырга тырышалар. Кем урынсыз кала, шул уенны дәвам итә.

Чәчәк чакыру сүзләре:

Зәңгәр чәчәк, күк чәчәк,

Бигрәк тә матур чәчәк,

Тәкыямны матур итәчәк.

Аллы-гөлле миләүшә,

Безнең белән сөйләшә:

— Мине онытып калдырма,

Тәкыя үр,— дип дәшә.

Сары күзле, ак керфекле

Ромашка да бар әле.

Тәкыя бик матур булыр,

Кочагыңа ал әле.

Тузганак, тузганак,

Җил белән шаярып,

Алчы бер тузгалап.

Зәңгәр чәчәк

Балалар, кулга-кул тотынышып , түгәрәк ясыйлар. Бер бала, чигүле кечкенә мендәр тотып, уртага чыгып баса. Балалар түгәрәк буенча җырлап әйләнәләр:

Юл читендә зәңгәр чәчәк

Якты нурлар тарата.

Безнең кызлар һәм малайлар

Зәңгәр чәчәк ярата.

Туктап биеп-җырлап торалар, ә уртадагы бала, мендәр тотып, түгәрәк буенча биеп йөри.

Якын дуслар арасыннан

Берсен сайлап ал әле.

Тезләреңә ипле булыр —

Мендәреңне сал әле.

Мендәр тоткан бала мендәрен бер бала алдына куя һәм, аңа тезләнеп, кулын бирә. Ул бала аның тирәли әйләнә, башкалар кул чабып торалар.

Түбәтәй

Балалар түгәрәкләнеп басалар. Түбәндәге җырны җырлый-җырлы й түбәтәйне бер-берсенә бирәләр . Җы р ахырында түбәтәй кемдә булып кала, шуңа «җәза» бирелә (бии, җырлый, шигырь сөйли, әтәч булып кычкыра һ. б.) Уен шулай дәвам итә.

Түбәтәеңне кигәнсең,

Бик ераклардан килгәнсең,

Төскә матурлыгың белән

Шаккатырыйм,— дигәнсең.

Түп-түп-түбәтәй,

Түбәтәең укалы.

Чиккән матур түбәтәең

Менә кемдә тукталды.

Көн-төн

Балалар түгәрәкләнеп басалар. Уртага берәү чыга. Ул — «ябалак», түгәрәктәгеләр «кошлар» булалар.

Ябалак «төн» дип кычкырса, «кошлар» куллар белән кош очкандагы хәрәкәтләр ясыйлар. Ә «көн» дисә, барысы да катып калалар. Әгәр шул вакыт берәрсе селкенсә, ул уеннан чыгарыла.

Уен, шул рәвешчә, түгәрәктә бер генә «кош» калганчы уйнала. Ул җиңүче була.

Ватык телефон

Балалар бер рәткә тезелеп утыралар. Бер бала уенны алып баручы була. Ул иң беренче утырган баланың колагына тиз генә бер сүз әйтә. Анысы үз чиратында янындагы иптәшенә, ә ул — күршесенә... Шулай итеп, бу сүз, колактан-колакка әйтелеп, теземнең икенче башына барып җитә. Шуннан соң уенны алып баручы сүз барып тукталган соңгы баладан:

«Нинди сүз?» — дип сорый. Тегесе әйтә. Әгәр сүз дөрес барып җитмәсә, ул рәт буенча сүзнең кемдә «бозылганлыгын» эзләп китә. Сүзне бозган бала артка барып утыра, һәм уен яңадан башлана. Әгәр сүз дөрес килеп җитсә, уенны алып баручы үзе артка барып утыра. Аның алдындагы бала уенны алып баручы була.

Энә, җеп, төен

Бу уен ачык һавада да, бүлмәдә дә уйнала.

Балалар, кулга-кул тотынышып, түгәрәкләнеп басалар. Бер бала — энә, икенчесе — җеп, өченчесе төен булып, шул тәртиптә бер сафка тезеләләр. Энә, балалар арасыннан төрлечә йөреп, җеп белән төенне адаштырырга тырыша. Тегеләре берберсеннән калмыйча аның артыннан йөриләр. Әгәр берәрсе адашып калса, аның урынына икенче бала уйный. Ә тегесе түгәрәккә баса. Уен шул рәвешчә дәвам итә.

Мияу-мияу, нинди төс?

Балалар санамыш ярдәмендә бер «песи» сайлап куялар.

Калганнары бер сафка тезелә. Песи алга баса һәм «Мияу-мияу!» ди. Балалар : «Нинди төс?» —ди п сорыйлар. Песи берәр төсне атый. Мәсәлән, сары булсын, ди. Балалар тизрәк якын-тирәдәге сары төстәге әйберне тотарга тырышалар (сары күлмәк, салам һ. б.). Андый әйбер тапмаган бала тиз генә йөгереп китә. Песи аны тотарга тиеш. Тота алса, тотылучы песи булып, тота алмаса, үз урынында калып, уен шулай дәвам итә

Төсле автомобильләр

Балалар бүлмәнең бер як стенасы буйлап, як и мәйданчык кырыена куелган урындыкларда утыралар. Алар — «автомобильләр». Уйнаучының һәрберсенә нинди булса да (үз теләге буенча) төсле флаг, яки төсле түгәрәк боҗра бирелә.

Тәрбияче бүлмә (мәйданчыкның) уртасына йөзе белән уйнаучыларга карап баса. Ул кулына төрле төстәге өч флаг тоткан. Тәрбияче флагларның берсен югары күтәрә. Кулларына тәрбияченеке төсендәге флаглар тоткан балалар мәйданчык буйлап (теләсә кайсы юнәлештә) йөгереп йөри башлыйлар; йөгергәндә алар автомобиль булып гүелдиләр. Тәрбияче кулындагы флагны югарыдан түбәнгә төшергәч, балалар туктыйлар һәм «автомобильләр кире кайталар» дигән сигналдан соң әкрен генә үз «гаражлары» (урындыклары) янына юнәләләр . Аннан соң тәрбияче икенче төстәге флагны югары күтәрә, һәм уен яңадан башлана.

Тәрбияче флагларны югарыга берәмләп, икешәрләп яки өчесен дә берьюлы күтәрә ала. Флагларның өчесен дә берьюлы күтәргәндә, барлык автомобильләр дә үз «гаражларыннан» чыгалар.

Утыр-утыр, Мәликә

Балалар түгәрәккә басалар, берәү, күзен бәйләп, түгәрәк уртасына утыра. Балалар, кулга-кул тотынышып, түгәрәктә җырлап әйләнәләр:

Утыр, утыр, Мәликә, алмагачның төбенә,

Кем утырган каршыңа, әйтеп бирче тиз генә.

Берәү аның кырыена утыра. Уртадагы бала аны капшап танырга һәм исемен дә әйтергә тиеш. Әгәр белмәсә, аңа җәза бирелә. Уен шул рәвешчә дәвам итә.

Аю урманында

Мәйданчыкның бер очына сызык сызып куела. Бу «урман чите» була. Сызыктан 2—3 адым арыра к аю торган урын билгеләнә. Мәйданчыкның каршы ягына «балалар өе» сызып куела.

Бер бала «аю» итеп билгеләнә. Калган уйнаучылар үзләренең өйләрендә урнашалар.

Тәрбияче: «Урманга барабыз»,— ди. Балалар гөмбә, җиләк җыйган сыман, бер бөгелеп, бер тураеп, урманга киләләр һәм әйтәләр:

Аю бабай урманында

Җиләк, гөмбәләр җыям.

Аю өнендә утыра,

Безгә карап үкерә.

Аю бу вакытт а үз урынында утырырга тиеш . Балалар «үкерә» дигән сүзне әйтүгә, аю, үкереп, урыныннан тора, ә балалар өйгә йөгерәләр. Аю аларны тотарга (әбәкләргә) тырыша. Тотылган баланы аю үз өненә алып китә. Балалар яңадан җилә к һәм гөмбә җы я башлыйлар.

Аю 2—3 уйнаучыны тоткач, яңа аю сайлана, һәм уен яңадан кабатлана

Соры куян юына

Уйнаучыларның берсе «куян» булып билгеләнә. Калганнары түгәрккә басалар. Куян түгәрәк уртасына баса. Түгәрәккә тезелгән балалар тәрбияче белән бергә түбәндәге сүзләрне әйтәләр:

Соры куян юына,

Ул кунакка җыена,

Юды борынын,

Юды авызын,

Юлы колагын,

Сөртте корытып!

Куян барлык хәрәкәтләрне шигырьдәге сүзләргә килештереп башкара, борынын, авызын, колагын юа һәм сөртенә.

Аннан соң ул ике аякта сикерә-сикерә түгәрәктә торучы берәр бала янына (кунакка) бара. Ул бала куян урынына түгәрәк уртасына баса, һәм уен кабатлана.

5—б куян алмашынгач, уен тәмамлана.

Нардуган

Бер бала уртага чыгарыла. Башк а балалар аның тирәсендә бер түгәрәк ясап, кулга-кул тотынышып , шуш ы нардуган җырын җырлап әйләнәләр. Ул үзенә бер көйгә җырлана:

Син уртада, без кырыйда,

Әйләнәбез, нардуган,

Син нишләсәң, ни кылансаң,

Мин дә шуны булдырам!

Җыр беткәндә, уртадагы бала нинди дә булса бер хәрәкәт ясый, түгәрәктәге балалар да шул хәрәкәтне ясыйлар. Кем шуны булдыра алмаса, уртадагы бала үз урынына аны чыгара да, уен баштагыча дәвам итә.

Без дә

Иң беренче уенны алып баручы билгеләнеп куела . Ул салмак кын а берәр вакыйга сөйли. Әгәр аны ң сөйләмендә балалар башкара ала торган хәрәкәт-шөгыль телгә алынса, уенчылар хор белән: «Без дә!» — дип кычкыралар. Аларның хәленнән килми торган эшләр турында сөйләнелсә, дәшми калырга тиешләр. Кем дә кем булдыра алмас шөгыль, хәрәкәт турында сүз барганда, ялгышып: «Без дә!» — ди икән, ул бала уеннан чыгарыла. Мәсәлән, уенны алып баручы шундый хикәя сөйли:

— Мин урманга киттем (уенчылар: «Без дә!» — диләр).

Урманда мин җиләк җы я башладым («без дә!»). Менә көчле җил чыкты (дәшмиләр). Яңгыр ява башлады, күк күкрәде (дәшмиләр). Мин печән куышы астына кереп утырдым («без дә!») һ. б.

Уен җавап бирүчеләрнең берсе генә калганчы дәвам итә. Һәм ул җиңүче булып санала. Икенче уенда ул бала уенны алып баручы була.

Балага нинди уенчык кирәк?

           Уен мәктәпкәчә яшьтәге бала тормышында мөһим урын алып тора. Аның ярдәмендә бала шәхес формалаша. Уйнаганда балалар үзара дуслаша, мөстәкыйль эш итә, үзләренең уйларын гамәлгә ашыра, дөньяны танып белергә өйрәнә. Мөстәкыйль уен эшчәнлеге һәр баланың физик һәм психик үсешенә йогынты ясый, аңарда әхлаклылык, ихтыяр көче, иҗади сәләт тәрбияләргә ярдәм итә. Бала уенында гаиләдә яки тәрбия учреждениесендә булган вакыйгалар да чагылыш таба, ул өлкәннәргә охшарга омтыла, аларның холык- фигыльләрен, мимика һәм жестларын кабатлый.

           Мөстәкыйль уйнарга өйрәнсен өчен, өлкәннәр кече яшьтән үк бала уенына җитәкчелек итәргә тиеш. Уйнарга өйрәнмәгән бала машинаны берни уйламыйча этеп йөри, курчак белән дә теләр-теләмәс уйный. Уенчыклар белән башкача уйный белми, алар аны тиз туйдыра. Аннары әти-әнисеннән яңа уенчык таләп итә башлый.

           Өлкәннәрнең бала фикерен, уенын хуплап бергәләп уйнатучы уңай нәтиҗә бирә. Әгәр бала хаклы булмаса, уен барышында төзәтмәләр кертергә мөмкин. Ике яше тулып узган бала уйнарга аеруча ярата, үзенең уеныннан зур канәгатьлек ала. Бу чорда бала хис белән уйный. Ә үсә төшкән саен балаларның уеннарында төп урынны хәрәкәтле уеннар алып тора.Балалар туплар, сикергечләр, кыршаулар белән уйнарга яраталар.Ярышлы уеннарга игътибарлары арта: алар теләп командаларга бүленеп уйнарга яраталар.

          Уенның үзәгендә инде, билгеле, уенчыклар тора һәм алар күптөрле.Өлкәннәрнең уенчыкларны дөрес сайлый белүе-балага әхлакый тәрбия бирүдә мөһим шарт. Кече яшьтәге балаларга, гаиләдә һәм балалар бакчасында бигрәк тә сюжетлы- образлы уенчыклар ( курчаклар, төрле җәнлекләр, әкият геройларын) булдырырга кирәк, ә инде урта, зурлар,мәктәпкә әзерлек төркемнәрендә андый “әзер” уенчыкларга караганда, “эш” таләп итә торганнары (кисмә рәсемнәр, шакмаклар, лего, конструкторлар) файдалырак. Әлеге уенчыклар балалар фантазиясе өчен иркен мәйдан булып тора.

           Уенчык балага беренче тапкыр күргәндә генә түгел, ә аны тотып, капшап караганда да, бер урыннан икенче урынга күчергәндә дә, гомумән, һәрвакыт канәгатьлек хисе бирергә тиеш.Уенчыкның йомшак, зәвыклы,җылылык биреп торырлык булуы мөһим. Ул баланың тән тиресенә зыян китерерлек каты, чәнечкеле булырга тиеш түгел.Яшь үзенчәлеген, кызыксынуын, зәвыгын искә алып сайлап алынган уенчыкны бала ярата, үз итә, ул аның иң кадерле әйберенә әйләнә.Әгәр уенчык тышкы кыяфәте белән матур, үзенчәлекле, кызыклы, яңа, катлаулы булса, бала үсә төшкәч аның тормыш-көнкүрештә кулланыла торган предметлар белән охшаш һәм уртак якларын да табарга омтыла. Ул уенчыкның аерым өлешләренә- курчакның аяк- кул бармакларына, хәтта тырнакларына, күлмәгендәге төймәләргә игътибар итә. Гомумән, балага курчагының чын кеше белән охшаш яклары күбрәк булуы ошый. Кайчагында без баланың уенчыкны вату, сындыруының сәбәбен дә аңлап бетермибез бит. Әгәр курчак утырып тора алмаса, бала аның аякларын бөгә. Үзе теләгән нәтиҗәгә ирешә алмаса, ул киреләнә, кычкыра, елый башлый.

        Шуңа күрә ике яше тулган балага курчакларның һәм җәнлекләрнең чын барлыкка охшатып эшләнгәннәрен дә тәкъдим итәргә кирәк. Әлбәттә, һәр баланың бик яраткан уенчыгы була. Бу очракта яшенә туры килә дип, баланы башка уенчык белән уйнарга мәҗбүр итәргә ярамый. Бары тик уен барышында җайлап кына яңа уенчык тәкъдим итәргә кирәк, баланың игътибарын аның кызыклы, үзенчәлекле якларына юнәлтергә кирәк.

        Без балаларыбызны яратабыз һәм саулыкка зарар китерүче әйберләрдән сакларга омтылабыз. Бала өчен көн саен нәрсәләр куркыныч икән?

1. Уенчыкларның вак деталләре. Кибетләрдә нинди генә уенчыклар юк. Барысында аласы килә. Ата-аналар кечкенәдән үк баланы логик яктан үстерергә телиләр, шуңа күрә аңа конструкторлар, трансформерлар, пазлылар алалар. Ләкин ата-аналар сайлаганда эре деталле уенчыкларга игътибар итәргә тиеш. Балалар бик кызыксынучан, алар барысында тотып, авызга кабып, борынга вак деталләр тыгарга омтылалар. Статистика буенча, нәкъ менә шундый яралар белән кечкенә балалар травмпунктка ешрак ләгәләр.

Киңәш: куркыныч вак кисәкләрдән торган уенчыкларны олы яшьтәге балалар өчен калдырыгыз

2. Матур савыт–саба. Сабый янында барлыгы матур - кием, уенчыклар, савыт–саба булуы ихтимал. Сатып алынган буяулы ватылмый торган савыт–саба куркыныч булырга мөмкин. Ул әлбәттә җиңелрәк һәм озаграк хезмәт итә, фаянс савыт-сабага карагана, ләкин аның составына карарга кирәк. Ешрак шундый савыт–сабаны җитештерүчеләр меламиннан эшлиләр. Кызганда ул аммиак һәм мелема чыгара.

3. Синтетика. Синтетик материалдан тегелгән әйберләрне без яратабыз һәм киябез. Алар сузылмыйлар, таушалмыйлар һәм озак тузмыйлар. Балаларның тәненә синтетик әйберләр бик туры килмиләр - парник эффект булдыралар - һәм “потница” барлыкка килә.

Киңәш: Ата-аналарга табигый чын тукымалардан киемнәр алырга кирәк.

4. Йөнтәс буяулар. Ничек күңелле тотарга кулларда йомшак, йөнтәс куянны яки аюны. Кечкенә балалар алар белән көндез дә, төнен дә саубуллашмыйлар. Йомшак уенчыклар сатып алганда, ияреп барган мизгелләргә игътибарны борырга вәҗеп :

Уенчыкны сайлаганда йоны бик озын булмаска тиеш. Уенчык әлбәттә пычранырга мөмкин һәм аны юарга кирәк була. Һәр уенчык аны чыдый алмый. Йоны төшеп калырга мөмкин, димәк, сабыйның авызына яки борынына керергә мөмкин.

Киңәш: игътибарлы булыгыз, буяуны тикшерегез. Яулыкның кырыен чылатыгыз һәм бераз ышкыгыз. Әгәр яулык буялса, сатып алырга ашыкмагыз.

5. Куркыныч каплаулар. Уенчыкка караганда, беренче чиратта , нәрсәгә караш тарта? Яп-якты, купшы буяулар белән һәм лаклаучы өслек белән уенчыкларга. Ләкин аларның арасында барысы да куркынычсыз түгел. Беркадәр буяулар составына агулы матдәләр керәләр, мәсәлән, кадмий һәм кургаш. Алар аллергияне һәм агулануны чакыралар.

Киңәш: Уенчыкны сатып алганчы сертификат сорарга кирәк.

Фенол. Бу төссез кристалл матдә, үзенчәлекле ис белән биләгән. Фенол сүрән генә суда эрүчән, ләкин яхшы спиртта һәм эфирда эри. Аны фенолформальдегидлы сумалалар җитештерү өчен кулланалар, җилемнәр һәм төрле пластик, күн һәм җиһаз, ә шулай ук уенчыклар җитештерүдә кулланалар.

Фенол тиз сурылып тире аша, өске сулыш алу юллар һәм ашказаны-эчәк олы юл аша керә.Организмда ул бөреләрдә һәм бавырларда туплана.

Фенол иммунитетлы системаны җимерә. Барлыгы томауга, баш әйләнүгә, баш сызлауга, косык, тын бетүгә һәм йөрәк тибешенә алып килергә мөмкин.

Фенол шулай ук нерв системага зарарлы һәм аллергия чакыра. Бала бронхиаль астма белән азапланса, фенол үлемгә китерергә мөмкин.

Формальдегид - төссез газ, үзенчәлекле ис белән биләгән, яхшы суда һәм эфирда эри. Формальдегидны сумалалар җитештерү өчен кулланалар, җилемнәр һәм төрле пластик, күн һәм җиһаз, ә шулай ук уенчыклар җитештерүдә кулланалар

Формальдегид көчле агулы реакцияне - косыкны, ютәл, бронх спазмалар чакыра. Формальдегид рәсми канцероген белән санаша, ягъни матдә белән, онкология чакыра.

Формальдегид үзәк нерв системага негатив йогынты ясый.

Формальдегид генетик материалга , репродуктив әгъзаларгә, сулыш алу юлларына, тирегә һәм күзләргә негатив йогынты ясый.

Металл терекөмеш (ртут) була бик агулаучан матдә белән. Аның парлары үпкәгә керергә мөмкин. Анда матдә кисәкчә тоткарлана, әйләнеп төрле агулы тоташмаларда . Терекөмеш белән контакт агуландыра.

Терекөмеш - гаять агулы матдә үзәк нерв системага негатив йогынты ясый.

Терекөмеш үсештә артта калуның сәбәбе булырга мөмкин. Шул күзәтүләр буенча артта кала вак моторика һәм сөйләм үстерү.

Агулану баланы сукырлыкка , көзән җыерунарга һәм өянәкләргә китерә. Гомумән терекөмеш белән агулану барлык симптомнар белән охшаш аутизм белән.

Терекөмеш белән агулану 2-3 айдан соң ачыклана.

6. Киемдәге элементлар. Бантиклар, аппликацияләр, значоклар һәм төрле төстәге төймәләр –балалар киемнәрен нәрсә белән генә бизәмиләр.

Киңәш: барлык деталләр нык итеп тегелгән булырга тиеш.

7. Куркыныч уенчыклар: психикага йогынты.

          Психологлар әйтүенчә, уенчыклар бер төрле критерияләргә туры килергә тиеш. Мәсәлән,бала уенчыкның кайсы уенга тиешле икәнен белергә тиеш. Ул баланың яшенә туры килергә тиеш, сөйкемле булырга һәм тыныч ия булырга, нейтраль төсле булырга тиеш. Шулай ук, уенчык хыяллар өчен тиешле киңлек калдырырга тиеш.

         Алар фикере буенча, заманча уенчыклар балаларны усал, агрессив булырга өнди.

        Уенчыкларның тышкы күренеше җитештерүченең хыялларына буйсына.

        Куркыныч уенчыклар баланың холкына негатив йогынты ясый.

        Балалар майданчыкларындагы куркыныч агач һәм тимер скульптуралар баланы агрессив ясарга мөмкин.

       Электрон «эч белән» уенчыклар балаларга хыялланырга бирмиләр, балалар аяусыз һәм усал була.

8. Неокуб (англ. NeoCube) — конструктор, 216-ты бертөрле шар формасындагы неодим магнитлардан тора. Һәрбер шарикның диаметры 5 мм. 

        Уенчыкның тышында 3+ яштәге балаларга рөхсәт ителгән дип язылган. Кайберәүләр 6+, 7+ дип яза.  

        Уйнаганда, шарикларны бер-берсеннән аерыр өчен көч кирәк, нәтиҗәдә шариклар кулдан ычкынып югалалар. 

        Бу шариклар баланың эченә кергәч чыкмыйлар, алар үз ара бәйләнеп аш казанын, эчәкләрнең стеналарын кыстырып куялар, үтә алмаслык итеп.

       Шарикларның размерлары кечкенә булуына карамастан, аларның тартымнар көче зур, бер-бесенә тартылып чыгып алар эчәкләрне басып бөгәләр, тишәләр һәм булган массалар корсакка чыгалар. Бу шарикларны тик рентген аша гына күреп була.

         Балага операция ясаганда шариклар приборларга ябышалар, нәтиҗәдә күп тишек барлыкка килә. Бер шарикны алыр өчен баланың эчен ярырга кирәк.

         Шуңа күрә, ата-аналарга гына түгел, балаларга да бик сак булырга кирәк. Баланы бер үзен уенчыклар белән калдырганчы, аңа тиешле кагыйдәләрне аңлатырга кирәк. Бала белән бергә утырып уйнарга кирәк.

Грипптан саклану чаралары.

       Грипп – вируслы тын юлы инфекциясе (ОРВИ) төркеменә керә. Ул эпидемиягә әверелүчән. Моннан тыш, ул организмга өзлегү дә китерергә мөмкин булган кискен авыру. 

       ОРВИ – киң таралган чир. Россиядә ел саен аның белән 27дән 40 миллионга кадәр кеше авырый. Аның вируслары селәгәй, сулыш алганда барлыкка килгән юешлек аша, сөйләшкәндә, елаганда, төчкергәндә, ютәлләгәндә тарала. Башкаларга ул шул ук һаваны сулаганда яки бер үк көнкүреш әйберләреннән файдаланганда күчә. Әлбәттә, халык аеруча җыелган җәмәгатьчелек урыннарында грипп эләктерү ихтималы аеруча зур.

       Әлеге инфекция  тиешенчә дәваланмаганда үпкә ялкынсынуы тудырырга мөмкин. Балаларда борын, колак авыруы туу,  менингит башлану ихтималы да юк түгел. Грипп бигрәк тә сабыйлар һәм өлкән яшьтәгеләр, шулай ук ВИЧ-инфекциялеләр, каты авырулылар өчен куркыныч тудыра.

      Авыруның гадәттәге сезонлы артуы февраль аенда көтелә. Бу авыру белән без беренче ел гына очрашмыйбыз һәм аны дәвалауга караганда кисәтүнең яхшырак булуын күпләр үз тәҗрибәләрендә сынап карады. Гриппка каршы прививка ясату – авырудан саклану өчен беренче адым.

Прививка ясалмаган алты айдан өч яшькә кадәр балалары булган әти-әниләр балалар поликлиникасындагы участок педиатрына, өлкәннәр район поликлиникасының прививка кабинетына мөрәҗәгать итә ала. Прививкалар бушлай ясала.

Эпидемиягә ничек әзерләнергә, авыруны йоктырудан ничек сакланырга, ә инде авырып киткән очракта якыннарны ничек саклап калырга?

Исегезгә төшерәбез, грипп калтырану, баш авыртуы, сөяк һәм мускуллар сызлау, хәлсезлек, температураның тиз күтәрелүе (39-40 градус) белән башлана. Авыр очракларда борыннан кан китү, косу, аң югалту кебек билгеләр булырга да мөмкин. Соңыннан коры ютәл башлана, томау төшә, тамак төбе кызарып чыга.

Грипп симптомнары барлыкка килсә ни эшләргә?

1. Өйдә калыгыз. Авыруны йоктырудан сакланыгыз.
2. Әти-әниләр! Авыру балаларны бакчага, мәктәпкә, массакүләм чараларга җибәрмәгез.
3. Тән температурасы 38-39 градустан артып китсә – табибка мөрәҗәгать итегез.
4. Гадәттәгедән күбрәк су эчегез (чәй, морс, компот, сок)
5. Йөткергәндә һәм төчкергәндә авыз һәм борынны салфетка яки кулъяулыгы белән капларга онытмагыз.

Исегездә тотыгыз!

- Гриппны аяк өстендә үткәрергә ярамый;

- Вакытында табибка күренү һәм авыруны мөмкин кадәр иртәрәк дәвалый башлау (авырый башлаганнан соң беренче 48 сәгать) грипптан соң өзлегүне (бронхит, пневмония, отит, менингит) булдырмаячак.

      Бүлмәне җилләтергә онытмагыз. Салкын вакытта бүлмәне көненә 3-4 тапкыр 15-20 минут җилләтегез. Грипп симптомнарын җиңеләйтү һәм авыруны профилактикалау максатыннан суган, сарымсак, бөтнек, лимон, гөлҗимеш, мүк җиләге, нарат җиләге, сырганак кебек дару үсемлекләрен кулланыгыз.

       Грипп белән авыручыны аерым бүлмәдә урнаштыру кулай. Авыруның хәле начарлана башлау белән үк кичекмәстән табибка мөрәҗәгать итегез.

Сәламәтлекне ныгыту

        Чыныгу – кискен респиратор инфекцияләрне профилактикалауда аеруча зур әһәмияткә ия. Күбрәк саф һавада йөрергә, бүлмәне ешрак җилләтергә, көндәлек режимны үтәргә, дөрес тукланырга һәм температурага туры килерлек кием кияргә кирәк. Аскорбин кислотасы (С витамины) организм өчен аеруча әһәмиятле. Ул организмның инфекциягә каршы торучанлыгын, канның оешу сәләтен арттыра, углеводлар әйләнешен яхшырта. С витамины аеруча тозлы кәбестә суында, лимон, киви, мандарин, апельсин һәм грейпфрутта күп. Көнбагыш мае кушып ясалган кәбестә салаты шулай ук витамин һәм микроэлементларга бай.

      Салкын тиюләр һәм грипп эпидемиясе чорында профилактика максатыннан көн саен 2-3 тырнак сарымсак, суган ашарга киңәш ителә. Аларның составында грипп вирусына каршы торучы фитонцидлар бар.

Кискен респиратор авыруларны һәм гриппны кисәтү һәм дәвалау өчен халык медицинасы рецептлары.

1. Вак угычта кишер кырыгыз. Сыгып алынган кишер суына 1:1 исәбеннән зәйтүн мае һәм 2-3 тамчы сарымсак согы кушыгыз. Барлыкка килгән катнашманы борынга көненә өч тапкыр икешәр тамчы тамызырга.
2. Дүрт аш калагы вак итеп туралган суганга ярты стакан җылы кайнаган су салырга, бер чәй калагы бал кушып, утыз минут тотарга. Катнашманы көненә өч тапкыр  икешәр тамчы борынга салырга.
3. Ике чәй калагы бал һәм ике чәй калагы чөгендер суын кушып болгатырга. Көненә өч тапкыр борынга өчәр тамчы салырга.
4. Тигез өлештә алынган гөлҗимеш, кычыткан, чамбырны (чабрец) ваклап, ике стакан салкын су кушып  өч минут кайнатырга һәм бер сәгать төнәтергә. Ашаганнан соң, җылы килеш көненә ике тапкыр яртышар стакан бал белән эчәргә.

      Авыруны кисәтүнең өстәмә чаралары: борынны сабын, марганцовка, фурациллин, сода эретмәсе һәм ромашка төнәтмәсе белән юдырырга.

       Бүгенге көндә даруханәләрдә иммунитетны ныгыту, кискен респиратор авыруларны кисәтү препаратларының киң ассортименты сатыла. Даруларны, витаминнарны кулланыр алдыннан табиб белән киңәшергә онытмагыз.

        Витаминнар, адаптогеннар, чыныктыру һәм башка файдалы чаралар ОРЗ һәм грипп белән көрәшергә һичшиксез ярдәм итә. Әгәр инде барыбер авырып киткәнсез икән, чирнең беренче билгеләре сизелү белән кичекмәстән табибка күренегез.

КРИЗИС ДЕТЕЙ 3-Х ЛЕТНЕГО ВОЗРАСТА

Вот и закончились ночные колики и укачивания на ручках, ребенок научился самостоятельно ходить и ловко попадать ложкой в рот, с ним уже можно поговорить на разные темы и более или менее спокойно посидеть в кафе или проехаться на автобусе. Вчерашний малыш вырос, и, казалось бы, родителям можно перевести дух. Но тут приходит он — кризис 3 лет.

Еще вчера добрый и покладистый ребенок вдруг превращается в вечно ноющее или вопящее чудовище, у которого на все один ответ — нет! Постоянные истерики, катания по полу, отказ выполнять простейшие требования, попытки все делать самостоятельно, и тут же снова крик — не получается! Такое поведение сводит родителей с ума и вызывает только один вопрос: что делать? Кризис 3 лет — явление временное и проходящее. Разобравшись, как проявляется кризис 3 лет и какие причины его вызывают, родители смогут пережить этот период с наименьшими потерями для своей психики, а заодно и помочь ребенку преодолеть кризис 3 лет. Негативизм и упрямство со стороны ребенка — это не желание позлить родителей, а непонимание, что происходит и как себя вести на новом жизненном этапе.

Кризис 3 лет: симптомы

В поведении детей дошкольного возраста часто можно увидеть признаки кризиса 3 лет. Если ребенок внезапно совсем отбился от рук, вспомните о его возрасте. Кризис 3 лет необязательно посетит ребенка непосредственно в его третий день рождения. Период отрицания и упрямства может начаться за полгода до трехлетия или на полгода позже.

Вы столкнулись с кризисом 3 лет, если ребенок:

• постоянно проверяет границы дозволенного;
• устраивает истерики по любому поводу и без;
• требует купить нужную ему игрушку, рыдая и катаясь по полу в магазине;
• на прогулке убегает в противоположную от вас сторону;
• не реагирует на просьбы и слово «нельзя»;
• негативно воспринимает любые ваши предложения;
• на все отвечает «нет», «не хочу», «не буду»;
• пытается все делать самостоятельно и по-своему: сам натягивает куртку, сам садится есть, если что-то не получается — закатывает истерику;
• не поддается переубеждению.

Причины кризиса 3 лет

В возрасте трех лет ребенок пытается отделять свое «я» от родительского. Он начинает осознавать себя отдельной самостоятельной личностью со своими желаниями, которые нужно отстаивать. Детский кризис 3 лет часто проявляется в демонстративном и даже тираническом поведении ребенка: он устраивает истерики на пустом месте и не соглашается буквально ни с чем. Ребенок как будто специально хочет сделать назло, наоборот, вопреки желаниям родителей. Конечно, такое поведение вызывает у родителей недоумение и раздражение, но следует помнить, что ребенок упрямится и говорит «нет» не для того, чтобы вам досадить. Он просто не знает других способов утвердиться как личность. Как пережить кризис 3 лет, ребенку должны показать родители.

Кризис 3 лет: рекомендации родителям

• Не пытайтесь переделывать ребенка, воспитывать его и «ломать» под себя

Если у ребенка кризис 3 лет, советы родителям сводятся, по большому счету, к рекомендации соблюдать баланс. Не стоит как наказывать ребенка, так и поощрять его поведение. Во время истерики попытайтесь переключить внимание упрямца на что-то другое, а если не получается — просто переждите. Но когда ребенок успокоится, обязательно проговорите с ним случившееся, объясните, что любите его по-прежнему, но такое поведение вас очень расстроило и в обществе оно недопустимо.

• Предоставьте ребенку возможность выбора

Ребенок хочет быть самостоятельным? Разрешите ему самому принимать решения. Не принуждайте съесть кашу и бутерброд, спросите: «Ты будешь кашу или бутерброд?» Если вы идете по делам, оставьте ребенку возможность поучаствовать в определении маршрута: «Мы сначала зайдем в магазин или в аптеку?»

Иногда можно сыграть и на противоречии: если вам срочно нужно собрать ребенка в детский сад, а он отказывается одеваться, скажите, что в сад вы сегодня не пойдете. Ребенок из упрямства начнет кричать: «Нет, пойдем!» Воспользуйтесь этим, но подчеркните, что сегодня вы выполняете его просьбу, а завтра он будет выполнять вашу.

• Помогите ребенку принять себя

Ребенок должен поверить, что он хороший, несмотря на временные трудности с поведением. Хвалите ребенка, если он выполнил ваши поручения, подчеркивайте, что он послушный и у него все отлично получается.

• Обратитесь к специалистам

Если вы не справляетесь с ситуацией, становитесь раздражительным, агрессивным или, наоборот, у вас опускаются руки, вам поможет наука психология. Кризис 3 лет — тема, на которой специализируются многие детские психологи, которые подскажут, как правильно себя вести, откуда черпать спокойствие и силы, а также поработают с самим ребенком.

Кризис 3 лет: когда заканчивается?

На протяжении жизни взрослеющий ребенок еще не раз столкнется с кризисами определенного возраста, ведь кризис 3 лет возрастная психология считает начальной точкой на пути становления личности.

Кризис 3 лет у ребенка надо просто переждать и пережить, как пережидают грозу или ураган. Используя нашу памятку по кризису 3 лет, вы поможете ребенку быстрее преодолеть этот сложный для него и окружающих период. 

Оялчан бала

         Оялчанлык – ул олыларга һәм балаларга , күп кешеләргә хас үзенчәлек. Оялчанлык аралашуны катландыручы - иң таралган сәбәпләрнең берсе.

         Аның нәтиҗәләре күңелсез булырга мөмкин.

1.Оялчанлык - кеше белән аралашырга, яңа кешеләр белән очрашырга ирек, аралашудан канәгатьлек бирми.

2.Үз сүзен әйтергә, үзенең хокукын якларга комачаулый.

3. Ул ачык уй-фикерләргә, нәтиҗәле аралашуга комачаулый.

4.Оялчанлык депрессия, борчулык, ялгызлык белән бергә бара.

         Оялчан булу-димәк, кешеләрдән курку, ә куркыныч кешеләрдән бигрәк тә. Кайдан барлыкка килә? Хәзерге көндә, психология фәне оялчанлыкны – ул кеше белән аралашкан чагында барлыкка килгән курку хисе реакциясенең нәтиҗәсе дип атый, ул беренче аралашу тәҗрибәсеннән барлыкка килә һәм ныгып кала. Оялчан бала ничек аралашырга кирәген белә, тик билгеле бер эчке сәбәпләр аркасында аралашмый.Ул үзенең тотышының адекват түгеллеген сизә, үзенең гамәлләре өчен эзлесез борчыла. Аралашу өчен кирәк булган көчнең балада булмавы үз-үзен түбәнсетүгә китерә.

            Ничек итеп андый балаларга оялчанлыкны бетерегә ярдәм итәргә? -Даими рәвештә балада кыюлык, үз көченә ныклы ышаныч тәрбияләргә, -андый бала өчен артык борчылмаска, ә аңа билгеле бер дәрәҗәдә мөстәкыльлек биререгә; -оялчан балага аралашу өчен төрле шартлар тудырырга; аңа башка кеше белән мөгаләмәгә кереп төрле йомышлар, эшләр тапшырырга кирәк; -баланы яңа шартларга, үзгәрешләргә тыныч карарга, баланың таныш кешеләр санын арттырырга, еш дуслар белән аралашып торырга , саф һавада йөрү маршрутларын үзгәртергә тәгъдим ителә; -Башлангыч чорда бәйрәмнәр вакытында оялчан балалар әти-әниләре белән бергә чыгышлар ясаса, соңыннан үзләре мөстәкыйль чыгып сөйләгән балаларның күңелен күтәреп җибәрергә, мактарга , шулай әкеренләп кеше янында чыгыш ясау күнекмәсе булдырырга, чит кешедән куркуны бетерергә.

                                            Правила для родителей!

1. Соблюдать требования дошкольного учреждения, в соответствии с договором. 
2. Своевременно вносить родительскую плату за содержание ребенка в ДОУ в срок до 15 числа текущего месяца. 
3. Информируйте воспитателей об отсутствии ребенка (по болезни и прочим причинам) не позднее 8-00 по телефону. В случае невыполнения этого условия оплата за детский сад будет производиться за все дни отсутствия. 
4. Согласно новым санитарным правилам не требуется представления медицинской справки в случае отсутствия воспитанника в дошкольном учреждении менее пяти дней (за исключением выходных и праздничных дней). После перенесенного заболевания, а также отсутствия более 5 дней, детей принимают в дошкольные образовательные организации только при наличии справки с указанием диагноза, длительности заболевания, сведений об отсутствии контакта с инфекционными больными. Выявленные больные дети или дети с подозрением на заболевание в дошкольные образовательные учреждения не принимаются.
5. Накануне предполагаемого отсутствия ребёнка в детском саду по семейным обстоятельствам (отпуск, летний период, санаторно-курортное лечение и пр.) написать заявление на имя заведующего о непосещении ребёнком дошкольного учреждения за две недели и не позднее, чем за один день до отсутствия с указанием причины. 
6. Приводить ребёнка в дошкольное учреждение здоровым (о чем обязательно оставить роспись в фильтре), не долеченный ребёнок не только заболеет сам, но и заразит здоровых детей. Больному ребенку необходим постельный режим, лечение и забота. Выявленные при утреннем осмотре больные дети и дети с подозрением на заболевание в детский сад не принимаются. 
7. Приводить ребёнка в ДОУ чистым, опрятным (иметь запасное, сменное бельё, носовой платок, расческу). Обеспечить ребёнка специальной формой для занятий в физкультурном зале: футболка, шортики чёрного цвета и чешки. На музыкальные занятия необходимо иметь чешки. На занятия в бассейне: резиновую шапочку, очки, плавки, шлепки резиновые, полотенце, халат. 
8. Одевать ребёнка по сезону и в соответствии с погодой. Чрезмерное укутывание или недостаточно тёплая одежда могут привести к заболеванию ребёнка. В правильно подобранной одежде ребёнок свободно двигается и меньше утомляется. 
9. Обувь должна быть лёгкой (для группы) и теплой (для улицы), точно соответствовать размеру ноги, достаточно свободной как по длине, так и в объеме, иметь высокую пятку, хорошо фиксироваться ремешком, легко сниматься. Подошва должна быть достаточно гибкой. Ведя ребёнка по территории детского сада, во избежание травматизма держите его за руку. 
11. Информировать ДОУ за день о приходе ребенка после его отсутствия (отпуске, болезни и т.д.), чтобы ему было обеспечено питание. Своевременно сдавать медицинские справки, заявления. 
12. Не нарушать режимные моменты ДОУ и соблюдать их в домашних условиях. 
13. Приводить ребёнка не позднее 8.00 ч. Несвоевременный приход детей нарушает режим жизни группы. 
14. Информируйте ОБЯЗАТЕЛЬНО врача, медицинский персонал и воспитателей Вашей группы, если Ваш ребенок страдает установленными аллергическими реакциями (продукты питания, цветочные растения, пыльца, шерсть, медикаменты, укусы насекомых и т.д.), укажите на этот факт в беседе. 
15. Не давать ребёнку с собой в д/с лекарственных средств. Все вопросы о лечении ребёнка обсуждать только с медсестрой д/с. Напоминаем, что детский сад — не лечебное учреждение, и нельзя давать ребенку с собой лекарственные средства, т.к. ни воспитатели, ни даже медсестра не имеют права давать детям лекарства в детском саду без разрешения врача. 
16. Необходимо забрать ребенка из детского сада (медицинского изолятора) после того как Вас известил медицинский работник или воспитатель, если в течение дня у ребенка появляются первые признаки заболевания. 
17. Соблюдать правила охраны жизни и здоровья детей. Чтобы избежать случаев травматизма, родителям необходимо проверять перед посещением дошкольного учреждения наличие у ребёнка предметов, предоставляющих опасность для здоровья (жвачки, леденцы, продукты питания, острые, бьющиеся предметы, мелкие предметы и т.д.) 
18. Бережно относиться к имуществу группы, д/с и нести материальную ответственность за его порчу. 
19. Создавать необходимые условия для всестороннего и гармоничного развития ребёнка. 
20. Подготовить ребёнка к посещению детского сада: привить культурно – гигиенические навыки в соответствии с возрастом и навыки самообслуживания. 
21. В группе детям не разрешается бить и обижать друг друга, брать без разрешения личные вещи, в том числе и принесенные из дома игрушки других детей, портить и ломать результаты труда других детей. Детям не разрешается «давать сдачи», так же, как и нападать друг на друга. Это требование продиктовано соображениями безопасности каждого ребенка. 
22. Чаще интересуйтесь у воспитателей успехами и неудачами Вашего малыша, а не только тем, кто его обидел, и что он сегодня кушал. Прислушивайтесь к советам воспитателей и специалистов, ведь фактически они больше времени проводят с Вашими детьми, чем Вы сами. 
23. Воспитатели не несут ответственности за драгоценности, одетые на ребёнка и игрушки, принесённые в детский сад. Если у ребенка есть любимая игрушка, книжка, их, конечно, можно принести в детский сад. Но помните, что дети любят (и мы это поощряем) делиться и меняться игрушками. Иногда игрушки от этого портятся или теряются. Желательно не брать в детский сад игрушки и предметы, за целостность и сохранность которых Вы будете переживать. Воспитатель за них ответственности не несет. 
24. Вовремя забирать ребёнка из детского сада. Рабочий день у педагога заканчивается в 18. 00 ч. Приходя за ним поздно, Вы наказываете не воспитателя, а ребенка, лишая его лишних минут общения с Вами. 
25. Лично передавать и забирать ребёнка у воспитателя. Не передавать ребёнка лицам, не достигшим 18 – летнего возраста. Несовершеннолетним воспитатель в праве не отдавать Вашего ребенка. 
26. Если Вы не можете прийти за ребенком сами, предупредите заранее воспитателей, кто заберет Вашего ребенка. 
27. Если право забирать ребёнка Вы передоверяете родственникам или лицам старше 18 лет, напишите заявление на имя заведующей ДОУ. 
28. Не приходите за ребенком в нетрезвом состоянии. По правилам воспитатель не должен Вам отдавать ребенка, т.к. он отвечает за его жизнь и здоровье. 
29. Решать вопросы в спокойной и деловой обстановке с указанием причин спора. Родители, помните! Конфликтные ситуации надо решать без детей. Возникающие проблемы (ребенок не хочет идти в детский сад, жалуется, что его кто-то обижает в группе и т.д.), неудовлетворенность или некоторое несогласие с тем, как организована жизнь детей в группе, решайте в спокойной и деловой обстановке с указанием причин спора, обязательно обсудите их сначала с воспитателями группы, с психологом. Если этот разговор не помог решению проблемы, безусловно, Вы можете обратиться прямо к заведующей и выразить свою обеспокоенность. Смелее предлагайте свою помощь. 
30. Своевременно сообщать воспитателю группы и руководителю ДОУ об изменении контактного телефона, домашнего адреса. 
35. Уважать честь и достоинство работников ДОУ, обращайтесь к ним по имени и отчеству.

36. Запрещается приносить в ДОУ еду и напитки из дома, магазина и т.п. Перед входом в группу (ДОУ)  давать конфеты, жвачку, т.к. ребенок может подавиться и другие дети обязательно захотят тоже.

«Сто тысяч почему?»

         Когда малыш начинает говорить, его активный словарь пополняется с каждым днём всё новыми и новыми словами, появляются и вопросы. Сначала это простые вопросы: Кто это? Что это? Когда ребенок начинает отождествлять себя в этом мире как отдельную личность, он начинает говорить «Я». Не в третьем лице, как раньше, а в первом. Это в среднем происходит в возрасте 3-х лет. Примерно после этого появляются и первые «почему?». Затем добавляются «зачем?», «как?», «для чего?» и пр. Это естественные этапы развития. Некоторые родители теряются, когда их ребенок начинает буквально извергать сотни «почему» день ото дня и даже приводят их к психологам, думая, что что-то с их малышом не так. На самом деле волноваться нужно тогда, когда ребенок НЕ задает вопросов. Если 4-х летний кроха все еще не засыпает вас вопросами — необходимо проконсультироваться с врачом.        

        Ни в коем случае не смейтесь над вопросами ребенка, какими бы они глупыми вам не казались. Своим смехом вы можете глубоко обидеть своего малыша, потерять его доверие. Нельзя отмахиваться от вопросов ребенка. Не получив ответа от вас, не удовлетворив свою жажду познания, он будет искать все это в другом месте. И обязательно найдет, вот только какого качества? А если ответы на его вопросы он будет получать у других людей, то кому в дальнейшем ваш ребенок будет доверять? Кто будет для него авторитетом? Тот, кто сказал: «не знаю», «отстань», «подрастешь, узнаешь»? Или тот, кто выслушал и дал ответ? А возможен и такой вариант. Если малыш регулярно получает ответы типа «от верблюда», «по кочану» и т.п., то рано или поздно он перестанет искать ответы на свои вопросы. Да и не будет их у него. Зачем искать истину, если ответ очевиден. Какой смысл? Потом, в школе этот ребенок будет просто просиживать штаны, без интереса слушая ответы на вопросы, задаваемые другими детьми. Не стоит обижать "почемучку" своим недоверием. Лучше пофантазируйте вместе, и вы получите бесконечное удовольствие, вернувшись в мир детства, где мысль свободна и может принимать любые формы и создавать любые волшебные миры. Обязательно оцените старания "почемучки" найти и объяснить свое понимание мира. Ведь теперь из маленького скучного практика, манипулирующего предметами, он превратился в великого мыслящего ученого-теоретика! Он ждет от вас науки! Дискуссий! Сенсаций! Для него очень важно родительское участие в этом захватывающем процессе. Но если вы не сможете составить ему компанию, малыш особо не растеряется: он отправится исследовать мир самостоятельно. В поисках правды исследователь разберет будильник, радиоаппаратуру или пылесос до последнего винтика, замкнет электросеть, побывает всюду - от чердака и подвала до дальнего леса. Чтобы понять и помочь "почемучке", маме и папе необходимо вновь стать ребенком. При этом ни в коем случае нельзя ущемлять его интересы. Малыш должен считать, что это он сам стал таким большим и умным. А вам надо увидеть мир его глазами. Включитесь в эту игру. Ведь без поддержки кроха не сможет быть уверен в правильности своих выводов. Стимулируйте ребенка, поощряйте познавательную активность, и не забывайте хвалить, показывать свое уважение. Сейчас как никогда важно, чтобы сказанное им воспринималось серьезно. Так малыш почувствует свою значимость.    

     Чем чревата родительская лень или усталость от бесконечных вопросов "почемучки"? Не помогая ребенку в этом возрасте, мы можем стать виновниками множества упущенных им возможностей. Не поддержанный вовремя интерес может сникнуть, "почемучка" перегорит, и его любознательность сведется к нулю. «Любознательность — крючья, выставляемые в мир. Чем больше крючьев, тем больше и улов, тем богаче человек. С любознательным ребенком интереснее, его все любят. Поэтому, пересиливая себя, будем хвалить ребенка за всякий интерес, за всякий вопрос, за всякую попытку исследовать мир, даже если это исследование дорого нам обходится». Поэтому обязательно хвалите ребенка за каждое открытие, за выводы, за само проявление интереса, восторгайтесь им, будите чувство гордости. Удивляйтесь его уму и наблюдательности. Если ваш исследователь ходит в сад, первый вопрос, который вы должны задавать ему вечером при встрече не «Что ты сегодня кушал?», а «Что интересного ты узнал сегодня? Что видел?» Новые открытия — вот самое главное лакомство для вашего ребенка.» ( С.Л. Соловейчик, «Педагогика для всех») Повнимательнее относитесь к своему ребенку, больше с ним общайтесь, обращайте внимание на то, как ваш почемучка реагирует на те или иные ответы, что ему больше приходится по душе. И тогда вы лучше будете понимать, что же именно хочет услышать маленький непоседа в ответ на свой «почемучий» вопрос. Но отвечать нужно не на все вопросы! Научитесь выделять вопросы, на которые ребенок сам может найти ответ. Тем самым вы поможете малышу понять, что знать все — невозможно, но можно подумать и многое понять самостоятельно. «Почему у розы шипы? — спросит вас дочурка. На этот вопрос вы легко можете ответить, но не спешите, поинтересуйтесь у нее, что она сама думает по этому поводу. Пусть немного поразмышляет. Скорее всего, у нее получится найти множество ответов, в том числе, правильный. Помогите ей, если малышке будет сложно, подтолкните к правильным размышлениям. Непременно хвалите! Таким образом, ребенок поймет, что путем рассуждений можно во многом разобраться самому, осознает свои возможности. Кроме того, на детские вопросы нужно отвечать терпеливо. Даже, если кроха задает один и тот же вопрос. Если он это делает, значит ему это нужно. Не бывает неприличных или глупых детских вопросов, существует лишь неприличная или глупая реакция на них со стороны взрослых.

Самые неправильные ответы на детские вопросы:

 - Как тебе не стыдно такое спрашивать? Таким ответом, вы отталкиваете ребенка и заставляете его искать ответы у других людей. Кроме того, он не должен чувствовать себя виноватым в том, что задал тот или иной вопрос. Ведь он сделал это не нарочно, не для того, чтобы досадить вам, вогнать в краску.

- Подрастешь, узнаешь! А он не будет ждать, когда же он вырастет. Его вопросы всегда носят актуальный характер. Информация ему нужна немедленно, и он все узнает очень быстро, только уже не от вас, а от более продвинутых товарищей. А что они ему там наговорят, в каких выражениях, вам и в дурном сне не приснится.

- Спроси у папы (мамы, бабушки, дедушки) Говоря так, вы попросту отмахиваетесь от ребенка. Демонстрируете свое равнодушие и беспомощность. Ваш великий авторитет рассыпается на мелкие кусочки. Нет уж! Коли вопрос обращен именно к вам, ответить на него должны вы и только вы! В ваших же интересах. Учите детей задавать вопросы! Существует множество взрослых, которые стесняются переспросить, если им что-то непонятно или задать дополнительный вопрос собеседнику. Тем самым они усложняют себе жизнь, совершая множество ошибок. Такие люди получаются из детей, у которых в свое время отбили желание задавать вопросы или не научили этого делать. Очень важно объяснить и убедить ребенка в том, что не знать - не стыдно, стыдно не спросить, не искать ответа.

     Для того, чтобы кроха не боялся спрашивать, играйте с ним в игры. Например: - Сначала вопросы задаете вы (почему идет дождь, для чего нужен рот…), а затем меняйтесь местами. - Поиграйте в «цепочку вопросов». К примеру: «Зачем тебе грузовик?» «Чтобы катать его», «Зачем его катать?» «Потому что я люблю играть в машинки», «Почему ты любишь играть в машинки?» и т.п. - Предложите ребенку игру в «Интервью». Пусть он попытается задать несколько вопросов о вашей работе, о том, как вы праздновали Новый Год и т.п. хвалите малыша, отмечайте особо удачные вопросы. - «Кто летает?» Выбирается ведущий. Он спрашивает: «Ворона летает?», «Самолет летает?», «Дом летает?» Вопросы надо задавать очень быстро, и реакция должна быть мгновенной -да/нет или хлопаем/не хлопаем. - «Продолжи фразу» Для этой игры хорошо использовать какой-нибудь небольшой предмет (например, небольшой мячик, варежку, ключи и т.п.), чтобы передавать друг другу в зависимости от того, чья сейчас очередь. Вы начинаете предложение, а ребенок его заканчивает. Например, «Зимой идет снег, а летом…..», и кидаете ему мяч (передаете варежку и т.п.). Ребенок отвечает и возвращает мячик. «Яблоки растут на дереве, а морковка……» - «Что каким бывает» Взрослый спрашивает, что бывает высоким, а ребенок отвечает, например, дерево, столб, человек. Здесь же можно провести сравнение: что выше - дерево или человек?    

    Дети учатся сравнивать, обобщать и начинают понимать значение абстрактного, отвлеченного слова «высота». На вопрос о том, что бывает широким, ребенок отвечает: река, дорога, улица, лента. Затем можно предложить сравнить: «А что шире — ручеек или река?» Такую игру следует проводить с самыми различными словами: играя, малыши будут учиться классифицировать предметы по цвету, по форме («Что бывает красным, зеленым, круглым?»).- «Вопрошайка» В качестве материала можно использовать любую сюжетную картинку. Малышу предлагается задавать вопросы маме и папе обо всем, что ему интересно. Если взрослые не смогут ответить, то ребенок выиграл. ← «Перевоплощения» Ребенку предлагается превратиться в какую-нибудь вещь и от лица этого предмета рассказать, как ей живется, что ее окружает, о заботах, о прошлом и будущем. Умение задавать вопросы — это искусство, которому мы учимся всю жизнь. Вы сослужите малышу хорошую службу, если научите его правильно ставить вопросы и не бояться этого делать.