Сагаалган
методическая разработка по теме

Амар мэндэ, Сагаалган!

Саhан шэнги сагаан hанаатай,

Сэсэг мэтэ сэбэр шарайтай,

Сасалсажа байhан сагаан харгытай

Сайн байна, сарюун айлшад!

(Ухибууд, бодоод мэндэшэлэгты даа айлшадаа).

Хундэтэ манай айлшад!

1. Нацеливание. Бидэ муноодэр Сагаалган тухай хоорэлдэхэбди, бэе бэеэ золгохобди, наадахабди, hайхан уреэлнуудээ хэлэхэбди, ёохороо хатархабди, дуу дуулахабди.

Арюун сагаан hараар,

Арад зоной найраар!

Сагаан сэдьхэлhээ бэе бэеэ

Сагаалганаар золгоёл даа!

(Ухибууд золгохо)

2.Золголго ямар удхатай болоноб, хэлэжэ угыт даа, ухибууд.

(Дуу зон аха зоноо ургэжэ, тэдэндээ тупалжа байхабди гэhэн удхатай. Харин аха зониинь дуунэртээ шадаха, мэдэхэ юумэеэ заана, пургана).

Покажите наглядно Новогодний этикет приветствия, чем он отличается от обычного каждодневного? В Сагаалган приветствие золголго выражает идею преемственности поколений: младший протягивал руки ладонями вверх, выражая готовность воспринять от старшего его знания, опыт, мастерство, а старший на протянутые к нему руки возлагал свои, ладонями вниз. Этот жест означает также и то, что младший по возрасту всегда опора и поддержка старшего. Сопровождалось приветствием «Мэндэ амар!» «Сагаан hараар! Сагаалганаар!».

3.Муноо Сагаалган тухай хоорэлдэе, зай, ухибууд,юу мэдэхэбтэ, хоорэжэ угыт даа. (Дети рассказывают).Эжы абатнай ямар эдеэ хоол бэлдэдэг бэ? Сагаан эдеэндэ юун ородог бэ?

4.Рассказ учителя:

Сагаалган – арадай ехэ hайндэр. Буряад зон урда удэрнуудтэнь гэрээ сэбэрлэдэг, бутуу удэр тахилаа табидаг, бурхандаа зула бадараадаг. Гал гуламтадаа, бурхандаа мяхан, сагаан эдеэн табагhаа дээжыень ургэдэг.

Ехэ Сагаалганай эртэ углоогуур айл бухэн газаа гаража, эдеэнэйнгээ дээжэhээ хуншуу гаргадаг. Тэдэнэр бэе бэеэ hайндэроор амаршалаад, элуур энхые, амгалан байдалые хусэдэг. Сагаалганай туруушын удэр ундэр напатай турэл гаралдаа айлшалдаг. Бэлэг баридаг, уреэлынь шагнадаг.

Хоёрдохи удэрынь обоодоо гаража хии мориёо hэргээдэг. Энэнь шэнэ жэлдэ урагшатай, убшэ зоболонгуй, энхэ амгалан байха гэhэн удхатай.

5. Ямар жэл гарахань бэ? (Нохой). Ямар жэл унгэржэ байнаб?(Тахяа) дууhахаа байнаб?

Одоол энэ найртамнай

Айлшан боложо мундэлhоор,

Арбан хоёр жэлэймнай

Амитад булта уряалтайл.

Угтая.

6. ХУЛГАНА: Нухэндэ байдаг хулгана жэл би- Ц. Сэсэг

УХЭР: Хододоо моорэдэг ухэр – Ц-Доржо

БАР: Газарай амитадые айлгадаг томо бэетэй бар. -Намсарай

ТУУЛАЙ: Думуухэн ябадаг туулай. -Нарана

ЛУУ: Тэнгэридэ байратай шанга дуутай луу. -Гэсэр

МОГОЙ: Зон бухэниие сошоодог ута бэетэй могой. -Номина

МОРИН: Дорюун хурдан морин. -Ринчин

ХОНИН: Нооhоор баян хонин. –Б.Буянто

БИШЭН: Юунhээшье сэсэн бишэн. –Р. Баира

ТАХЯА: Арад зониие донгодожо hэрюулдэг, дорюун эрэ тахяа. – З. Буянто

НОХОЙ: Найдамтай нухэр нохой. -Жамьян

ГАХАЙ: Хоршогонодог тарган гахай. -Данзан

7. hайндэртэ буряад араднай hайхан уреэлнуудээ хэлсэдэг. Уреэлнуудээ хэлсэе даа.

Уреэлнууд:

Амар мэндэ, амар мэндээ!

Сагаан hараар айлшадаа - Данзан

Монгол угсаата арадуудай  - Ц-Доржо

Мунхэлиг ехэ hайндэроор-

Сагаан hараар, Сагаалганаар!

Ерэжэ байhан нохой жэлээр

Уетэн нухэдоо, аха захатанаа,

Багшанараа унэн зурхэнhоо

Амаршалнабди! –  Р.Баира

Туби энэ дэлхэйдэ  -Намсарай

Тугэс жаргал эдлэжэ,

Зон нухэдтоо хундэтэй

Золтой, хубитай ябахатнай болтогой!

Эрдэм бэлиг баянтай -  Нарана

Элуур солбон бэетэй

Энэ дэлхэйдээ жарган ябагты!

Аба эжын уреэл сахин  -    Гэсэр

Алишье уедэ золтой, жаргалтай

Амар мэндэ ажаhуухатнай болтогой!

Эрдэм бэлиг баянтай  -   Б.Буянто

Ажалай сагаан буянтай

Ажаhуухатнай болтогой!

Далай шэнги долгилжо –

 Дайда шэнги сэсэглэжэ ябагты!- Жамьян

hайн hанаатай,

hайхан сэдьхэлтэй ябагты! -Сувсана

Аханарhаа захяа дуулажа

Убгэдhоо уреэл шагнажа ябагты! – Ц. Сэсэг

Жэл бури жэгдэ амгалан

Он бури омог дорюун

Сагаалжа, ногоолжо байя даа – Ч. Лида

Дэлхэй тубимнай

Дайнай утаа узэнгуй

Дэлгэр тэнюун

Сэлмэг байхань болтогой! - Б. Вадим

Табан хушуун малнай

Талаар дуурэн тараг лэ!

Танай, манай хусоор

Тараг, айраг билтараг лэ! - Номина

Худэлhэн газартаа хундэтэй,

Ябаhан газартаа ямбатай ябагты!

Гараhан жэлнай гэр бухэндэ

Зол жаргалай гэрэлээр сасараг!

Сагаан hараар! Сагаалганаар! – З. Буянто

Сагаан hарамнай гаража

Сагаалгамнай эхилбэ,

Сарюун нухэд сугларжа,

Ёохор наадамнай эхилбэ – О. Сэсэг

Зай, бэрхэнууд даа.

Дети садятся по своим местам.

8.Буряад наада наадахамнай гу?

Зай,наадая даа. Алта нюужа наадая, гараа тодоод hуугты, хэндэ алтан бэhэлиг хуртэнэб- тэрэ хун гараад шулэгоо, дуугаа дуулаха, оньhон угэ, жороо угэ хэлэхэ.

Наадан «Бэhэлиг нюулга»:

9.Гарахаа байhан шэнэ жэлээ Ёохор наадаар баясуулая.

10. Алтан наранай элшэнуудэй баглаа,

Дутын зоной урин миhэрэл,

Гэр уурхайн зохид байдал,

Юрын баяр, юрын жаргал

Муноодэр, углоодэр, хэтэ мунхэдэ

Хусэнэбди бултандатнай

Сагаан hараар! Сагаалганаар!

Найр наадамнай тугэсэбэ. Баяртай!!!

Сэргэдээ угтан абая.

Сэсэн уреэл тогтоон,

Сэгнэн туурэн шагная.

Сэдьхэлэй арюун бэлэг

Сэнхир хадагаа бария.

Сагаалган – самый добрый праздник на свете,

Любят его особенно дети.

В каждом сердце зовущий радар,

Мы вам рады – Мэндэ амаар.

Белой дороги, белой мечты

Мы вам желаем в месяц луны

Солнца в груди, нежной души

И бесконечной, светлой любви.

6. ХУЛГАНА: Нухэндэ байдаг хулгана.

УХЭР: Хододоо моорэдэг ухэр

БАР: Газарай амитадые айлгадаг томо бэетэй бар.

ТУУЛАЙ: Думуухэн ябадаг туулай.

ЛУУ: Тэнгэридэ байратай шанга дуутай луу.

МОГОЙ: Зон бухэниие сошоодог ута бэетэй могой.

МОРИН: Дорюун хурдан морин.

ХОНИН: Нооhоор баян хонин.

БИШЭН: Юунhээшье сэсэн бишэн.

ТАХЯА: Арад зониие донгодожо hэрюулдэг, дорюун эрэ тахяа.

НОХОЙ: Найдамтай нухэр нохой.

ГАХАЙ: Хоршогонодог тарган гахай.

Уреэлнууд:

Монгол угсаата арадуудай

Мунхэлиг ехэ hайндэроор-

Сагаан hараар, Сагаалганаар!

Ерэжэ байhан нохой жэлээр

Уетэн нухэдоо, аха захатанаа,

Багшанараа унэн зурхэнhоо

Амаршалнабди!

Туби энэ дэлхэйдэ

Тугэс жаргал эдлэжэ,

Зон нухэдтоо хундэтэй

Золтой, хубитай ябахатнай болтогой!

Эрдэм бэлиг баянтай

Элуур солбон бэетэй

Энэ дэлхэйдээ жарган ябагты!

Аба эжын уреэл сахин

Алишье уедэ золтой, жаргалтай

Амар мэндэ ажаhуухатнай болтогой!

Эрдэм бэлиг баянтай

Ажалай сагаан буянтай

Ажаhуухатнай болтогой!

Далай шэнги долгилжо

Дайда шэнги сэсэглэжэ ябагты!

Байгалай уhандал

Тунгалаг сэдьхэлтэй

Булад эритэдэл

Хурса ухаатай ябагты!

hайн hанаатай,

hайхан сэдьхэлтэй ябагты!

Аханарhаа захяа дуулажа

Убгэдhоо уреэл шагнажа ябагты!

Хаража ядахадаа

Хада дээрэ гараарайт

Ойлгожо ядахадаа

Убгэн зонhоо hураарайт!

Дэлхэй тубимнай

Дайнай утаа узэнгуй

Дэлгэр тэнюун

Сэлмэг байхань болтогой!

Худэлhэн газартаа хундэтэй,

Ябаhан газартаа ямбатай ябагты!

Баабайнгаа нютагта

Баян боложо,

Эжынгээ нютагта

Эрхим боложо ябагты!

Буруунтнай булшантай,

Даагантнай далантай

Ондо орохонь болтогой!

Гараhан жэлнай гэр бухэндэ

Зол жаргалай гэрэлээр сасараг!

Сагаан hараар! Сагаалганаар!