“Сөйләм үстерү тирәлегендә милли региональ компонентлар куллану буенча тәрбияче эшчәнлеге.”
методическая разработка по теме

              Муниципаль бюджет мэктэпкэчэбелембируучреждениесе

                 «Актанышавылыгомумиусешбируче №2 балаларбакчасы»

“Сөйләм    үстерү  тирәлегендә  милли  региональ   компонентлар куллану  буенча  тәрбияче                           эшчәнлеге.”

                             ( Балалар бакчалары тәрбиячеләре өчен чыгыш)

                          1 категорияле тәрбияче Гыйлфанова З.Р

И туган тел и матур тел әткәм-әнкәмнең теле,-дигән бөек Тукаебыз, һәм ул мең тапкыр хаклы.Ни өчен?Чөнки кечкенәдән өйрәнелгән туган тел халык йөрәген шигърият  белән сугарып кына калмый, аның куңелендә милли горурлык хисләре дә уята,ата-бабаларыбыз теленнән рухи ләззәт алу мөмкинлеген бирә.  Кеше борынгы заманнардан ук баласын ана теленә өйрәткән тел хәзинәсенең матурлыгын,аһаңлеген аның куңеленә сеңдерергә  тырышкан.

     Нәниләрне дөрес итеп сөйләшергә ,үз фикерләрен дөрес итеп әйтә белергә өйрәтү,аларның сүз байлыкларын арттыру-балалар бакчаларының төп бурычларының берсе  булып тора.Чөнки тел киләчәктә баланың барлык фәннәр буенча белем алуына юл ача,аның фикер йөртү сәләтен үстерә һәм акыл үсешенә уңай йогынты ясый.Белгәнебезчә баланың теле ана теле белән ачыла.,аның ярдәмендә ул тирә-юнь белән мөнәсәбәткә керә :сабыйның аң-белем дәрәҗәсе үсә,дөньяга карашыда киңәйгәннән киңәя бара.Шуңа күрә балаларны ана теленә өйрәтү,аны үз телендә иҗат итә белергә,анда милләтебезнең әдәби һәм мәдәни байлыкларына кызыксынучанлык,хөрмәт тәрбияләү эшен мәктәпкәчә яшьтән үк башлау зарури.

    Балаларны үз ана телендә сөйләшергә, аралашырга өйрәтү туган телебезне ярату,аңа карата ихтирам тәрбияләү бүгенге көндә дә иң мөхим мәсәләләрнең берсе булып тора.Балаларның авазларын дөрес әйтеп,җөмләләрне дөрес төзеп,үзләренең уй-фикерләрен тиешле эзлеклелектә ашыкмыйча сөйли белергә ирешү өчен,сөйләм үстерү юнәлешендә даими эш алып барылырга тиеш. Ә бу максатларны тормышка ашыруда нәфис сүз,әдәби әсәрләр әкиятләрнең әһәмияте гаять зур.

    Бүгенге фән һәм техника зур үсеш алган көндәлек тормышта телевизор, компьютер, төрле электрон уеннардан  хәбәрдар бала өчен әкият дөньясы булып элеккеге еллардан аермалы буларак, гаилә түгел, балалар бакчасы тора, ә әкият сөйләүчеләр- тәрбияче апалар. Балалар ясле- бакчада әкиятләрне программа нигезендә өйрәнәләр.Моны искә алып Татарстан Мәгариф Министрлыгы тарафыннан яңа укыту –методик комплектлар төзелде.

      Яна укыту-методик комплетлар хакында сүз алып барганда без татар гаиләләре өчен рус телен һәм рус гаиләләрендәге балалар өчен татар телен үзләштеруне эффектив итә торган заманча әсбаплар турында сөйлибез.Барлык балаларның да ике телне дә яхшы белүе мөһим.

       Балалар бакчаларында дәуләт телләрен өйрәтү өчен укыту-методика комплекты төзелгән,анда тәрбиячеләр һәм ата-аналар өчен матур әдәбият жыентыклары,шулай ук татар һәм рус телләрендәге аудио-видиоматериалларыннан торган комплектлар керә.

   « Туган телдэ сөйләшәбез »методик кулланмалары әзер комплекслы- тематик план һәм проект рәвешендә бирелә. Күп проеклар балалар һәм өлкәннәр тормышын чагылдыра .Бу үз чиратында ,безгэ,тәрбиячеләргә балаларның сөйләм  эшчәнлеген оештыруда зур ярдәм.

     Методик әсбапларда күрсәтелгәнчә тәрбия һәм белем бирү балаларның яшь узенчәлекләрен искә алып оештырыла. Шунысында искәртү мөһим  мәктәпкәчә яшьтәге балаларга гомуми белем биру процессында каралган  барлык федераль дәүләт таләпләре дә бу очракта үтәлә.

   Балаларның сүзлек запасын өйрәнгән материалны төркемдә кабатлый һәм ныгыта алсыннар өчен һәр эшчәнлектә һәм башка белем бирү өлкәләрендә дә күрсәтмәлелекләрне тарату материалларын мин үзем бик үтешле кулланам. Бу күрсәтмәлекләрдән  төрле дидактик уеннар һәм күнегүләр уйлап табырга була .Мәсәлән «Кайсы артык ?», «Кайсы әкияттән ? ».УМКга кертелгән әкиятләрне исә бик теләп карыйбыз,аудиоязмаларны тыңлыйбыз,мультфильмнарында да карыйбыз.Татарча әкиятләргә мультфильмнар карап фикер алышу,аның эчтәлеген ныграк аңларга булышлык итә.(слайдлар)

     Алга билгеләнгән максатларның бер өлеше « Туган телдә сөйләшәбез » укыту-методик комплекты ярдәмендә гамәлгә ашырыла. УМК материалларын һәм өстәмә материаллар урнаштырып группа бүлмәсендә сөйләм үстерү тирәлеге булдырдым.Анда :

1. Эш дәфтәре (балаларөчен )
2. Аудиоматериал
3. Мультипликационсюжетлар
4. Курсәтмә,таратмаматериаллар
5. «Туганҗирем  Татарстан » брошюраларындакүрсәтелгәнматериалларынкуйдым.  

Аныңмаксаты түбәндәгечәбилгеләнә: мәктәпкәчәяшьтәгебалаларныңтугантелдә дөрес сөйләмен формалаштыру.Бала тирә- юньдәгеләрнең сөйләмен аңлыйалырга ;әкренләп  сүзлекбайлыгынарттырабарырга:сүзләрнең мәгънәсенә төшенеп ,җөмләләр төзибелергәһәм сорауларга  дөресҗавапбирергә,шулайукаралашуның төрлеформаларыняхшылапүзләштерергәтиешбула.(диолог,монолог.)

Бупроцеснытулыракничек күз аллапбула сон ?

-табигатьһәм социальчынбарлык белән табигыйшартлардатанышу.

- образлыуенчыклар,нәфис сәнгатьобразларыашачынбарлыкнытану.

 - сәнгатьәсәрләре  буларак ,рәсемнәр аша тирәлекнетанып- белу.

 - нәфис сүз,ягъниәдәби әсәрләр ашачынбарлыкныөйрәтү.  

Сөйләмүстерүтирәлегенбелембирүэшчәнлекләрендә, шулайукиреклевакытларда актив файдаланам.

Укыту-методик комплектларныңтөпкомпонентларыннан берсе-эшдәфтәрләре.Аларбалаларгасүзләрнеистәкалдырырга,аларнысүзтезмәләрдәһәмжөмләләрдәдөрескулланыргабикныкярдәмитәшулайуксузләргәаваз анализы ясагандабулышлыкитә.Шулайуктәрбиячегәдәматериалныныгытырга,эшчәнлеккәкызыксынууятувакытындабаланыңхаталарынтөзәтергәмөмкинлекбирә .Сөйләмүстерүтирәлегендәбалаларбеләнэшчәнлекнеңтөпмаксатыинформацион-коммуникативтехнологияләр,уен- ситуацияләр,кургәзмәлелеккулланып тел өйрәтү,аралашутеләгетудыру.Тирәлектәгематериалларһәрберэшчәнлекнеоештыруөчентөслематуркүргәзмәһәмтаратмарәсемнәр,битлекләр,аудиоязма,бармактеатрынүзэченәала.Боларбарысы да балаларныңсүзбайлыкларын ,сүзләрнеотып калу ашахәтерен,зиһененүстерәһәмиңдәотышлысы ,гадидиологтакатнашабелүкүнекмәсенүстерә.

    Методик әсбаплардакүрсәтелгәнчәтәрбияһәмбелембирүбалаларныңяшьүзенчәлекләренискәалыпоештырыла. Шунысындаискәртүмөһиммәктәпкәчәяшьтәгебалаларгагомумибелембирүпроцессындакаралганбарлык ФГОСталәпләредәбуочрактаүтәлә.

Балаларныңсүзлекзапасынөйрәнгәнматериалнытөркемдәкабатлыйһәмныгытаалсыннарөченһәрэшчәнлектәһәм башка белембирүөлкәләрендәдәкүрсәтмәлелекләрнетаратуматериалларын мин у

үзембикүтешлекулланам .Букүрсәтмәлекләрдәнтөрле дидактик уеннарһәмкүнегүләруйлаптабыргабула .Мәсәлән «Кем тулыракәйтер», «Кем күбрәксөйләр».УМКгакертелгэнәкиятләрнеисәбиктеләпкарыйбыз, аудиоязмаларнытынлыйбыз.

Бигрәктәбалалар ел фасылларыһәмөлкәннәрхезмәтенчагылдырганкүрсәтмәрәсемнәрдәнхикәятөзепсөйләргәяраталар.Букүрсәтмәлекләр  режим моментларындатөрлеәңгәмәләроештыргандакулланам.

     Сөйләмне үстерү тирәлегендәге тупланган материаллар балалар бакчасы педагогларына балаларның сөйләмен үстерү,тирә-юнь, матур әдәбият әсәрләре белән  таныштыру максатында гына түгел ә рәсем ясау,әвәләү,кул хезмәте ,конструкцияләү,эксперемент эшләре, кисеп ябыштыру, музыка, физкультура эшчәнлекләрендә,иртән балаларны кабул итү,саф һавада булу,табигатьне күзәтү вакытында,әти-әниләр белән бердәм эшчәнлектә иҗади якын килеп кулланам.

 Сөйләмне үстерү тирәлегендә « Туган телебезне өйрәнәбез » бүлеге балаларның сүз байлыгын арттыру  ,бәйләнешле сөйләм үсешен эчтәлекне тасвирлап һәм хикәяләп сөйләү, ижади фикер йөртү һәм аңлатып бирә белү күнекмәсе үсешен тәэмин итү эшчәнлеген оештырам.  

     Тирәлектә урнаштырылган сюжетлы рәсемнәр балаларда ижади эшчәнлек ихтыяҗы тудыра ( хикэяләр төзү )һәм формалаштыра,иҗади фикерләүләрен һәм образлы күзаллауларын активлаштыра.

     Мәктәпкәчә әзерлек чорында балаларның кечкенә күләмле тексларны  бәйләнешле һәм эзлекле итеп сөйли белү күнекмәләрен камилләштерү дәвам итә.УМК да бик күп әдәби әсәрләрдә сюжетлы рәсемнәр кулланырга мөмкинлек  бирелгән.Әсәрне укыганнан соң ,логик сөйләм формалаштыру максатыннан,әсәр сюжеты буенча әңгәмә оештырырга була. Минем тарафтан бирелгән сораулар һәм биремнәр,балада әсәрдә тасвирланган вакыйгаларны сөйләп бирергә кызыксыну уята.Шигырьләрне укыганда иллюстрацияләрне куллану бигрәк тә отышлы.Чөнки балага шигырьнең эчтәлеген анларга һәм истә калдырырга ярдәм итә.

       Сөйләм үстерүдә төп бурычларны анык билгеләү атналык эш планлаштырганда бик кулай.Һәр мәсьәләнең узенә күрә үз спецификасы бар. Шуның нигезендә өйрәтү ысуллары һәм алымнары алдан уйланылып сайлап алынырга тиеш. Сөйләм үстерү тирәлегендә шулай ук бармак ,  күләгә , курчак театры уйнар өчен материаллар урнаштырылган.

   Балаларның сөйләмен үстерү һәм туган телгә өйрәтү шөгыльләрендә кулланыла торган ысуллардан бармаклар белән уеннар мисалын китерергә мөмкин .Хәрәкәт активлыгы югарырак булган саен,нәниләрнең сөйләме тизрәк үсеш ала.

    Мәктәпкәчә яшьтәге сабыйның сөйләмен үстерүдә туган төбәк көнкүрешен өйрәтүгә корылган  материалларны системалы рәвештә куллану бик әһәмиятле .Монда инде җирле халыкның гадәти көнкүрешен,яшәү шартларын,зурлар башкарган эшләрне, гореф-гадәтләрне,бәйрәмнәрне,милли характердагы хәрәкәтле һәм өстәл уеннарын ,татар халык авыз ижатын,рухи идеалларны ,татарның үзенә генә хас иҗат итү ысулларын, районыбыз рәссамнарының сәнгать әсәрләрен,үзебезнең районыбызга гына хас табигый климат шартларын өйрәтү аша сөйләм үсешенә ирешү күзаллана. Шул максаттан мин үзебезнең ңирле региональ компонетлар белән таныштыру буенчада материаллар тупладым.

Татарча сөйләмне эффектлы үзләштерудә туган төбәк материаллры  иң мөһимнәреннән. Ни өчен дигәндә,ул мәктәпкәчә яшьтәге баланың тирә-юньне кабул итүенә ,тоюына,үз  «мин» ен тануга нигезләнә.Укыту методик комплекты куллануны гомуми белем биру процессының  ФГОС  ка  туры китереп, яшь үзенчәлекләре буенча  бакча һәм башлангыч мәктәп арасындагы эзлеклелекне сакларга тиешбез.

Балалар – безнең киләчәгебез.Ә киләчәк тормышны кору өчен сәламәт кешеләр кирәк. Сәламәт балаларны тәрбияләү өчен сәламәт тәрбиячеләр кирәк.Барчагызга нык сәламәтлек,күңел тынычлыгы,рухи матурлык телим.